Alles is nog niet verloren. Natuurbescherming hangt in de toekomst niet langer af van WWF of Postcodeloterij. Noch van brave burgers die zich voelen aangesproken door argumenten als ‘we zijn het aan volgende generaties verplicht’ of ‘elke 20 minuten sterft er 1 diersoort uit’.
Sinds kort is de natuur namelijk in rap tempo het internationale bedrijfsleven voor zich aan het winnen. Kijk, dàt zet pas zoden aan de dijk!
Als het aan Moeder Natuur ligt, mogen we gerust lekker proactief doorgroeien met onze economie, alleen over een iets ander spoor. En dat spoor heet biomimicry.
De natuur na-apen
De meeste mensen kijken nog wat glazig zodra dit toverwoord valt. Het zegt ze niks. Evenmin als gewone mimicry trouwens. Daarom eerst even een korte uitleg.
Om te beginnen met mimicry, een overlevingstechniek waarvan sommige dieren en planten dankbaar gebruik maken. Voorbeeld: de geelzwart gestreepte outfit van wespen die bedoeld is om insectenetende vogels af te schrikken. Geel + zwart is in de natuur namelijk een waarschuwings-kleurencombi en betekent zoveel als: ‘eet mij niet, want anders steek ik jou gemeen in je tere vogelkeeltje!’ Vogels snappen dit waarschuwingssignaal heel goed en laten wespen dus met rust.
Mimicry: dieren die de natuur na-apen
Precies om deze reden dragen ook gewone zweefvliegen zo’n vervaarlijk geelzwart gestreept wespenpakje. Daarmee wekken ze de indruk dat ze net zo gevaarlijk zijn als wespen, terwijl ze in werkelijkheid helemaal niet kunnen steken.
Dat is mimicry: dieren die de natuur na-apen.
Kleefzaden en klittenband
Ander voorbeeldje: je kent vast wel die irritante bolletjes van kleefkruid en grote klis, die aan je kleren blijven plakken als je door struikgewas loopt. Dat zijn zaden, uitgerust met talloze minuscule haakjes die zich stevig vastklitten in de vacht van passerende wilde dieren. Zo zorgen kleefkruid en grote klis ervoor dat hun zaad gratis en voor niks lekker ver weg wordt gedragen, vruchtbare nieuwe horizonten tegemoet.
Oplettende Zwitser Georges de Mestral aapte deze slimme haakjesconstructie in 1951 na en geldt sindsdien als de ‘uitvinder’ van klitteband.
Biomimicry: mensen die de natuur na-apen
Dat is biomimicry: mensen die de natuur na-apen.
Uiteraard was De Mestral niet de eerste mens die een superslim idee van de natuur klakkeloos imiteerde. Mensen zoeken al sinds het begin der tijden inspiratie in de natuur voor oplossingen van allerlei praktische problemen. Eigenlijk is biomimicry dus oude koek. Wat maakt het onderwerp dan nu zo waanzinnig actueel?
Overtuigende natuur-PR
Dat hebben we vooral te danken aan de overtuigende natuur-PR van een visionaire Amerikaanse dame: Janine Benyus (1958), biologe en schrijfster van de bestseller Biomimicry: Innovation Inspired by Nature uit 1997.
Ik weet nog hoe mijn hart sneller ging kloppen toen ik in 2007 Janines eerste verpletterende TED Talk op internet zag. Haar wijze woorden en diepe inzichten waren als balsem voor de getormenteerde natuurliefhebbersziel.
We maken deel uit van een briljante planeet en we worden omgeven door genialiteit
In een andere TED Talk uit 2009 (‘Biomimicry in action’, mèt Nederlandse ondertiteling) stelt Janine: “Wat wij in onze moderne maatschappij zijn vergeten, is dat we in een gewiekst universum leven. Dat we deel uitmaken van een briljante planeet en dat we worden omgeven door genialiteit.”
Volgens Janine komt onze vergeetachtigheid door de Industriële Revolutie. Toen we eenmaal door hadden dat we bijvoorbeeld medicinale stoffen uit planten ook synthetisch konden namaken, dachten we dat we de natuur niet langer nodig hadden om verder te komen in het leven. Benyus noemt dit onze ‘petrochemische arrogantie’.
Ze geeft het voorbeeld van haar buurjongetje, dat ooit vroeg hoe ze dat mooie wespenhuis had gemaakt dat aan haar huis hing. Toen Janine antwoordde dat de wespen hun huis zelf hadden gemaakt, keek achtjarige Cody daar heel verbaasd van op. Zo kwam Benyus tot de pijnlijke conclusie dat zelfs kinderen er tegenwoordig voetstoots vanuit gaan dat alles wat slim in elkaar zit, ongetwijfeld door mensen is gemaakt.
Ze legde het jochie uit dat wij mensen niet de enigen zijn die bouwen, papier produceren, dingen waterdicht maken of gebouwen verwarmen en koelen. Andere wezens doen dit soort ingewikkelde dingen ook. Vaak zelfs beter dan wij!
Winnend topdesign
En daarmee hebben we meteen de clou van biomimicry te pakken: de natuur ontwerpt en ontwikkelt óók, maar slimmer, duurzamer, energiezuiniger, goedkoper, ingenieuzer, technologisch geavanceerder en grootser dan de gemiddelde menselijke uitvinder, ingenieur of industrieel ontwerper. En – ook niet onbelangrijk – mooier!
De natuur ontwerpt en ontwikkelt óók, maar slimmer, duurzamer, energiezuiniger, goedkoper, ingenieuzer, technologisch geavanceerder en grootser dan de mens
Alles wat op dit moment in de natuur leeft of functioneert, van wespennest tot slakkenhuis en van zaadverspreiding tot waterzuivering, is het resultaat van 3,8 miljard jaar lang testen in de praktijk. Oftewel: van uitproberen, aanpassen, bijschaven, weggooien en opnieuw beginnen. Wat je vandaag in de natuur vindt, is per definitie winnend topdesign dat zijn bruikbaarheid in alle opzichten heeft bewezen.
Wat alleen nog in fossiele vorm wordt teruggevonden, zijn uitvindingen waar de natuur niet tevreden over was en die ze dus zonder pardon heeft weggegooid. Volgens Janine Benyus zijn we te lang blind geweest voor de verbluffende ingenieurskwaliteiten van de natuur.
Onze biologische kennis verdubbelt elke vijf jaar
Maar nu we over steeds betere onderzoeksapparatuur beschikken, kunnen we niet langer om haar geniale uitvindingen heen. Dankzij MRI scans, high tech microscopen, telescopen en meetapparatuur verdubbelt (!) onze biologische kennis tegenwoordig elke vijf jaar. Hierdoor wordt steeds duidelijker dat vrijwel alle branches van het menselijk bedrijfsleven hun voordeel kunnen doen met de technologische oplossingen van Moeder Natuur.
Laat ik een paar voorbeelden noemen…
Flexibele organische glasvezels
Neem bijvoorbeeld de IT-branche. Die moet het tot op heden stellen met glasvezels die snel breken, omdat ze bros en stug zijn. Op de bodem van de zee leeft echter het venusmandje (Euplectella aspergillum), een tere glasspons die van fijn Brussels kant lijkt gemaakt. In werkelijkheid bestaat het venusmandje echter uit natuurlijke glasvezels, opgebouwd uit dunne laagjes siliciumoxide afgewisseld met laagjes organisch materiaal. Door deze slimme combinatie zijn de glasvezels van het venusmandje zó buigzaam dat je er gemakkelijk een knoop in kunt leggen!
ICT-gigant Lucent Technologies is bijzonder blij met deze ontdekking, want dit natuurrecept voor sterke, flexibele glasvezels is uitermate nuttig voor internet- en telefonietoepassingen. Ook architecten bekijken het venusmandje met argusogen, want in feite is de gehele constructie van dit elegante onderwatertorentje een wonder van bouwkundig vernuft.
De wijze waarop het venusmandje zichzelf opbouwt (in een gaaspatroon met diagonale verbindingen), kan ook worden toegepast om wolkenkrabbers en andere hoge bouwwerken extra stevig te maken, terwijl er tegelijkertijd meer ruimte ontstaat voor een vernieuwend, artistiek ontwerp.
Trein rijdt stiller
Een ander lichtend voorbeeld van biomimicry is de Japanse hogesnelheidstrein, die met 300 kilometer per uur dagelijks vele tunnels in en uit raast in bergachtig Japan. Door de tegendruk die dat oplevert, maakte deze trein altijd een gigantische herrie. Elke keer als de trein uit een tunnel kwam, klonk er een harde knal. Dit euvel is inmiddels naar volle tevredenheid verholpen dankzij biomimicry.
Door goed te kijken naar de ijsvogelsnavel, rijdt de Japanse hogesnelheidstrein tegenwoordig 85% stiller en 10% sneller
Tegenwoordig heeft de bedrading van de trein namelijk een coating die geïnspireerd is op de befaamde geruisloze veren van uilen. En de neus van de trein, die eerst bolrond was, heeft de vorm van een ijsvogelsnavel gekregen. IJsvogels kunnen namelijk duiken zonder druppels te laten opspatten, want dat zou hen het zicht ontnemen op de vis die ze willen vangen.
Door goed te kijken naar de verhoudingen van de ijsvogelsnavel en die verhoudingen te imiteren, rijdt de Japanse hogesnelheidstrein tegenwoordig 85% stiller. Bovendien verbruikt hij 15% minder stroom en rijdt hij 10% sneller.
Energiezuinige airco
En dan is er nog het beroemde Eastgate Building in Harare, de hoofdstad van Zimbabwe. Dit kantoorgebouw heeft geen gewone, energieverslindende airconditioning, maar een termietenairco! Termieten kunnen namelijk zelf hun metershoge woonheuvels op een constante, aangename temperatuur houden, terwijl overdag het kwik tot 42 graden Celsius stijgt en ’s nachts keldert naar 3 graden.
Het Eastgate Building verbruikt door een termietenairco 90% minder energie
Door een ingenieus netwerk van ventilatiepijpen en –luiken verlaat warme lucht het bouwwerk aan de bovenkant, terwijl verse lucht via openingen vlakbij de grond binnenkomt. Deze verse lucht wordt eerst gekoeld tijdens een route door koudere ondergrondse kamers. In de loop van de dag wordt de lucht steeds warmer, om tenslotte het bouwwerk via de bovenkant weer te verlaten.
Het Eastgate Building verbruikt hierdoor 90% minder energie dan wanneer het een gewone airco zou hebben en op de installatiekosten is maar liefst 3.500.000 dollar bespaard.
Betere zonnecellen
Ook als het om ons energieprobleem gaat, moeten we volgens Janine Benyus altijd bij de natuur aankloppen: “De natuur gebruikt geen fossiele energie, oftewel oud zonlicht. We moeten echt naar een systeem toe dat draait op het zonlicht dat nú op aarde schijnt. De zonnecellen die we tot nog toe hebben gebruikt, zijn te duur, gemaakt van giftige materialen en kwetsbaar voor beschadigingen. We moeten goed kijken hoe plantenbladeren zonlicht gebruiken!”
Dat doet bijvoorbeeld het Australische bedrijf Dyesol, dat samen met Corus nu stalen platen produceert die zijn voorzien van een coating met organische zonnecellen.
Biomimicry vraagt dus om een nieuwe manier van denken en kijken. In plaats van de natuur letterlijk leeg te roven en uit te buiten, gaan we in de toekomst veel meer focussen op de designideeën en innovatietips die zij ons te bieden heeft. Want het is eigenlijk te genânt voor woorden dat wij nog steeds dingen maken door middel van energieslurpende en vervuilende fabricageprocessen, terwijl iedereen weet dat we onszelf daarmee ongenadig in de nesten werken.
Spinnenzijde (5 x sterker dan staal) wordt gewoon op lichaamstemperatuur gemaakt, net als moedermelk
In de natuur zetten voorwerpen zonder enige moeite zichzelf in elkaar, zonder extreme verhitting, lastig afval of giftige chemicaliën. Een natuurlijk high tech-materiaal als spinnenzijde bijvoorbeeld (5 x sterker dan staal), wordt gewoon op lichaamstemperatuur gemaakt, net als moedermelk.
Wetenschappers werken samen
Het is ook fijn dat we langzaam maar zeker afstappen van mono-disciplinaire wetenschap, want voor biomimicry is het nodig dat wetenschappers uit verschillende disciplines met elkaar rond de tafel gaan zitten en hun kennis delen. Een opwindend, frisgroen beroep voor de toekomst wordt dan ook de biomimicry-intercedent: iemand die bedrijven met een ontwerp- of productievraag in contact brengt met de juiste biologen.
Precies met dat doel heeft Janine in 1998 alvast een gespecialiseerd consultancybedrijf opgezet: het Biomimicry Guild, met klanten als Coca Cola, Nike, Boeing, Dupont, General Electric, Hallmark, Hewlett-Packard, Johnson & Johnson, Levi’s, NASA, Procter & Gamble en Shell. In 2005 richtte ze het Biomimicry Institute op, dat zich vooral bezighoudt met het zo breed mogelijk verspreiden van de biomimicry-boodschap. Deze non-profit organisatie verzorgt onder meer opleidingen en cursussen over biomimicry.
Bedrijven kunnen hun omzet verhogen dankzij Moeder Natuur, dus daar mag best een fikse donatie voor natuurbescherming tegenover staan
Op de site zijn gratis lespakketten voor scholen te downloaden en je kunt er alles lezen over Innovation 4 Conservation, hun eigen natuurbeschermingsfonds. Want voor wat hoort wat: bedrijven kunnen hun omzet significant verhogen dankzij de goede ideeën van Moeder Natuur, dus daar mag best een fikse donatie voor natuurbescherming tegenover staan…
Overigens is Janine Benyus van mening dat iederéén de kans moet krijgen om voort te borduren op het genius van de natuur. Daarom zette ze in het kader van optimale wereldwijde kruisbestuiving ook nog de website Ask Nature op: een internetgemeenschap waar biologen en andere wetenschappers, bedrijven en particulieren naar hartelust met elkaar kunnen communiceren over biomimicry en tevens een handige, gestaag groeiende online database van 1400 natuurlijke strategieën en hun mogelijke toepassingen.
Niets duurzamers dan de natuur!
De allerbelangrijkste les die biomimicry ons leert is volgens Janine Benyus het feit dat organismen altijd optimaal gebruik maken van hun leefomgeving, terwijl ze tegelijkertijd heel goed voor die plek zorgen. Dieren en planten liggen nooit wakker van wat ze ‘aan volgende generaties verplicht zijn’.
Futen die hun spiegelbeelddans doen, spinnen die een liefdesballade tokkelen, krekels die viool spelen op hun achterpoten, prairiehoenderen die hun borstballen laten ploffen en prieelvogels die hun liefdeshutje met bloemen decoreren hebben onbewust maar één doel voor ogen: het voortbestaan van hun genetisch materiaal in de komende 10.000 generaties. Dus doen ze hun ding zonder de plek te vernielen die straks hun nazaten moet voeden.
En dat is volgens Janine Benyus ook ònze grootste uitdaging: “Gelukkig wordt deze planeet bevolkt door miljoenen en miljoenen genieën, die van harte bereid zijn om hun beste ideeën aan ons te verklappen.”
Pas als we biomimicry gaan toepassen in alle lagen van onze economie, hebben we de les van deze planeet begrepen en mogen we waarschijnlijk blijven als soort, verwacht Janine. Of zoals Amory Lovins, mede-auteur van eco-standaardwerk Natural Capitalism: Creating the Next Industrial Revolution schreef over biomimicry: “Dit gaat je leven veranderen. Mijn leven hééft het al veranderd. En het kan de wereld redden.”
Biomimicry dus. Niet vergeten, dat woord.
Bronvermelding: Biomimicry: Innovation Inspired bij Nature door Janine Benyus, Nature’s 100 Best: World-Changing Innovations Inspired by Nature door Janine Benyus en Gunther Pauli. Handige websites: www.BiomimicryInstitute.org, www.BiomimicryGuild.com, www.AskNature.org. Het Biomimicry Institute heeft tegenwoordig ook een Nederlandse afdeling: www.BiomimicryNL.org.
