Judges Under Pressure (86 min) volgt de Poolse rechter Igor Tuleya, die door de overheid wordt vervolgd omdat hij – kort samengevat – een gerechtelijk onderzoek heeft geïnitieerd naar misstanden en daarover een openbare zitting heeft gehouden. Tuleya wordt uiteindelijk geschorst als rechter en zijn salaris gekort met 25 procent.
Samen met andere rechters en collega’s doet Tuleya zijn uiterste best om de onafhankelijke rechtspraak in Polen te verdedigen. Hij boycot zittingen van de door de overheid aangestelde ‘Disciplinaire kamer’, gaat doorlopend in hoger beroep, demonstreert samen met collega-rechters en advocaten en organiseert workshops voor jongeren over het democratische rechtssysteem op festivals en bijeenkomsten.
Poolse rechters vragen ook al jaren om hulp bij het Europese Hof van justitie. In reactie hierop, oordeelde het Poolse Constitutioneel onlangs dat de Poolse wet voorrang heeft op de wetgeving van de Europese Unie. Dat betekent dat uitspraken van het Europese Hof niet langer geldig zijn in Polen als de Poolse regering besluit het oordeel nietig te verklaren. Polen zegt met andere woorden, dat de Poolse wet boven de Europese wet staat.
Rechters die zich niet schikken naar de opvattingen van de huidige regering worden ontslagen, gekort of op non-actief gezet.
De documentaire Judges Under Pressure brengt in beeld hoe het democratische rechtssysteem in Polen volledig ondermijnd wordt door deze autoritaire macht van de heersende rechts-conservatieve PiS-partij. Rechters en advocaten vertellen die zich niet schikken naar de opvattingen van de huidige regering, worden ontslagen, op non-actief gezet, krijgen loonvermindering en/of worden bedolven onder valse aantijgingen en eindeloos papierwerk.
Waar zit nu precies het probleem? Het Europese democratische rechtssysteem is gebaseerd op de scheiding der machten, ook wel trias politica genoemd. De trias politica werd bedacht door de Franse filosoof Charles baron de Montesquieu (1689-1775). Hij zag dat personen of organisaties met veel macht vaak misbruik maken van die macht en kwam daarom met het idee om de macht te verdelen: aparte afdelingen voor wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.
Het Europese democratische rechtssysteem is gebaseerd op de scheiding der machten: trias politica. In Polen is deze scheiding aan’t verdwijnen.
In de praktijk betekent dit dat als het OM iemand aanklaagt voor een misdrijf, een onafhankelijke rechter na een eerlijk proces beslist over de mate van straf. In Polen worden onafhankelijke rechters steeds meer buiten spel gezet en heeft de machthebbende regering een zogenaamde ‘Disciplinaire kamer’ in het leven geroepen met eigen aangestelde ‘rechters’.
Er is geen scheiding meer tussen de partij die aanklaagt en de partij die veroordeelt. Met andere woorden: de overheid klaagt aan én bepaalt de straf. De machthebbende PiS-partij heeft de wetgevende, de uitvoerende en in toenemende mate de rechtsprekende macht in handen. Er is geen onafhankelijke rechtspraak meer en daarmee staat in Polen – en in de Europa Unie – de vrije democratie onder druk.
Hoewel de PiS-partij in Europa omstreden is, is de partij in Polen sinds 2015 aan de macht. De partij is populair doordat het ‘patriottisme’ propageert en sociale programma’s uitvoert zoals vervroeging van de pensioenleeftijd en diverse toeslagen voor ouders. Ondertussen wordt de onafhankelijke rechtspraak aangetast en de vrije meningsuiting aan banden gelegd.
De PiS-partij legt media aan banden omdat het vindt dat de publieke media te vaak ‘anti-Poolse meningen’ verkondigden…
Zo werd een aantal jaar geleden een nieuwe mediawet ingesteld die de regering de bevoegdheid geeft om de directie en hoofdredactie van de publieke omroep aan te stellen en te ontslaan. De PiS-partij vindt dat de publieke media te vaak ‘anti-Poolse meningen’ verkondigden…
Vorig jaar werd Polska Press, een van de grootste Poolse uitgevers met nieuwssites, overgenomen door het Poolse oliebedrijf PKN Orlen waarvan de Poolse staat de grootste aandeelhouder is. Het oliebedrijf wordt geleid door een prominente politicus van de PiS-partij.
Sinds de komst van de conservatieve PiS-partij is het voor vrouwen bijna onmogelijk om in Polen legaal een abortus te ondergaan. Ook beloofde de PiS-partij in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2019 de Poolse bevolking te beschermen tegen lesbiennes, homo- en biseksuelen, transgender en intersekse personen (lhbti). Deze mensen zouden een bedreiging vormen voor het traditionele gezin, de Poolse identiteit en de staat.
Sinds de invoering van steeds strengere en conservatieve wetten in Polen, hebben tienduizenden mensen hier vreedzaam tegen gedemonstreerd. Zij werden vervolgens gearresteerd, lastiggevallen en vervolgd. De Poolse autoriteiten schenden daarmee het Europese recht op vrije meningsuiting en vergadering.
De Europese Unie ziet de ontwikkelingen in Polen met lede ogen aan en zit daarbij niet geheel stil. Vorig jaar startte de Europese Commissie een strafprocedure tegen Polen vanwege het anti-lhbti-beleid en het Europees Parlement riep de EU uit tot vrijheidszone voor lhbti’ers. De Europese Commissie bevroor ook 120 miljoen euro aan coronasteun aan Polen als straf voor het stigmatiseren van de lhbti-gemeenschap.
Maar is het genoeg? De heersende macht is groot en het protest onder advocaten en rechters is moeilijk vol te houden. Steeds meer rechters en advocaten gooien de handdoek in de ring. In de documentaire wordt hun wanhoop en moedeloosheid pijnlijk duidelijk. In het hart van de Europese Unie, zien zij hun land veranderen in een autocratie. Hoe lang zal het duren voor Polen verandert in een dictatuur?
Judges under pressure
Regisseur: Kacper Lisowski
Beeld: filmstill docu
