In vergelijking met andere Europese landen is Nederland heel soepel in het bezitten en afsteken van vuurwerk. Vanaf 12 jaar mag je al vuurwerk bezitten, weliswaar in een lichtere categorie, maar het blijven projectielen met een ontsteking en het maximale gewicht dat een persoon mag bezitten is maar liefst 25 kilogram. In totaal is dat een behoorlijke berg met ontstekingen die met vuur tot uitbarsten en knallen mag worden gebracht. Je mag dit maximum afsteken waar je wilt in steden, dorpen of op het platte land met natuur mits er een bordje vuurwerkverbod hangt of als vuurwerkvrije plek is aangemerkt. Je bent niet beperkt tot de eigen tuin, iets wat in andere Europese landen wel een verplichting is. Zo’n verbodsbord of aangewezen vuurwerkvrije plek is voor degenen die ernaar willen luisteren. De handhaving kan het niet bijhouden. Er is te weinig mankracht en ze hebben er geen tijd voor om miljoenen vuurwerk afstekende personen te controleren in alle straten van Nederland.
Vuurwerkramp
Dat vuurwerk een explosief is, is als vuurwerkramp gebleken in Enschede. Op 13 mei 2000 werden 200 woningen weggevaagd, vielen er 23 doden en een kleine 1000 mensen raakten gewond door 900 kilogram vuurwerk dat was opgeslagen in een pakhuis. Omgerekend is dit het maximum van 36 mensen die dit gewicht mogen bezitten aan vuurwerk. Volgens de bevolkingsteller telt Nederland in 2024 zo’n 18 miljoen inwoners. Een klein deel hiervan steekt vuurwerk af, wat goed is voor zo’n anderhalf miljoen personen. Voor Oud en Nieuw 2023 werd voor 105 miljoen euro verkocht aan vuurwerk. Hoeveel kilogram dit is, is gissen. Het is wel bekend dat de politie tienduizenden kilo’s vuurwerk per jaar in beslag neemt. In 2022 ging het om 110.000 kilogram dat vaak in auto’s werd vervoerd. Het zijn rijdende bommen. De 900 kilogram vuurwerk in Enschede staat in schril contrast tot wat er jaarlijks verhandeld, vervoerd en privé opgeslagen wordt.
Projectielen met ontstekingen
De vrijheid die er heerst in Nederland voor het kopen, bezitten en afsteken van vuurwerk is eveneens een contrast op wetten zoals de Wet Wapens en Munitie waar alleen de Rijksoverheid en vergunninghouders bevoegd zijn om te hanteren en te ontsteken. De Wet Explosieven voor Civiel gebruik kent het woord vuurwerk niet. Het woord explosief komt 79 keer voor in deze wettekst. En toch, vuurwerk is een product dat ontploft door ontsteking en vuur. Projectielen met ontstekingen behoren in het gewone verkeer tot munitie als verboden wapenbezit, maar bij Categorie 3 munitie als restgroep hoeft vuurwerk niet geplaatst te worden. Bij het ontsteken ervan hoort geen straf als er ernstige schade wordt veroorzaakt aan mens en materieel. Het tegenovergestelde is de praktijk: het is een feestelijke traditie die plaats moet vinden, al vallen er doden en gewonden door afzwaaiers. De hulpdiensten moeten alle zeilen bijzetten tijdens dit traditionele vuurwerkfeest Oud en Nieuw. Ieder jaar houden oogartsen, en ook andere artsen en verplegers, hun hart vast. Zij waarschuwen al jaren dat categorie 1 vuurwerk gevaarlijk is waarbij oogletsel kan ontstaan. Dit is het vuurwerk dat vanaf 12 jaar mag worden gekocht. De beroepsvereniging pleit al een aantal jaren voor een algeheel verbod op consumentenvuurwerk. De meesten die een vinger in de pap hebben om zo’n algeheel verbod door te voeren, lijken vooralsnog Oost-Indisch doof.
Error in dierenbreinen
Nederland kent ook een lijst voor bescherming bedreigde diersoorten. Die lijst bestaat kennelijk even niet met Oud en Nieuw als er collectief urenlang vuurwerk mag worden afgestoken. De trekvogels raken sterk verstoord. Miljoenen vogels vliegen op als massaal vuurwerk tot ontploffing in de lucht wordt gebracht. In Nederland overwinteren miljoenen vogels. Deze vogels vliegen soms te hoog, ze raken uitgeput en sterven. Degenen die overleven hebben nog dagenlang last vanwege het onbekende gebied waarin ze in paniek terecht zijn gekomen. KNMI-weerradars registreren jaarlijks het opvliegen van deze vogels net na het aftelmoment 00.00 uur 1 januari. De radars kleuren rood. In een dichtbevolkt gebied als Nederland kunnen vogels weinig kanten op als er massaal wordt geknald. Hoewel Nederland zich hardmaakt voor het Wadden Sea Flyway Initiative, een internationaal watervogelverdrag, moet men het zo even niet hebben over Oud en Nieuw in Nederland en buurlanden waarbij het gedrag van vogels sterk verstoord raakt en tot de dood kan leiden. Maar het vuurwerkfeest Oud en Nieuw verstoort niet alleen vogels. Ook de gewone huisdieren moeten het onderspit delven. In de gloednieuwe documentaire And a Happy New Year van Sebastian Mulder, die in 2023 een prijs won tijdens filmfestival IDFA, wordt duidelijk hoe huisdieren als honden, en ook andere dieren zoals paarden en herten, reageren op vuurwerk. De paniek is heel groot. Het onnatuurlijke aanhoudende geknal zorgt voor een error in dierenbreinen. Dat effect is bij elk dier te zien, van hond naar kat, van knaagdier naar vogel. Dat weet elke dierenbezitter. Dierenartsen krijgen veel verzoeken binnen om rustgevende medicatie voor te schrijven tegen vuurwerkangst. Via speciale informatiebrieven, die zijn opgesteld door dierenartsen, wordt professioneel gestuurd hoe om te gaan met dierengedrag en vuurwerkangst.
Vuurwerkafval en impact milieu
De impact op het milieu is de afgelopen jaren meerdere keren gemeten. Termen als forse luchtvervuiling en smog zijn niet ongewoon. Zware metalen die aan vuurwerk verbonden zijn, denk aan koper en barium, blijven in het oppervlaktewater aanwezig. Zwaveldioxide en fijnstof komt ook vrij. Kleine deeltjes komen in de aardbodem terecht. Hoewel men in Duitsland verplicht is om vuurwerkresten direct op te ruimen en onder te dompelen in een emmer water, ziet Nederland er op 1 januari vervuild uit. Personen, waaronder veel tieners en jongeren, struinen daags voor Oud en Nieuw door straten om vuurwerk af te steken. Het afval wordt voor lief achtergelaten. Veegmachines van gemeenten draaien overuren in opeenvolgende nieuwjaarsdagen.
Oorlogsgeluid en trauma
Anno 2023 komen er wereldwijd steeds meer oorlogen en oorlogsdreigingen voor. Door oorlogsgeweld komen veel vluchtelingen naar Europa en dus ook naar Nederland. Vluchtelingen uit Syrië horen de geluiden van explosieven nog in hun geheugen. Het geluid zorgt voor herbeleving van een trauma. Bij vluchtelingen uit Oekraïne is dat net zo. Het Nederlandse Oud en Nieuwfeest lijkt op een oorlogsnacht in geluid. Het is geen geluid van vrede. Dit oorlogsgeluid met gesis, gezoem, gefluit en geknal moeten ze nog steeds incasseren en psychologisch verwerken. Nederland kent een Nederlandse Stichting Geluidshinder en probeert geluidsoverlast te bestrijden, maar hun regels en adviezen gelden even niet tijdens de traditie Oud en Nieuw. Dat geldt trouwens ook bij de Aanvullingswet geluid Omgevingswet. Het inmiddels traditionele feest wordt gedoogd.
Vuurwerkervaring en vuurwerkgeweld
Dit artikel schreef ik, omdat ik als fietsende tiener een vuurwerkervaring heb opgedaan, tientallen jaren geleden. Op weg naar mijn middelbare school werd een rotje naar mij gegooid. Ik had een jas aan met capuchon en het doel van het groepje jongens op de stoep was om een rotje in mijn capuchon te mikken. De angst die acuut door mijn lichaam gierde, vergeet ik nooit meer. Er werd gelachen om mijn spastische bewegingen op de fiets om de ontploffing achter mijn hoofd te ontwijken. Ze zijn hiervoor niet veroordeeld. Ik weet ook niet meer wie het waren. Tien jaar geleden vloog een musje mijn badkamer binnen, uit blinde paniek door vuurwerkgeweld. Een foto van dit musje is bij dit artikel geplaatst. Overdag op 1 januari, toen het rustiger was, heb ik het raam verder opengezet. Het vogeltje is z’n vrijheid weer tegemoet gevlogen. Begin 2023 gold in de Tweede Kamer geen meerderheid voor een algeheel vuurwerkverbod. Respect voor natuur en voor oorlogsslachtoffers is nog ver te zoeken als de vuurwerktraditie met geweld en schade meerdere vrijbrieven kent. Het vuurwerkgeweld, met alle gevolgen en verstoringen van dien, houdt gewoon aan. Daar moeten we het mee doen.
