Het is inmiddels een reflex geworden om bij ieder bericht over de negatieve aspecten van alle elementen in onze samenleving te benadrukken dat we vooral niet moeten schromen om de zaken ‘te benoemen zoals ze zijn’. Een vluchteling die op seksueel gebied in de fout gaat, moet prominent in de spotlights staan, ook al schrijven we niet meer over iedere aanranding van een vrouw door een blanke meneer. Boze witte Amerikanen die ronduit racistische taal bezigen moeten vooral een uitlaatklep hebben. Een minderheid aan verontruste burgers die met stenen en vuurwerk een vergadering verstoren, dienen we vooral serieus te nemen en te begrijpen.
Tot zover niets aan de hand. Het kan nooit kwaad om te kijken wat mensen beweegt om dingen te doen, te zeggen of te laten. Nu meer dan ooit nodig zelfs. En journalisten dienen niet te zwijgen. Nieuws is nieuws. Punt. Maar werkt die zo belangrijk geachte dynamiek niet twee kanten op?
Trump
Toen een Amerikaanse gedragseconoom deze week liet optekenen dat hij Trump maar niets vond omdat de president-elect economisch waarschijnlijk alles gaat doen wat niet goed is en drijft op onredelijke angsten, was de boot aan. Boze mediaconsumenten vonden dat Trump weer eens slachtoffer werd van demonisering. ‘Waarom schrijven de media dit soort baggerverhalen? Hebben jullie dan niets geleerd van zijn overwinning?’
Zelf maakte ik een verhaal over de vele rechtszaken die The Donald staan te wachten. Ook dat was niet de bedoeling. ‘Niet meer zeuren, Trump is nu president. Niet zo’n slechte verliezer zijn! En wanneer is Hillary Clinton dan aan de beurt? Daar schrijven jullie dus niet over!’ Blijkbaar is benoemen toch niet zo’n goed idee als het niet strookt met het eigen wereldbeeld en als de negatieve aspecten van je eigen helden naar buiten komen. Nog los van het gegeven dat de media in Nederland de ‘vervolging’ van Hillary Clinton tot op de komma hebben bijgehouden.
Ook met de uitslag van de verkiezingen is iets aan de hand. Hoewel het voor het presidentschap niets uitmaakt, verzamelde Hillary Clinton effectief meer stemmen dan Donald Trump. Veel Amerikanen bleven thuis, ongeveer de helft. Ongeveer een kwart ging voor The Donald, en net iets meer kozen voor Clinton.
Wilders
Dat zou natuurlijk allemaal niets uit moeten maken, Amerika kiest immers via een districtenstelsel, maar ik moest wel meteen denken aan de woorden van PVV-leider Geert Wilders. Hij laat immers niet na om te verkondigen dat Nederland zeer ernstig rekening moet houden en vooral goed dient te luisteren naar de PVV-aanhang. Afgaande op de recente peilingen (ja, ik weet het, niet betrouwbaar, maar meer hebben we op dit moment niet) is de PVV goed voor 23 zetels. Dat zijn dus 23 van de 150 zetels, een duidelijke minderheid.
Dan vraag ik mij toch af: waarom moeten we zo ontzettend hard luisteren naar een minderheid van PVV-stemmers en niet naar een meerderheid van de Amerikanen die wel vertrouwen zegt te hebben in Hillary Clinton? En is het niet Geert Wilders zelf die iedereen met een kritisch geluid op Twitter achter een block zet? Is dat dan wel luisteren naar het grote onbehagen van een ander?
Is het eigenlijk niet zo dat veel mensen zich – terecht of niet – ernstig zorgen maken over de koers van Donald Trump? Moeten we daar dan ook niet naar luisteren? Is dat dan ook niet een groot onbehagen waar we goed op moeten letten? Voor het straks helemaal uit de hand gaat lopen?
Hetzelfde gaat op voor de recente demonstraties in Amerika tegen Donald Trump. Die worden door Trump zelf weggezet als betaalde acties van mensen die tegen hem zijn. Dezelfde Trump die eerder aankondigde dat hij nog maar even goed na moest denken of hij een eventueel verlies zou accepteren. Zoals Wilders suggereert dat er een soort van burgerrevolutie zal komen als hij straks niet deel mag nemen aan de regering. Zoiets als Arnold Karskens al voorspelde voor mei 2016, maar dan echt.
Trump maakt zich bovendien (net als zijn vrouw Melania) zorgen over de toon van het protest en het debat. Een gotspe als je kijkt naar zijn gewelddadige bejegening jegens de mensen die het waagden om op zijn verkiezingsbijeenkomsten een kritische noot te laten horen. Mogen we dat ook benoemen? Of zijn we dan weer onderdeel van een groot links complot?
Zwarte Piet
In Nederland zijn we al niet veel beter. Kijk naar de discussie rond Zwarte Piet. De mensen die menen dat de knecht van Sinterklaas een racistische karikatuur is, worden weggezet als een veel te activistische minderheid die niet zo moet zeuren. Die zelfs worden bedreigd met de dood omdat ze het wagen ‘een onschuldig kinderfeest’ ter discussie te stellen. Wat is hier dan over van het adagium ‘luisteren naar het onbehagen, ook al is het een minderheid’? Is het benoemen van de onvrede van deze groep dan ineens niet meer zo belangrijk? Het antwoord is: nee. Sterker nog: de tendens is om in deze situatie juist te wijzen op de wil van de getalsmatige meerderheid.
Dezelfde dynamiek zien we bij het referendum over de Brexit. Hoewel een meerderheid koos voor een stap uit de Europese Unie, bleven velen achter met de wens om in de EU te blijven. Waar is hun stem ineens gebleven? Mogen we de toch forse tegenstand ook benoemen? En wat te denken van ons eigen gedoe met het associatieakkoord Oekraïne. Een minderheid koos voor het verdrag. Een meerderheid tegen. Die (onder meer bij de PVV) zo belangrijke geachte stem van de minderheid probeert Mark Rutte nu te vertalen in een compromis. Het levert hem hoon en weerstand op. Hoezo luisteren naar elkaar?
Vluchtelingen
En dan de vluchtelingencrisis. Kijk voor de grap eens naar de vele reacties die verschijnen na een bericht over asielzoekers die een goede daad verrichten, vrijwilligerswerk doen of anderszins positief actief zijn. Vaak valt te lezen dat de krant die deze verhalen plaatst op zijn minst genomen naïef is, maar nog vaker simpelweg met het benoemen van de positieve kanten een bijdrage levert aan het grote gevaar voor onschuldige Nederlandse burgers. Of gewoon bewust leugens wenst te verspreiden.
Plaats vervolgens een bericht over vluchtelingen die werk weigeren omdat ze er nauwelijks iets aan overhouden en de krant is weer de grote bondgenoot in de strijd tegen een tsunami aan ellende en rampspoed. Ineens is de betrouwbaarheid en objectiviteit die toch zo duidelijk ‘volstrekt afwezig’ waren geen onderwerp van discussie meer. Waar we zelf in wensen te geloven, staat blijkbaar niet ter discussie.
Tragiek
Het is de tragiek van de vluchteling die collectief in de hoek van het seksueel misbruik wordt gezet (preventief opsluiten in azc’s!) tegenover de politicus die president kan worden met dezelfde verdenkingen op zijn cv. Over de een kunnen niet genoeg negatieve berichten verschijnen in de media (want wegkijken is crimineel) tegenover het bagatelliseren en weglachen van de ander (ach, jongens onder elkaar).
Laat er geen misverstand over bestaan. Ik vind dat we naar iedereen moeten luisteren. Naar klein en groot. Naar normaal en extreem. Naar de PVV-aanhang, die deels terecht zorgen heeft over een wereld waar ze zich niet meer in herkennen. Maar ook naar mensen die menen dat we niet te hard van stapel moeten lopen en onze angsten niet de overhand moeten krijgen. De vraag is echter of we dat op dit moment wel doen. Of we niet juist doorschieten in een politiek correcte kramp om vooral de aandacht te vestigen op angsten en zorgen die deels hun oorsprong vinden in het belang van onze eigen groep. Onze eigen normen en waarden. Ons eigen beperkte wereldbeeld.
Maar ik snap het wel. Deze dynamiek is een direct gevolg van de manier waarop velen tegenwoordig aankijken tegen de werkelijkheid en de journalistiek. De krant hoeft niet meer feitelijk te schrijven over de wereld. De journalist moet het wereldbeeld van de lezer bevestigen om nog in de smaak te kunnen vallen. De boze Nederlander is er anders als de kippen bij om op Twitter te verklaren dat het abonnement nu toch echt de deur uit zal gaan. Want een krant die zomaar dingen benoemt waar hij of zij zelf niet in wenst te geloven, dat kan echt niet meer.
Roeptoeters?
Het verklaart tevens de enorme populariteit van opiniemakers die nadrukkelijk hun eigen mening ventileren, tot in nieuwsberichten en reportages aan toe. Opinie verpakt in het nieuws. De poorten van het Mediapark staan onverminderd wagenwijd open voor de mensen die het volk maar wat graag naar de mond praten. In het belang van de waarheidsvinding, uiteraard. Want zij zijn de brengers van de echte waarheid. Dat spreekt voor zich.
Laat niemand dat in twijfel trekken. Of kritisch benoemen.
