De Nederlandse boer Peet van Es en zijn vrouw waren thuis op Moseley Farm in het Zuid-Afrikaanse Barberton, samen met een vriend, toen op vrijdag 7 april even na acht uur ’s avonds vijf gewapende mannen met bivakmutsen hun huis binnenkwamen.
Van Es lag boven te slapen, de vrouw en de huisvriend werden vastgebonden met kabels die ze in het huis vonden. ‘Enkelen gingen naar boven en staken mijn man dood. Voor ze weggingen namen ze de juwelen mee die ik droeg’, vertelde de vrouw aan de plaatselijke krant Barberton Times. Daarnaast werden een televisie en andere elektronische apparatuur in de Chevrolet pickup van de familie geladen en meegenomen.
Vijf uur lang werd hij gruwelijk gemarteld, vertelde zijn weduwe Arine Prins eerder aan Elsevier. De brute moord was typisch voor wat in Zuid-Afrika wordt aangeduid met plaasmoord: Een verschijnsel dat niet alleen uniek is omdat het plaatsvindt op afgelegen boerderijen van meest blanke boeren, maar ook omdat het met extreem veel geweld gepaard gaat, zo stelt Pieter Groenewald, voorman van Vryheids Front Plus, een oppositiepartij die opkomt voor minderheden (lees: voornamleijk blanken) in het land.
51 moorden per dag
Het regerende ANC daarentegen ontkent de unieke positie van plaasmoorde. Er zijn geen bewijzen dat de brute wijze van aanvallen op boerderijen uniek is en het is ook niet nieuw in het Zuid-Afrikaanse misdaadlandschap, zo sprak Francois Beukman, portefeuillehouder politiezaken tijdens het eerste debat over dit specifieke onderwerp dat in maart tijdens de nationale volksvergadering plaatsvond.
Vanuit die optiek zijn er ook geen cijfers beschikbaar over plaasmoorde. Gedurende het boekjaar 2015-2016 vonden er in het hele land 18.673 moorden plaats, wat neerkomt op 51 moorden per dag. Officiële data maken echter geen onderscheidt tussen de verschillende moorden; plaasmoorde worden dus niet als zodanig aangemerkt in officiële cijfers.
Groenewalds VF Plus had het debat aangevraagd, maar pas na uitgebreid onderzoek. Ze hielden de volksvergadering voor dat over hetzelfde boekjaar 457 misdaadincidenten zijn geteld op boerderijen waarbij 50 moordslachtoffers te betreuren waren.
Hij wees erop dat wereldwijd het moordcijfer op 7 per 100.000 inwoners ligt, in Zuid-Afrika ligt dit op 33 per 100.000. Voor politieagenten in Zuid-Afrika ligt dit cijfer op 54, terwijl 133 van de 100.000 boeren vermoord wordt. ‘Het is dus bijna drie keer gevaarlijker om boer te zijn dan politie.’
In Bronkhorstspruit, 300 kilometer ten Westen van Barberton, woont een andere Nederlandse boer. Job Legemaat melkt er ruim 800 koeien op twee bedrijven met in totaal 340 hectare grond. Het waren zijn ouders die hem hier in 1973 mee naartoe namen en het bedrijf begonnen. Job was toen 13.
De gruwelijke moord op zijn collega gaat hem niet in de koude kleren zitten. Iets soortgelijks kan hem ook treffen beseft hij: ‘Die dagelijkse dreiging houdt je wel op je knieën.’
Sterker nog: hij heeft het al eens meegemaakt. Het is nu bijna tien jaar geleden dat een gewapende bende het op hem en zijn familie gemunt had en het huis met kogels doorzeefde. ‘Ze zijn niet binnen geweest’, vertelt hij gelaten. ‘Maar de politie heeft hier wel 30 doppies opgeraapt’ – lege kogelhulzen. De aanleiding voor de schietpartij kent hij nog steeds niet. Wel liet hij meteen stalen platen voor zijn ramen monteren.
De Hollandse nuchterheid neemt er radicale vormen aan om de situatie te relativeren. ‘Criminaliteit is overal. In Nederland loop je ook het risico neergestoken te worden.’
Plaasmoorde zijn een gruwelijke aangelegenheid, maar Legemaat heeft niet het gevoel dat ze het speciaal op blanken gemikt hebben. ‘Moorden vinden ook onder elkaar plaats. En voor roofmoorden zoeken ze rijke mensen. En dat zijn inderdaad vaak blanken.’ Boeren zijn nu eenmaal een makkelijk slachtoffer omdat ze in afgelegen gebieden wonen. En ze hebben de naam rijk te zijn en veel waardevolle spullen in huis te hebben. Er zijn legio aanleidingen te bedenken zegt Legemaat: ‘Het kan ook een conflict zijn. Soms sturen ontevreden werknemers gangsters op een boer af.’
Ook de VF Plus-leider wees er tijdens het debat in maart op dat Plaasmoorde zich niet beperken tot blanken: ‘bijna 40% van alle slachtoffers van plaasaanvalle is zwart.’ Van de politie ontving hij cijfers waaruit blijkt dat sinds 1991 2.393 moorden plaatsvonden tijdens 14 589 plaasaanvalle. Minder dan 2% van de aanvallers en slachtoffers zou met elkaar bekend zijn. Uit de cijfers zou ook blijken dat slechts 2% van de aanvallen politiek gemotiveerd is. Dat plaasmoorde een racistisch karakter hebben of zelfs een vorm van genocide zouden zijn, zoals sommige groeperingen beweren, blijkt dus niet uit de cijfers.
Racistisch karakter
In de drie kwartalen van het boekjaar 2016/2017 vonden er 307 plaasaanvalle plaats waarbij 46 moorden plaatsvonden. Ofwel: 5 Plaasmoorde bij 34 aanvallen per maand. Vergeleken met dezelfde periode vorig jaar een daling met 1,9%. ‘Met slegs ’n skrapse afname in die hoeveelheid plaasmoorde is dit duidelik dat die Suid-Afrikaanse Polisiediens se stryd teen dié moorde ver van gewonne is’, schrijft journalist Joylene van Wyk in het Landbouweekblad.
Zeker niet nu een recente stijging van het aantal Plaasmoorde wel degelijk een politieke achtergrond lijken te hebben. President Zuma en oppositieleider Julius Malema riepen begin februari op tot landonteigening zonder compensatie. Zuma wil hiervoor de grondwet wijzigen. Malema van de Economic Freedom Fighters (EFF) heeft zelfs opgeroepen tot het bezetten van boerderijen.
Diezelfde maand is het aantal plaasmoorde sterk gestegen. Alleen al in februari verloren 17 personen het leven bij 40 incidenten op boerderijen.
© Marc van der Sterren
Met dank aan het Landbouweekblad voor de cijfers.
