Fietsen, dat zien we toch al gauw als iets voor ons platte Nederland. Irak is bepaald niet plat, maar toch wint het rijwiel daar nu snel aan populariteit.
Zoals in de voormalige, kortstondige kalifaatshoofdstad Mosul. Ik herinner me de stad van kort na de bevrijding van het oostelijk deel van ISIS: samen met de winkels voor voedsel en kleding waren die voor fietsen tussen de beschadigde panden de eerste die weer opengingen. Er stonden kinderfietsen buiten in alle maten, maar toch ook rijwielen voor volwassen. Wie koopt er nu een fiets, vroeg ik me af, als je huis nog gerepareerd moet worden?
Abdullah Aziz (24), die machinebouw studeert aan de Universiteit van Mosul, weet het antwoord. “Veel mensen hebben geen geld voor een auto, en gebruiken daarom de fiets om naar het werk te gaan,” vertelt hij. De fiets is vooral een economische oplossing in een stad die drie jaar na de bevrijding van de terreurgroep ISIS nog grotendeels in puin ligt en waar velen de eindjes nauwelijks aan elkaar weten te knopen.
Fietstocht
Fotograaf Ali al-Baroodi plaatst regelmatig foto’s en video’s van Mosul op sociale media die hij maakt tijdens uitgebreide fietstochten door zijn stad. In een recent artikel beschreef hij hoe hij die tochten ook tijdens de bezetting maakte, waarbij hij soms terechtkwam op pleinen waar executies plaatsvonden en op de trappers ging staan om er ongemerkt en zo snel mogelijk weg te komen.
Een jongeman uit het Koerdische Duhok fietste door Irak van noord naar zuid uit protest tegen de seculiere opdeling van zijn land. Overal werd hij enthousiast begroet.
De populariteit van het fietsen kreeg echter vooral een boost tijdens de recente lockdowns vanwege het coronavirus, toen auto’s geweerd werden en mensen merkten dat ze zich op de fiets nog wel konden verplaatsen, vertelt Abdullah Aziz.
Aziz, die een fan is van fietsen en spontaan weet te melden dat zestig procent van het transport in ‘fietshoofdstad’ Amsterdam per rijwiel gaat, ziet een toekomst voor de tweewieler in zijn stad. Sinds kort heeft ieder huishouden in Mosul er wel een, zegt hij, en de helft van alle mannelijke inwoners. Alleen mannen, want vrouwen horen in het conservatieve Mosul niet op de fiets. Alle fietsen hebben dan ook een stang. Daar wil hij verandering in brengen.
Fietsenplan
Aziz heeft een fietsenplan ontwikkeld voor zijn universiteit. Hij kent de Nederlandse witte-fietsenplannen niet, maar daar lijkt zijn voorstel op. Op de uitgestrekte campus moeten een aantal fietsstations komen, waar studenten een fiets kunnen lenen. Of eigenlijk huren, want er wordt van hen verwacht dat ze een klein bedrag deponeren in een speciale doos. “Door een bijna symbolisch bedrag te vragen, wordt het project duurzaam.”
Er is geen controle dat iedereen ook echt betaalt. Je moet elkaar kunnen vertrouwen, vindt Aziz. “Als je haast hebt en je hebt geen geld bij je, neem je een fiets mee en betaal je morgen.” Een systeem met een oplaadbare kaart lijkt hem te lastig. Bovendien is Irak een cash-maatschappij. De fiets terugbrengen kan naar elk ander gewenst fietsstation, maar van de campus af mogen ze niet.
Hij zoekt hiervoor stevige fietsen zonder stang, zodat ook studentes ze kunnen gebruiken. “Eerst zullen het alleen jongens zijn,” voorspelt hij, “maar dat verandert wel. Want ook de meisjes ondersteunen het plan en willen leren fietsen.” Hij hoopt dat steeds meer vrouwen gaan fietsen. “Ik wil de boodschap doorgeven dat het gezond en normaal is, en echt niet verboden in ons geloof. In Koerdistan zie je al wel vrouwen op de fiets.”
Overkapping
Daarom ook denkt hij over mogelijkheden de fietsen te voorzien van een overkapping, “zodat vrouwen ze kunnen gebruiken zonder lastiggevallen te worden.” En hij zoekt nog advies over de ideale fiets voor vrouwen met lange rokken.
Ik zou er in Irak niet over piekeren om te gaan fietsen. Vrijwel overal heerst de auto op de weg, en dan met name grote SUV’s en de hardrijders. Toch is ook in de Koerdische Regio het aantal fietsers de afgelopen jaren toegenomen, vanwege de slechter wordende economie maar ook om gezondheidsredenen. Het meer liberale Koerdistan ligt in dit soort ontwikkelingen vaak voor op de rest van Irak.
Aziz geeft toe dat fietsen een gevaarlijke onderneming kan zijn als automobilisten er niet aan gewend zijn. Fietsen op de Mosulse campus is veel minder gevaarlijk, bezweert hij, omdat daar nauwelijks verkeer is. “De straten zijn goed, en we gaan kijken of we speciale fietspaden kunnen maken.”
Budget
Hij vindt het bestuur van de universiteit aan zijn zijde, net als veel studenten. Het probleem is nu dat er een budget gevonden moet worden. Aziz heeft het plan klaar, compleet met een promotiefilmpje dat grotendeels bestaat uit beelden van Nederlandse fietsers en verkeerssituaties. Duur hoeft het niet te zijn omdat hij heeft afgezien van de digitale snufjes die de meeste witte-fietsen en -stepprojecten in Europa en Azië wel hebben.
En het gaat bij het plan niet alleen om duurzaamheid maar ook om emancipatie. Vrouwen op de fiets als een manier om verandering te brengen in een conservatieve samenleving. Die zichzelf na drie jaar bezetting door radicale islamieten opnieuw moet zien uit te vinden.
