Ik voel me rustig en vredig en opgeruimd. Mijn hoofd is minder vol. Het voelt alsof ik net iets meer afstand heb van de buitenwereld waardoor ik minder word meegesleept door wat er om mij heen gebeurt. Volgens mijn omgeving zie ik er helder en stralend uit. De cursus was zeker niet makkelijk. Er waren momenten dat ik er helemaal doorheen zat. Eenmaal thuis voel ik wat het me gebracht heeft: een steviger basis in mezelf, een innerlijk toevluchtsoord van vredige kalmte.
Natuurlijk ben ik er nog lang niet. Een Vipassana-cursus helpt je op weg, het is een eerste aanzet naar een nieuwe manier van leven. Een manier van leven waarbij je gelijkmoedig blijft onder alle omstandigheden. Waarbij je bewust handelt vanuit kalmte in plaats van reageert op impuls, vanuit de macht der gewoonte. Waarbij je compassie hebt voor jezelf, je omgeving en alles wat leeft. Een leven vanuit harmonie en geluk, vrij van negatieve gevoelens en gedachten.
Vipassana leert je bewust handelen vanuit gelijkmoedigheid in plaats van reageren vanuit impuls of emotie
Het is een lange weg om daar te komen. De Boeddha noemde het een Achtvoudig Pad dat vraagt om visie, vastberadenheid, goede spraak, goed gedrag, goed werk, inspanning, aandacht en meditatie. Tijdens een Vipassana-cursus krijg je een crashcourse in deze boeddhistische meditatietechniek en leer je over het leven en de filosofie van Gautama de Boeddha.
De eerste keer dat ik hoorde over Vipassana was een kleine dertig jaar geleden op reis in India. Ik was meteen gefascineerd maar vond het ook doodeng. Tien dagen lang tien uur per dag zitten in meditatie. Hoe hou je dat vol? En wat als er van alles naar bovenkomt en er niemand is om mee te praten? Ik zette de cursus op mijn verlanglijst en reisde verder. Ik was er niet klaar voor.
Later kwam ik de cursus weer tegen in Thailand waar ik regelmatig op vakantie ga. In een klooster bij Surat Thani wordt de cursus elke maand gegeven. Maar tien dagen (alles bij elkaar twaalf) is een flinke hap uit je tijd als je ‘maar’ een paar weken hebt. En meestal had ik mijn dochter bij me… Wat mij ook afschrikte was het feit dat cursisten er slapen op bedden van steen met een houten (!) kussen. Ik heb vaak op de website gekeken, maar steeds schoof ik het weer voor me uit.
Tot ik een paar jaar geleden online tegen de website van dhamma.org aanliep: Vipassana-cursussen in Europa. Deze vereniging draait volledig op vrijwilligers en organiseert cursussen in een eigen meditatiecentrum in België op twee uur rijden van waar ik woon. Dit was mijn kans. Tot twee keer toe word ik uitgeloot. De derde keer is het raak. Ik sta op de wachtlijst! Een week voor aanvang ontvang ik het verlossende woord. Na bijna dertig jaar is het dan eindelijk zover. Ik ga een Vipassana-cursus doen!
Eerlijk is eerlijk. Ik vind het doodeng! Ik zie er zelfs een beetje tegenop. Op de ‘dag des oordeels’ draai ik me heel bewust nog eens om. Als ik even later met koffie op bed wakker word, realiseer ik me terdege wat een luxeleven ik heb. Vanaf morgen is alles anders. Dan leef ik tien dagen in eenvoud – het leven van een non zoals mij later wordt uitgelegd: bij de gratie van donaties, met de focus op meditatie, geen diner en eenvoudige levensomstandigheden. Oh my…
De deelnemers zijn even divers als de auto’s op de parkeerplaats: jong en oud, man en vrouw, wit en gekleurd, alternatief en hip
Het centrum ligt in Dilsen Stokkem aan de rand van de Ardennen bij Sittard. Ik ben zenuwachtig. Waar begin ik aan? Ik heb een beetje ervaring met mediteren maar heel minimaal. In mijn jonge jaren heb ik tijdens mijn reizen gemediteerd maar dat was meer een extatisch opgaan in opzwepende Indiase muziek en zang. De laatste twintig jaar gaat mijn meditatie ervaring niet verder dan tien minuten ontspannen met de ogen dicht aan het eind van een yogales onder begeleiding van een juf.
Toch maak ik me het meest zorgen om die stenen bedden en houten kussens uit Thailand. Hoe zou dat hier zijn? Voor de zekerheid gooi ik wat yogamatten achterin de auto zodat ik eventueel de boel kan verzachten. Ik app mijn dochter een laatste berichtje en stuur de contactinfo van het meditatiecentrum naar mijn zus voor het geval dat… Dan zet ik een lekker muziekje op, probeer niet meer te denken aan de bedden-kwestie en rij in één ruk naar België.
Ik word enthousiast ontvangen door een aardige jongen die me de weg wijst naar een parkeerveld aan de overkant van de weg. Ik zie een bonte verzameling van auto’s: hippie campers, degelijke familieauto’s en snelle wagens. Mijn yogamatten mogen niet mee naar binnen. Dat zou mensen maar op een verkeerd idee brengen want uitgebreid yogaoefeningen doen is niet de bedoeling. Om te slapen heb ik de matten ook niet nodig, drukt de jongen me op het hart: de matrassen zijn goed.
Op het terrein lopen mensen heen en weer. Er wordt gelachen en gekletst, sommige mensen kennen elkaar al van voorgaande cursussen en de sfeer is ontspannen en relaxed. De totale groep bestaat uit ongeveer zestig mannen en vrouwen, inclusief de begeleiders. De deelnemers zijn even divers als de auto’s op de parkeerplaats: jong en oud, man en vrouw, wit en gekleurd, alternatief en hip. Het is een internationaal gezelschap met onder andere Nederlanders, Duitsers, Belgen, Chinezen en Zweden.
Ik ben helemaal ‘los’ van de buitenwereld, onbereikbaar voor iedereen en zonder mogelijkheid om contact te maken
Ik registreer me bij een provisorisch loket in een speciale zaal – de eetzaal voor de vrouwen blijkt later. Ik word vriendelijk doch dringend verzocht om mijn kostbaarheden af te geven voor bewaring, inclusief mijn mobiele telefoon. Een vreemd moment. Het is lang geleden dat ik helemaal ‘los’ was van de buitenwereld, onbereikbaar voor iedereen en zonder mogelijkheid om contact te maken. Het voelt onwennig maar ook rustig en duidelijk. Vanaf nu ligt mijn focus hier op dit terrein en op deze cursus.
Een vriendelijke begeleidster wijst me naar mijn kamer en tot mijn opluchting zie ik inderdaad gewone bedden met dikke matrassen, een dekbed en een kussen. Halleluja! Een mens lijdt écht het meest om het lijden dat zij vreest. Met andere woorden: ik heb me druk gemaakt om niks. Elke kamer heeft ook nog eens een eigen wc en een aparte douche. Qua comfort valt er hier niets af te zien. Eenvoud in Europa is een stuk comfortabeler dan eenvoud in Azië!
Die eerste avond krijgen we een lichte maaltijd van soep en brood, gevolgd door een kort introductiepraatje over praktische zaken. Een belangrijk punt is dat er vanaf vanavond geen contact meer is tussen mannen en vrouwen. Het terrein is ‘hermetisch’ opgesplitst in twee delen. We slapen in aparte ruimtes, eten in aparte zalen en lopen langs aparte paadjes over het terrein. Alleen in de centrale meditatiehal zitten we gezamenlijk: de mannen aan één kant, de vrouwen aan de andere kant.
Ook onderling hebben we de komende tien dagen geen contact. We praten niet met elkaar, houden de blik zoveel mogelijk afgewend en eten allemaal apart aan een eigen tafel. We luisteren niet naar muziek, lezen geen boeken en schrijven geen brieven. De komende tien dagen richten we ons volledig op de Vipassana meditatietechniek. Praten mag alleen met de female manager over praktische zaken en met de assistent teacher die elke dag een uur beschikbaar is voor inhoudelijke vragen over de techniek. Beide zijn ervaren Vipassana beoefenaars.
Ik ben niet gewend om uren achter elkaar in kleermakerszit te zitten, mijn stramme lijft begint al snel pijn te doen
In de meditatiehal krijgen we een vaste plek aangewezen: een vierkant meditatiekussen op de grond. In kasten bij de entree liggen dekentjes, kussens en zachte blokken om het zitten te vergemakkelijken. Ik ben er blij mee. Ik ben niet gewend om uren achter elkaar in kleermakerszit te zitten en mijn stramme lijft begint al snel pijn te doen. Na een dag of twee heb ik mijn ideale ‘nestje’ gevonden: twee kussen onder de billen, een dekentje stevig om de onderrug en een zacht blok onder elke knie. Zo is het te doen.
Die eerste avond op het meditatiekussen maken we via audio kennis met Satya Narayan Goenka, de in 2013 overleden Burmees-Indiase leraar van de cursus. De komende tien dagen neemt hij ons via audio en video mee in de theorie en praktijk van Vipassana. Er is geen relatie met een georganiseerde religie of beweging, zelfs niet met ‘het boeddhisme’ zoals het tegenwoordig wordt gepraktiseerd met rituelen en tradities.
Guenka legt uit dat de techniek die hij onderwijst gebaseerd is op de overgeleverde woorden van de Boeddha zelf. Gautama de Boeddha leefde van ca. 450 v.Chr. tot ca. 370 v.Chr. in Noord India en onderwees Dhamma, de weg naar bevrijding. Dhamma bestaat uit drie pijlers: moraliteit (goed gedrag, goed praten, goede gedachten), controle over de geest (mastery of the mind) en de cultivatie van wijsheid en inzicht. Dhamma is een universeel pad, vrij van religieuze dogma’s en toegankelijk voor iedereen.
De volgende morgen begint het dan écht. Om vier uur gaat de wekker, of eigenlijk de gong. Het is een zacht geluid waarmee je fijn wakker wordt. Elke dag begint met een zitting van twee uur. De diepe melodieuze en meditatieve stem van Guenka geeft instructies. We richten ons op de ademhaling. De natuurlijke ademhaling zoals die in en uit de neus stroomt. Niet sturen, niet verdiepen, niet veranderen. De ademhaling observeren zoals die is.
Practice patiently and persistently, you are bound to be succesful…
Wees niet ontmoedigd of teleurgesteld als de geest afdwaalt, waarschuwt Guenka met een hartverwarmend Indiaas-Engels accent. Accepteer hoe het is en breng je aandacht weer terug naar de ademhaling. Steeds weer eindigt hij met de bemoedigende woorden die ik niet snel zal vergeten: If you practice patiently and persistently, pátiently and persistently, you are bound to be succesful…
Twee dagen lang observeren we onze ademhaling. Af en toe is er instructie via audio, soms alleen een kort: Start again, start again… Tussen de zittingen door is er ontbijt en lunch in buffetstijl. ’s Ochtends havermout, brood en fruit, ’s middags een uitgebreide vegetarische maaltijd. Voor nieuwe studenten is er in de namiddag thee met (soya)melk en fruit, oud-studenten krijgen alleen citroenwater. We eten minder en niet meer ’s avonds zodat de spijsvertering tot rust kan komen waardoor de geest scherper wordt.
Elk uur is er een korte plas- en wandelpauze. Van een afstandje bezien is het een wonderlijk tafereel. Een terrein vol stilzwijgende zombieachtige figuren die met de blik naar de grond kriskras heen en weer lopen over paadjes. Als de gong klinkt nestelt iedereen zich weer op de eigen plek in de meditatiehal. Na de lunch is er een uur vrije tijd. Maar meer dan douchen, op je bed liggen of rondjes lopen over de paadjes is er niet te doen. De eentonigheid valt me zwaar. Maar… mijn hoofd wordt rustiger.
Op dag drie krijgen we een nieuwe techniek. De eerste dagen waren bedoeld om de gedachten tot rust te brengen. Voorbereidend werk. Zoals yogaoefeningen in de oudheid golden als voorbereidend stretchwerk voor het lange zitten in meditatie. Nu gaan we aan de slag met het scherpen van de aandacht. Een dag lang richten we onze awareness op lichaamssensaties in het kleine gebiedje rondom de neus waar de adem het lichaam verlaat. Een oefening in het gewaarworden van sensaties.
De volgende dag starten we met de Vipassana-techniek. Tot mijn grote verrassing blijkt het te gaan om een soort uitgebreide bodyscan. Die good old Boeddha! Hij moest eens weten dat de bodyscan tegenwoordig een populaire techniek is die wereldwijd wordt toegepast door therapeuten en coaches. Ik heb regelmatig een bodyscan gedaan, maar altijd begeleid en met het doel om tot rust te komen.
Álles komt en gaat. Alles verandert. Niets is blijvend. Dat is de wet van de Natuur
In Vipassana is tot rust komen geen doel op zich. Vipassana is bedoeld om het bewustzijn te vergroten en de geest te trainen in gelijkmoedigheid, in niet-reageren. Twee aspecten zijn daarbij belangrijk, Guenka hamert ze erin. Ten eerste: observeer elke sensatie – prettig en onprettig – objectief en zakelijk. Oordeel niet. Accepteer wat het is. Blijf gelijkmoedig. Ten tweede: onthoud steeds de universele eigenschap van elke sensatie, of het nu een kriebeltje of een pijntje is, een gevoel of een gedachte… Het fundamentele karakter van elke sensatie is dat ze komt en ook weer gaat.
Álles komt en gaat. Alles verandert. Niets is blijvend. Dat is de wet van de Natuur. Met deze wetmatigheid in gedachten, is het makkelijker om niet te reageren op de turbulenties van het leven, om je niet te laten meeslepen door je emoties, om de realiteit te accepteren zoals die is, om gelijkmoedig te blijven bij elke sensatie, groot en klein. Tijdens Vipassana meditatie oefen je in het klein. Je traint het gedragspatroon van niet-reageren aan de basis van de geest, daar waar de sensaties het lichaam raken.
Hoe werkt dit nu precies? Hoe word je door het observeren van lichamelijke sensaties een gelukkiger en harmonieuzer mens? In een video opname legt Guenka uit hoe onze geest van jongs af aan gewend is om continue te reageren op alles wat van buitenaf ons lichaam binnenkomt via de zintuigen, of het nu smaak is, beeld, geluid, geur of aanraking. De geest reageert positief (fijn; dit wil ik) of negatief (niet fijn; dit wil ik niet). Dit mechanisme van willen en afwijzen vormt de basis van onze ingesleten gedragspatronen.
Die ingesleten gedragspatronen spelen zich grotendeels onbewust af. We maken ruzie, we overeten, we voelen ons depressief, we stressen en obsessen, we raken verslaafd aan van alles en nog wat. We reageren impulsief en automatisch, zonder na te denken. Onze reacties veroorzaken acties waarop we weer reageren. Enzovoort. Enzovoort. We zitten gevangen in een eindeloos mechanisme van oorzaak en gevolg, actie en reactie. We lijden aan het leven.
Door te observeren zonder te reageren wordt het bewustzijn scherper én groter
Het probleem, zo legt Guenka uit, ligt in ons beperkte bewustzijn dat vooral naar buiten gericht is. We worden bijna volledig in beslag genomen door zintuigelijke ervaringen. Daardoor blijft een groot deel van ons zijn – alles wat geen aandacht krijgt – onbewust. En dat is waar de Vipassana-techniek zich op richt. Door het gelijkmoedig observeren van lichaamssensaties met een rustige, kalme geest, wordt het bewustzijn scherper én groter.
Ik ervaar het aan den lijve. In het begin voel ik vooral grove sensaties zoals pijn, kriebel en jeuk. Na verloop van tijd worden de sensaties subtieler: tintelingen, speldenprikjes, vibraties… Bewust worden van sensaties en er niet op reageren, helpt om controle te krijgen over je gedrag. Voor je boos of emotioneel wordt, gebeurt er eerst van alles in je lijf: je hartslag neemt toe, je ademhaling wordt sneller. Vipassana traint je geest om bewust te worden van die sensaties.
Maar, zo waarschuwt Guenka, val vooral niet in de valkuil van de prettige sensaties. Het gaat er niet om wát je ervaart. Het gaat erom dat je elke sensatie objectief observeert en accepteert zoals die is. Op die manier train je de geest om het ingesleten patroon van oordelen en reageren (willen of afwijzen) te veranderen in gelijkmoedige acceptatie van de realiteit zoals die is, niet zoals jij het zou willen. In die kalme acceptatie van de werkelijkheid, ligt de ware levenskunst en de ervaring van harmonie en geluk.
Elke avond zijn er lezingen van Guenka in de meditatiehal waar hij de theorie en de techniek véél beter en uitgebreider uitlegt dan ik. Met mooie metaforen en voorbeelden uit de praktijk. Hij vertelt ook over het leven van de Boeddha en hoe hij vanuit compassie dag in dag uit het pad naar bevrijding onderwees. Ook bespreekt hij zo ongeveer alles waar je als student tijdens de cursus tegenaan kunt lopen. Twijfels, ongemak, kritiek… Hij motiveert je om door te zetten. Op dagen dat ik er doorheen zit, voel ik me na de avondlezing gesterkt om door te gaan.
De weg naar bevrijding geef je door vanuit compassie en loving kindness. Daar past geen verdienmodel bij
Guenka legt ook haarfijn uit waarom de cursus op donatiebasis is en de hele organisatie draait op vrijwilligers. Zodra er een prijskaartje hangt aan een cursus, gebeurt er iets met het ego van mensen. De leraar vindt zichzelf een hele pief, de cursist verwacht van alles. De uitwisseling is niet meer puur. Dhamma, de weg naar bevrijding, werd door de Boeddha doorgegeven vanuit compassie en loving kindness. Daar past geen verdienmodel bij. Ik volg de cursus bij de gratie van eerdere donaties, mijn donatie zorgt er straks voor dat jij de cursus kan doen. Het is een prachtig systeem.
Op dag toen om tien uur ’s ochtends wordt de ‘nobele stilte’ doorbroken. Het staat aangekondigd op het informatiebord. Klokslag tien gaat het los in het mannenkamp. Luide stemmen bulderen over het terrein. Zelf heb ik wat meer tijd nodig voor de overgang. De rust was prettig. Op de kamer ontmoet ik mijn Duitse kamergenoot Katerina (36). Ze vertelt dat ze de cursus deed om te leren mediteren, dat ze het moeilijk vond maar ook blij is met de ervaring en de techniek die we geleerd hebben. Het is fijn om elkaar te leren kennen, na dagen stilzwijgend langs elkaar heen bewegen.
Overal op het terrein maken mensen kennis en worden ervaringen uitgewisseld. Tijdens het avondeten – de laatste avond krijgen we soep met brood in plaats van thee – ontmoet ik ook Sara (26) uit Canada. Ze is van Indiase afkomst en studeert in Brussel. Dit is haar derde Vipassana cursus. Twee keer ‘zat’ ze de cursus als deelnemer, één keer hielp ze als vrijwilliger bij een cursus in Canada. Ze vertelt hoe Vipassana haar leven heeft veranderd. Sinds ze mediteert is ze gelukkiger en rustiger en maakt ze betere keuzes.
Ook de Nederlands-Duitse Carolyn (48) die tijdens de cursus vrijwillig diende als female manager, vertelt hoe Vipassana meditatie haar leven positief beïnvloedt. Zes jaar geleden deed ze voor het eerst mee en sindsdien volgt ze eens per jaar een 10-daagse cursus én helpt ze elk jaar een keer mee als vrijwilliger. De techniek heeft ervoor gezorgd dat ze dichter bij zichzelf staat en steeds vaker voor langere periodes een gevoel van vrede en geluk ervaart.
Het pad naar vrede en verlichting is een pad voor het leven. De cursus is een beginpunt, een zaadje dat wordt geplant
Vrede en geluk voor jezelf en je omgeving. Dat is het uiteindelijke doel van Vipassana meditatie. Je zuivert je geest van negatieve invloeden om innerlijke vrede te ervaren en dat te delen met anderen. Uiteraard lukt dat niet in tien dagen. Het pad naar vrede en verlichting is een pad voor het leven. De cursus is wel een goede manier om in alle rust en stilte met totale focus en aandacht een eerste begin te maken.
May all beings be happy… Dat is de ultieme wens van de Boeddha. Het is ook de gedachte waarmee je elke meditatiesessie afsluit. Ik kan me er helemaal in vinden. Wie wil dat niet? Sinds ik terug ben ervaar ik zelf ook daadwerkelijk meer vrede en compassie. Dat motiveert om door te gaan op dit nieuwe pad, om ook thuis elke dag tijd te maken voor meditatie. Het zaadje is geplant. Ik ben heel blij dat ik de cursus eindelijk gedaan heb.
Let wel! Verwacht geen vakantie of ontspannende retraite. Een Vipassana-cursus is hard werken! Van vier uur ’s ochtends tot negen uur ’s avonds word je aan het werk gezet. De dagen zijn lang, eentonig en intensief. Je gaat door ups en downs en bent volledig op jezelf aangewezen. De beste omschrijving voor een Vipassana-cursus is een trainingskamp voor de geest. Een investering in jezelf. De vruchten pluk je pas later. Als je het zaadje goed verzorgt in het échte leven…
