De vierde Zomergast van 2022 is de dichter des vaderlands (van 2021-2013) Lieke Marsman (1990). Zij vertelt dat het programma van vanavond is samengesteld als een gedicht. Heel toepasselijk begint zij de uitzending met een documentaire( Nog eenmaal de kamer wit maken) over dichter Gerrit Kouwenaar en eindigt zij met een gedicht van Henriette Roland Holst.
Daar tussenin ontstaat er een indringend gesprek over poëzie, taal, UFO’s, klimaatverandering en kanker. Het is een wonder dat Lieke Marsman dit jaar zomergast is, want door een zeldzame vorm van kraakbeenkanker, is vijf weken geleden haar rechter schouder en arm geamputeerd. Het is frappant dat het gesprek er niet direct mee begint, maar pas na enkele andere fragmenten. Marsman zegt dat zij de hele week energie heeft moeten opsparen om bij Zomergasten te kunnen zijn. Begrijpelijk is dat zij fragmenten kiest met een urgentie en inhoud. Als je ernstig ziek bent gaat het om de essentiële dingen in het leven en wordt vanzelf duidelijk wat belangrijk is en wat niet.
Klimaat
Zo voert zij een jonge klimaatactiviste op, Miranda Whelehan, in het programma ‘Good Morning Britain’. Daar wordt zij betuttelt door een presentator en een ‘klimaatdrammer’ genoemd door een irritante journaliste. Marsman heeft sympathie voor Miranda, zij begrijpt haar felheid en de dringende noodzaak tot klimaatverandering. Het valt de dichter op dat er veel grote contradicties momenteel in de samenleving zijn. Zoals bij de lockdown in Corona, het boerenprotest en de klimaatverandering.
Taalmonster
In een ander fragment heeft zij het over een taalmonster. De Roemeense schrijver Herta Müller wordt afgeluisterd en er worden spullen uit haar huis kapotgemaakt door de staatspolitie van dictator Ceausescu. De taal wordt misbruikt als leugenmiddel. Marsman vindt dat woorden betekenisvol moeten zijn en niet worden gebruikt om te liegen of te verhullen. Daar kunnen de Trumps en Baudets van deze wereld nog veel van opsteken.
Via de documentaire ‘The phenomenon’ waarin schoolkinderen in Zimbabwe vertellen over UFO’s en buitenaardse wezens met grote ogen die zij hebben gezien. Even later in de film kijken zij er als volwassenen op terug. Marsman vindt hen mensen ’die oprecht openstaan voor een signaal vanuit het hiernamaals’. Later zegt zij dat zij hoopt dat er misschien genezing kan komen voor haar door een meer geavanceerde buitenaardse cultuur.
Bijna doodervaringen
Met name door haar directe confrontatie met de dood is zij erg geïnteresseerd in religie en mensen die hun bijna doodervaringen beschrijven. Geïllustreerd met een scene uit de video installatie ‘Interloper’ over een surrealistische ziekenhuiservaring. Een installatie van Saskia Olde Wolbers, waarin een man vertelt over zijn ontwaken uit een coma na negen maanden. Werkelijkheid en hallucinatie lopen door elkaar heen.
Herkenbaar hoe een ziekenhuis ervaring vervreemdend en ook geruststellend kan zijn. Je hoeft niets, er zijn geen verplichtingen en je kunt je volledig richten op genezing.
Fantoompijn
Janine Abbring vraagt of zij fantoom pijn heeft. Na een amputatie denken de hersenen dat er nog steeds een ledemaat is. Marsman zegt dat zij nu minder pijn heeft dan voor de amputatie. ’Ik vind de pijn van de arm die ik niet heb, minder erg dan tumorpijn’.
De dichter begrijpt niet dat mensen soms meewarig reageren op ernstig zieke mensen, die er alles aandoen om te overleven, al hebben zij maar een paar procent kans. Abbring merkt terecht op dat dat dikwijls mensen zijn die zoiets nooit hebben meegemaakt.
Religie
Lieke Marsman is niet religieus opgevoed, maar staat open voor spiritualiteit. Zij is geïnteresseerd in de Bijbel en heeft enkele religieuze ervaringen in de natuur meegemaakt. Die ervaringen gaven haar rust en zij is daardoor minder rigide in haar denken geworden. Marsman: ‘religie geeft woorden aan kwesties over dood en leven’.
Henriette Roland Holst
Na een scene uit ‘Love in Russia’, waarin twee ouderen praten over de liefde. vertelt Lieke aan de kant te staan van een man, die het belangrijk vindt om erin te blijven geloven hoe oud je ook bent. Voor een wat lichtere toon zorgt een fragment uit de sitcom ‘Derry Girl’s over puber vriendinnen, tijdens de dagen van The Troubles in Noord-Ierland. En een fragment met Marsman’s favoriete zangeres Joni Mitchell, die na jaren een comeback maakt na een aneurysma. Zij moest zichzelf opnieuw leren zingen en gitaarspelen.
De afsluiting van deze bijzondere en waardevolle avond is een prachtig gedicht van Henriette Roland Holst(1869-1952): ‘De zachte krachten zullen zeker winnen in ‘t eind’
De zachte krachten zullen zeker winnen in ‘t eind
Dit hoor ik als een innig fluisteren in mij: zoo ‘t zweeg zou alle licht verduisteren
Alle warmte zou verstarren van binnen
De machten die de liefde nog omkluistren zal zij, allengs voortschrijdend, overwinnen
dan kan de grote zaligheid beginnen die we als onze harten aandachtig luisteren
in alle tederheden ruisen horen als in kleine schelpen de grote zee
Liefde is de zin van ’t leven der planeten en mensen en dieren. Er is niets wat kan
storen ‘t stijgen tot haar. Dit is het zeekre weten: naar volmaakte liefde stijgt alles mee.
( Verzonken grenzen, 1918):
Foto’s van Jaap Mees
