“In het begin dacht ik dat mijn dochter transgender was. Dat had ik weleens op televisie gezien: een man die zich niet prettig voelde in zijn mannen lichaam omdat hij zich eigenlijk vrouw voelde en vervolgens een operatie en hormoonkuur onder ging om zijn lichaam te veranderen in dat van een vrouw, zodat hij er aan de buitenkant uit zou zien zoals hij zich vanbinnen voelde. Hij werd een zij. Inmiddels weet ik dat de meeste transgenders* bínair zijn. Ze passen in één van de twee sekse hokjes ‘man’ of ‘vrouw’, maar zijn geboren in het lichaam van het verkeerde hokje. Dit is totaal niet aan de orde bij mijn dochter. Ze wil helemaal geen man worden. Ze zou soms best een piemel willen hebben, maar heeft geen behoefte die operatief te laten maken en ook het hebben van borsten vindt ze geen probleem. Mijn dochter heeft moeite met de tweedeling ‘man’ en ‘vrouw’. Ze wil in geen énkel hokje. Ze wil níet kiezen, daar gaat het om.”
Open-minded
“Het begon zo’n twee, drie jaar geleden. Ze kwam op een middag uit school met stekels. ‘Ik wil geen meisje meer zijn,’ zei ze. Ik zag het als een puber teitsding, als algeheel verzet. Ik maakte me er geen zorgen over en dacht dat het wel over zou gaan. Maar het bleef onderwerp van gesprek. Toen presentator Rianne van Dorst publiekelijk aangaf non-binair te zijn en voortaan als Raven door het leven zou gaan en non-binaire acteur Thorn Roos de Vries in Spangas een non-binaire rol kreeg, waren dat mijlpalen voor mijn dochter. Zij wilde zich niet alleen non-binair voelen, zij wilde zich ook zo naar de buitenwereld toe presenteren.
Om te begrijpen waar het nu precies over ging, ben ik heel veel over non-binair zijn gaan lezen, op internet en in boeken. We zijn op school gaan praten met de docenten en ik ben naar een speciale bijeenkomst gegaan voor ouders. Gelukkig zit mijn dochter op een creatieve school voor toneel. De sfeer, de leerlingen en docenten zijn open-minded. Mijn dochter is lang niet de enige die zich non-binair voelt. Laatst was er een schoolfeest en het zag eruit als de Gay Pride, met regenboogvlaggen en extra vagante verkleedpartijen. Mijn dochter is er helemaal op haar plek! Haar omgeving is actief gericht op het promoten van genderdiversiteit.”
Getekende snor
“Hokjes zijn beperkend, vindt mijn dochter. Ze duwen mensen in rolpatronen en ontneemt ze de vrijheid om zich écht authentiek te ontplooien. Het is natuurlijk ook zo, dat we in onze cultuur duidelijke en sturende ideeën hebben over wat mannelijk en vrouwelijk is. Zodra een kind zich buiten de lijntjes begeeft – een jongen speelt met poppen of een meisje wil stekels – maken we ons zorgen of vinden we het op zijn minst ongemakkelijk. Ik heb me hier zelf ook schuldig aan gemaakt. Ik heb mijn dochter vroeger gesmeekt om een jurk aan te doen naar de verjaardag van oma, terwijl ze het liefst een broek en gympies droeg.
Soms vraag ik me af of ik mijn dochter naar het non-binair zijn heb geduwd doordat ik me vroeger te veel tegen haar jongensachtigheid heb verzet. Als ik toen wellicht had geaccepteerd dat ze geen jurken aan wilde, had ze nu misschien minder de behoefte gehad om haar jongensachtigheid zo extreem tentoon te stellen. Want het lijkt een statement; haar uiterlijk is provocerend. De ene dag gaat ze naar school met een superkorte minirok en blote buik, de volgende dag kamt ze haar haren met gel achterover en tekent ze een snor op haar gezicht. Ze trekt bewust de aandacht naar zich toe. Haar uiterlijk zegt: kijk naar mij!
Op zich is dat natuurlijk niet erg. Iedereen wil graag gezien en geaccepteerd worden zoals hij of zij is. Of in het geval van een non-binair persoon: zoals ‘hen’ is, want een non-binair persoon spreek je aan met ‘hen’. Maar als je je honderd procent vrouw voelt zoals ik, is het je lastig voor te stellen hoe het voelt om je de ene dag vrouw en de andere dag man te voelen en soms iets daartussenin. Want dat is hoe mijn dochter het ervaart. Haar identiteit is vloeibaar, het stroomt van het ene hokje naar het andere hokje. In die zin past het meervouds-woordje ‘hen’ heel goed, want iemand die non-binair is past in meerdere hokjes tegelijk.”
Nieuwe naam
“Toch blijf ik het heel lastig vinden om over mijn kind te praten in onzijdige termen. Ik weet zeker dat ze boos wordt als ze dit interview leest en ziet dat ik haar ‘dochter’ noem, en ‘zij’ en ‘haar’. Maar dit is mijn verhaal en ik vertel het zoals ik het ervaar. Want of ze het nu leuk vindt of niet, ze zal altijd in eerste instantie mijn kleine meisje blijven. Ik hoop van harte dat ze op een punt gaat komen waarop ze dat niet meer zo erg vindt en mij die ruimte kan gunnen. Een relatie gaat nu eenmaal twee kanten op: het gaat niet alleen om haar, het gaat ook om mij. Ik wil dat mijn gevoelens en ervaringen ook worden gerespecteerd.
Tegelijkertijd probeer ik mijn dochter zo veel mogelijk te accepteren zoals ze is. Ik beweeg mee met de veranderingen, hoe moeilijk ik het ook vind. Haar naam bijvoorbeeld. Ik heb mijn dochter bij haar geboorte de naam Katrien gegeven, doorgaans afgekort tot Kaat(je). Vorig jaar op haar verjaardag heeft ze tijdens het diner officieel aangekondigd niet langer Katrien of Kaat genoemd te willen worden. Vanaf die dag was het Kes, een naam die niet per se vrouwelijk of mannelijk is en beter aansluit bij hoe ze zich voelt.
Sinds die ‘wedergeboorte’ van Kes vorig jaar, heb ik een intens rouwproces doorgemaakt. Ik heb afscheid moeten nemen van mijn dochter Katrien, van mijn schattige lieve meisje met blonde krullen. Ik noemde haar vroeger liefkozend ‘meiske’ of ‘grote dochter van me’ en dat mag allemaal niet meer. Als ik mijn dochter aanspreek als meisje wordt ze woest! Ze voelt zich dan niet gerespecteerd in haar keuze en vindt dat ik haar in een hokje duw. Maar elke moeder zal mij begrijpen. Ik heb vijftien jaar een dochter gehad, ik heb een dochter gebaard. Dat gooi je niet zomaar even weg…”
Toch een hokje
“Als ik heel eerlijk ben, denk ik dat dit een fase is. Er is de laatste jaren steeds meer aandacht voor non-binair zijn en gender fluïditeit, waardoor er ook meer culturele en maatschappelijke ruimte is ontstaan om dit te ervaren. Ik bedoel niet dat het een modegril is, maar – bizar genoeg – wel een extra identiteits-‘hokje’ waar jongeren voor kunnen kiezen. Meisjes die niks hebben met het barbie rolmodel en de trend om je lippen en borsten op te vullen met plastic en je gezicht te plamuren met pancake kunnen nu kiezen voor een radicaal ander hokje: het hokje van de onzijdige mens. Want ook al wil de non-binaire mens van gender-hokjes af, ook non-binair is een hokje.
Ik weet niet of Kes het zelf zo ziet, maar ik zie de non-binaire vrouw als een feminist. Het feminisme verzet zich tegen traditionele rolpatronen voor vrouwen. Kes vindt cultureel bepaalde rollen voor mannen en vrouwen ook achterhaald en beperkend. Rolpatronen hebben ervoor gezorgd dat vrouwen eeuwenlang minder macht hadden dan mannen en kregen het huishouden toegewezen. Nog steeds worden eigenschappen als doortastendheid, dominantie en leiderschap ‘mannelijk’ genoemd en zachtheid en zorgzaamheid ‘vrouwelijk’. De bood schap van de jonge non-binaire generatie is: weg met die maatschappelijk opgelegde rollen en ideeën over hoe mannen en vrouwen eruit ‘moeten’ zien en zich horen te gedragen. Ze willen totale vrijheid voor iedereen om te zijn zoals je je voelt en je te gedragen zoals je wilt.
Op zich juich ik die houding toe. Ze hebben gelijk; rolpatronen en verwachtingen zijn beperkend en sturend en ik vind ook dat iedereen vrij moet zijn om het leven te leiden zoals iemand dat zelf wil. Waarom moet een vrouw er op een bepaalde manier uitzien en zich op een bepaalde manier gedragen? Wat ik alleen niet helemaal snap, is waarom het nodig is je naam te veranderen. En waarom wil je per se aangesproken worden met ‘hen’ in plaats van ‘zij’? Waarom kun je geen vrouw zijn, die zich af en toe mannelijk voelt en gedraagt? Volgens mijn dochter snap ik het nog steeds niet helemaal. Ik denk nog steeds in termen van mannelijk en vrouwelijk en haar ervaring stijgt boven die hokjes uit. Het gaat letterlijk mijn verstand te boven, zegt ze. Mijn dochter ervaart haar gender als fluïde, vloeibaar. Als ze zich een meisje voelt, benadrukt ze haar vrouwelijkheid, als ze zich een jongen voelt, uit ze dat in kleding en lichaamshouding. Het is ook écht zo dat ze de ene dag anders beweegt dan de andere. Alsof er meerdere personen in één lichaam zitten.”
Gemis
“Mijn dochter heeft al drie jaar hetzelfde vriendje. Hij steunt haar in dit hele proces. Dat mijn dochter wisselt van gender vindt hij geen probleem. Hij noemt zichzelf sapioseksueel: hij houdt van het brein van mijn dochter, de rest is bijzaak. Hij vindt het leuk en interessant dat ze steeds verandert van identiteit. Zelf is hij honderd procent jongen, maar hij vindt het wel leuk om te ‘spelen’ met gender. Als ze een feestje hebben en mijn dochter gaat als jongen, draagt hij hakken en make-up. Vroeger noemden we dat travestie, maar tegenwoordig noemen ze het ‘queer’. Als ik het goed begrijp is dat de verzamelnaam voor iedereen die zich begeeft buiten de gangbare hetero-hokjes van ‘man’ en ‘vrouw’.
Ik hou van mijn dochter en accepteer haar zoals ze is. Ik wil dat ze zich geliefd voelt no matter what. Ik veroordeel haar keuzes niet en laat haar helemaal vrij om te ontdekken wie en wat ze is. Ik wil haar in geen enkele richting duwen, niet qua opleiding en ook niet qua identiteit. Ik vind mijn dochter heel bijzonder en heel getalenteerd. Ik ben trots op wie en wat ze is. Tegelijkertijd vind ik het ook best moeilijk. Ik mis het ongecompliceerde kind van vroeger, dat blije meisje. Soms pak ik de foto boeken van vroeger erbij, dan verlang ik terug naar die tijd toen alles nog eenvoudig en duidelijk was. Maar misschien hebben alle ouders dat wel?
Als ik een uurtje door oude foto’s heb gerommeld, spreek ik mezelf streng toe; het geeft enkele zin om er dramatisch over te doen. Dan maak ik het alleen maar groter. Dit is een nieuwe generatie en kennelijk hoort dit erbij. Misschien begrijp ik niet helemaal hoe het voelt om je geen man of vrouw te voelen, maar dat geeft niet. Ik begrijp ook niet helemaal hoe het voelt om een man te zijn, en dat is ook niet erg. Uiteindelijk is het een oefening in loslaten. Ik laat mijn dochter zijn wie ze is. Want belangrijker dan haar gender, vind ik onze relatie. Ik wil close blijven, ik wil blijven communiceren. Vooralsnog gaat dat goed. Ik merk steeds weer dat het cliché écht waar is: hoe meer ik loslaat, hoe meer ze – hen – naar me toe komt…”
TERMINOLOGIE
Non-binair betekent letterlijk: niet tweevoudig, niet in tweeën verdelend. Iemand die zich man voelt (of hij nu geboren is met of zonder penis & ballen) noemen we binair. Iemand die zich vrouw voelt (of zij nu geboren is met vagina of zonder) noemen we ook binair. Iemand die zich man noch vrouw voelt, of man én vrouw, noemen we non-binair. Genderdiversiteit is de allesomvattende term voor de variatie in identificatie op het binaire genderspectrum. In plaats van non-binair worden ook de termen ‘genderqueer’, ‘genderfluïde’ en ‘androgyn’ gebruikt, al is er wel een verschil in de exacte betekenis.
*Er zijn ook non-binaire transgenderpersonen die zich niet thuis voelen bij hun geboortegeslacht, maar zich ook niet duidelijk identificeren als man of vrouw. Zij zijn trans en non-binair.
GENDERDIVERSITEIT IS VAN ALLE TIJDEN
Niet iedereen wordt geboren in een lichaam dat precies past bij de identiteit van die persoon. Er is een verschil tussen sekse (biologische kenmerken) en gender (culturele invulling van je identiteit). Maar sekse en gender zijn niet zwart-wit, ze liggen eerder op een continuüm met aan de twee (binaire) polen man en vrouw. De meeste mensen voelen zich vooral man of vrouw. Een minderheid van 3 tot 6 procent van de mensen ervaart dit niet zo. Non-binair is een moderne term. In de geschiedenis werden mensen die zich man én vrouw tegelijk voelde, androgyn genoemd. Het woord ‘androgyn’ komt van de Oudgriekse woorden voor ‘man’ (ἀνήρ, anēr) en ‘vrouw’ (γυνή, gunē).
Zo’n vijfhonderd jaar voor Christus schreef de Griekse schrijver Aristophanes een verhaal waarin de mensheid verdeeld was in drie seksen. Alle drie waren ze rond, hadden vier armen en vier benen en renden met de radslag. De eerste sekse was de mannelijke, de tweede de vrouwelijke en de derde de manvrouwelijke. Zeus vond ze te sterk en te lastig en deelde ze in tweeën. Zo ontstonden uit de mannelijke sekse twee mannen, uit de vrouwelijke twee vrouwen en uit de derde een man en een vrouw. Verzwakt en verscheurd door de tweedeling zoeken mensen sindsdien hun wederhelft. Door dicht bij de mens te zijn naar wie je hart uitgaat, kom je dichter bij de sekse die je oorspronkelijk was. (bron: continuum.nl)
Hoewel het gangbare Bijbel-verhaal over het ontstaan van de mens vertelt dat Eva uit Adam is geschapen, zijn er ook alternatieve teksten die een androgyn verhaal vertellen. In Genesis Raba bijvoorbeeld, een verzameling commentaren op het boek Genesis uit de vijfde eeuw staat: ‘Toen de mens werd geschapen, gebeurde dat met twee voorkanten. God zaagde hem in twee, zodat er twee achterkanten ontstonden, een voor de man, een voor de vrouw. (historiek.nl)
ARTIKELEN LEZEN OVER GENDER
‘The Myth of the Androgyne’ in Artforum, nov. 1975 en ‘The Image of the Androgyne in the ninetheenth Century’ van A.J.L. Busst, in Romantic Mythologies,I. Fletcher, Routledge London, 1967
BOEKEN WAARIN NON-BINAIR ZIJN DE HOOFDROL SPEELT
De geschiedenis van mijn seksualiteit van Tobi (Sofie) Lakmaker De argonauten van Maggie Nelson
De maakbare man – Notities over transseksualiteit van Maxim Februari
Het jongensuur van Andreas Burnier
MEER INFO
Kijk op transvisie.nl en trans-missie.com.
Foto van Alexander Grey via Unsplash
