1. Waarom vaccineren sommige mensen niet?
Walk: “Er zijn diverse redenen. Sommige groepen kozen altijd al om af te zien van vaccinaties, bijvoorbeeld vanuit geloofsovertuigingen of een andere kijk op gezondheid. Maar sinds de coronapandemie is een nieuwe groep mensen gaan twijfelen aan de effectiviteit en veiligheid van vaccinaties. Die twijfel komt vanuit een verlies van vertrouwen in overheidsinstanties en wetenschappelijke instanties.”
2. Dus daarom daalt de vaccinatiegraad?
Walk: “Ook daarvoor zullen er verschillende redenen zijn, bijvoorbeeld migratie vanuit landen waar de vaccinatiegraad lager is. Maar ik vermoed dat een verlies van vertrouwen in overheidsinstanties zeker een deel van de recente daling verklaart. Dit zijn vaak mensen die een paar jaar geleden zonder twijfels hun kinderen lieten vaccineren volgens het Rijksvaccinatieprogramma (RVP), maar nu niet meer zeker weten of dat de beste keuze is.”
3. Hoe komt het dat mensen sinds de coronapandemie minder vertrouwen in vaccins hebben?
Walk: “Ik denk dat er drie belangrijke redenen zijn. Ten eerste is een deel van de initiële claims over de coronavaccins uiteindelijk onjuist gebleken. Dat maakt het voor sommige moeilijker om andere uitspraken van het RIVM, de GGD en het ministerie van VWS over vaccins te geloven. Denk aan de overheidsfunctionarissen die publiekelijk stelden dat coronavaccins “100% veilig” waren. Als jij of iemand in jouw omgeving dan na vaccinatie een ernstige bijwerking krijgt, vertrouw je volgende vaccinadviezen misschien niet meer. Zelfs als op groepsniveau de risico-baten analyse van die vaccinatie positief blijkt, zou je kunnen voelen dat jij niet juist geïnformeerd was.
Ten tweede hebben veel mensen tijdens de pandemie ervaren dat sociale media platforms posts met enige kritiek op coronavaccins verwijderden. Er werden ook oprechte verhalen van patiënten met klachten na vaccinatie, en zelfs inhoudelijk juiste wetenschappelijke stukken weggehaald. Velen kregen hierdoor (terecht) het gevoel dat informatie van hen werd achtergehouden. Dat voedde het wantrouwen verder.
En ten derde is tijdens de coronapandemie een ongekende vaccinatiedrang opgelegd, die voor mij als arts een medisch-ethische grens heeft overschreden. Mensen hebben ervaren dat de overheid hun lichamelijke integriteit onder druk zette, erger nog, ze hebben gezien hoe sommige artsen en wetenschappers erin mee gingen. Het is wellicht moeilijk te bevatten hoe diep het vertrouwen dan geschonden wordt.”
4. Hebben de antivaxx-geluiden rond coronavaccins bijgedragen?
Walk: “Ik vind dat we dat woord niet meer moeten gebruiken. “Antivaxx” refereerde vroeger aan mensen die op basis van bepaalde principiële punten tegen alle vaccinaties waren. Maar de afgelopen jaren werd iedereen die er voor koos om geen coronavaccin te nemen ook zo genoemd. En soms was een oprechte vraag stellen al genoeg om het label te krijgen. Dat voedt de polarisatie alleen maar verder. Ik denk dat de echte anti-vaccin geluiden weinig hebben bijgedragen aan de huidige afname van de vaccinatiegraad, die groepen waren er immers altijd al. In mijn ervaring verliezen mensen geen vertrouwen in instituties vanwege informatie op het internet, maar zoeken ze informatie op het internet nadat het vertrouwen in instituties is verdwenen.”
5. Vind je de huidige reacties op de dalende vaccinatiegraad schadelijk?
Walk: “Ja, de oproepen voor vaccinatiedrang en –dwang vind ik heel erg. Niet alleen omdat het voor mij een morele en grondrechtelijke grens over gaat. Heftig overheidsingrijpen – zoals het coronatoegangsbewijs – heeft de afgelopen jaren juist wantrouwen en een gevoel van uitsluiting gecreëerd. Als journalisten, beleidsmakers en experts die polarisatie nu opnieuw gaan aanwakkeren, beschadigen ze onze samenleving en zal de vaccinatiegraad echt niet stijgen. Het laatste wat je nu moet doen is verdere angst en polarisatie aanwakkeren door een vaccinatieplicht te opperen.”
6. Hoe krijg je dat vertrouwen nu terug?
Walk: “Vertrouwen terugwinnen vraagt ten eerste transparantie. Er is een echte, eerlijke evaluatie van het corona(vaccinatie)beleid nodig. Politici en experts zullen open moeten zijn als ze – wellicht met goede intenties – overdreven claims hebben gemaakt over coronavaccins. Mensen met twijfels over vaccinaties moeten weten dat ze toegang krijgen tot de volledige informatie en dat hun keuze altijd gerespecteerd zal worden. Dat vraagt inzet van artsen en beleidsmakers, en het zal zeker even duren.”
7. Wat zou je willen zeggen tegen mensen die vertrouwen in het Rijksvaccinatieprogramma zijn verloren?
Walk: “Tja, ik wil bepaalde vaccins uit het RVP absoluut aanraden. Maar ik denk dat het weinig effect heeft om dit enkel in de media te roepen. Mijn ervaring is dat mensen die hun vertrouwen in artsen en overheidsinstanties zijn verloren dat niet zo maar terug krijgen. Veel zinvoller vind ik de individuele gesprekken waarin je echt open staat voor de vragen en twijfels van de ander en jouw kennis zo open en transparant mogelijk voorlegt.”
Jona Walk is arts in opleiding tot internist en promoveerde in 2021 op immunologie en vaccinontwikkeling.
