Om twee uur ‘s nachts gaat de telefoon. Co-pastoor Jan-Jaap van Peperstraten uit Alkmaar neemt half slaperig op. Het is een anoniem nummer. Vast het ziekenhuis, denkt hij nog, die bellen altijd anoniem. Dan hoort hij twee jongemannen stemmen ‘Ze hadden het over duivels ofzo. Of ik nu de duivel was of iemand anders, weet ik niet meer. Ik heb ze gezegd dat ze het Onze Vader moeten bidden en naar bed gaan.’ Van Peperstraten hangt op. Een half uur later gaat de telefoon opnieuw over. Weer een anonieme beller. Wanneer een half uur later opnieuw een anoniem persoon contact probeert te leggen, is de maat vol. De co-pastoor schakelt zijn telefoon uit. Jammer voor het ziekenhuis, aarzelt hij nog, als hij zich weer te ruste legt.
Een paar weken daarvoor publiceerde het Nederlands Dagblad een onderzoeksverhaal over de activistische stichting Civitas Christiana van de katholieke Hugo Bos. Van Peperstraten klimt direct in de pen. Hij schrijft een vlammend betoog op CVandaag met de kop ‘Provocateur Hugo Bos verdraait de leer van de katholieke kerk’. Om ‘afstand tot de katholieke kerk te benadrukken, legt Van Peperstraten uit. ‘Een lezer van Dagblad van het Noorden of de Telegraaf denkt misschien al snel dat Hugo Bos het namens de katholieke kerk op Pim Lammers gemunt heeft.’
Als een paar dagen later de Alkmaarse pastoor op Twitter ook nog kritiek heeft op de intimidatie richting minister Kaag, is de boot helemaal aan. Eerst op social media waar een anonieme twitteraar schrijft ‘En voelt dat een beetje goed om je ziel te hebben verkocht aan de duivel?’. Anderen – merendeels anoniem – noemen hem ‘een stomme klootzak’ of ‘devil’. Daarna beginnen ook de vervelende telefoontjes. Niet alleen overdag, maar ook ‘s nachts. Inmiddels staat de telefoon van de pastor ‘s nachts uit. Een enkele dag eerder vertelt een beller hem ‘een rooie pipo te zijn.’ En opnieuw: anoniem.
Oorzaak radicalisering
Een paar jaar geleden – voor corona – zou hem dit niet zijn overkomen, meent van Peperstraten. ‘Mensen zijn op drift geraakt. De vanzelfsprekende verwachtingen van het leven bleken ineens op losse schroeven te staan. Het gewone levensritme hebben we verloren. En na corona zijn we niet gestabiliseerd. Kort nadat de mondkapjes niet meer gedragen hoefden te worden, brak de oorlog tussen Rusland en Oekraïne uit.
Er is geen tijd geweest om terug te keren naar de normaliteit. Vergis je niet in wat iedereen heeft meegemaakt. Mensen die hun stervende familieleden alleen moesten laten. Thuiswerk dat tegelijk met thuisonderwijs gecombineerd moest worden. Kinderen die rillend in de klas zaten omdat het raam open moest.’ Mensen zijn geestelijk beschadigd geraakt, denkt Van Peperstraten. ‘En veel mensen zijn niet zo flexibel in hun hoofd, als ik dacht. In een crisis kunnen ze nog een tijdje normaal doen en dan slaan de stoppen door.’ Ook tijdens huisbezoeken ziet hij het misgaan. ‘Op heel veel plaatsen lijkt wel GGZ-problematiek aanwezig, maar ook daar zijn de wachtlijsten lang.’
Nu de verkiezingen in aantocht zijn, zijn mensen op de flanken ‘door het dolle heen’ zegt van Peperstraten. Is het niet op rechts, dan wel op links. Wat te denken van het – inmiddels geannuleerde – beraad in Pakhuis de Zwijger of het verstandig is om geweld te plegen om aandacht te vragen rond de milieuproblematiek? Is er dan niemand uit de groep die zegt: “Dit is geen verstandig plan?”
Radicalisering katholieke beweging
Ook in de katholieke kerk ziet van Peperstraten een groeiende groep fanatiekelingen. ‘En dat is niet alleen in de groep van Hugo Bos – Civitas Christina – maar ook onder bijvoorbeeld de zogenaamde “Priesterbroederschap Sint Pius X”. Ze noemen zich naar Pius X, de paus tussen 1903 en 1914 die het modernisme bestreedt. ‘Deze beweging wil terug naar de jaren 50, zegmaar voor het tweede Vaticaans concilie van 1962 tot 1965. Dus de mis met de oude rites, de Gregoriaanse zang, het Latijn, de rug naar het volk en jaren dertig kapsels. Ze functioneren los van de gewone katholieke kerk.
Deze traditionalistische beweging groeit doordat hun theologie via internet overal te volgen is. Omdat veel jonge mannen ermee bevangen zijn, zie je dat het veelal speelt in de grote studentensteden. Tegelijk is de uitstraling heel flitsend, het doet Amerikaans aan.’ Waarom juist jonge mannen bevangen kunnen raken door deze beweging, begrijpt Van Peperstraten wel. ‘Ze houden van duidelijkheid, korte lijnen, en stevige maatregelen.’ Deze groepering komt van oorsprong uit Frankrijk, licht Van Peperstraten toe ‘Maar je hebt ook een Britse en Amerikaanse tak, die radicaler is.’
Regelmatig wordt Van Peperstraten aangesproken door deze volgelingen. ‘Voor hen ben ik een lakse priester, terwijl Hugo Bos vecht voor het geloof.’ Ook anderen geven de beweging te veel ruimte, vindt de pastoor. ‘Ze zeggen dan: Hij bedoelt het toch goed, hij is toch tegen abortus?’
Ontwikkeling radicalisering
Dat mensen zich bedreigd kunnen voelen in hun bestaan, erkent Van Peperstraten. ‘Maar dat betekent nog niet dat jij je mag misdragen. Ik krijg ook regelmatig van alles over me heen als ik vertel een katholieke priester te zijn. De katholieke kerk heeft momenteel niet de beste merknaam, zal ik maar zeggen. Toch krijg ik het voor elkaar om me enigszins te gedragen. Deze mensen moeten weten dat anderen het niet verplicht zijn om het met je eens te zijn.’
De pastor dacht dat na de coronacrisis ook de radicalisering voorbij zou zijn. Het tegendeel lijkt het geval. ‘De radicalisering lijkt wel een teerbal waar alles aan blijft kleven. Corona, Poetin, de boeren en het World Economic Forum (WEF).
Een belangrijk aandeel in de tweedeling tijdens de coronacrisis hebben talkshows gehad, denkt de katholieke pastor. ‘Je hoort twee verschillende boodschappen, zonder een bedding van waarheid. Je laat mensen in vertwijfeling achter. Daardoor gaan ze in hun eigen werkelijkheid wonen. En als er geen gedeelde werkelijkheid meer is, is er ook geen dialoog.’
Het enige dat dan overblijft, is intimidatie, denkt Van Peperstraten. Kritische vragen worden direct als bedreiging gezien.’ ‘Er zit tegenwoordig weinig meer tussen hoofd en tong. Ik ben er niet eens meer echt geschokt over.’
