Bosgeesten en bloemenkransen

Tijdens midzomernacht wemelen de Zweedse bossen van de enge trollen en geesten. Maar overdag kun je gelukkig dansen om de meipaal, met een krans van bloemen in je haar. "Het is midzomer, dan drinken we altijd alles tegelijk. Skol!"

Het is half 12 in de avond en de zon is nog maar net een uurtje onder. Ondanks het late tijdstip fluiten de vogels uit volle borst, tekenen de bomen zich scherp af tegen de schemering en ligt het bosmeer te glanzen in een helderblauwe gloed. Veel donkerder zal het vannacht niet worden, hier in het Zweedse Nåsets. Het is midzomer en over vier uur komt de zon alweer op.

‘Er zitten hier vrij veel wolven,’ zegt Mireille, met wie ik een nachtwandeling maak. ‘De bossen van de provincie Dalarna staan bekend om hun wilde dieren. Je kunt ook elanden en lynxen tegenkomen.’ Haar man Willem slaat de muggen weg voor zijn gezicht. ‘En beren!’ vult hij opgewekt aan. Ik kijk om me heen, niet geheel op mijn gemak. Beren. Dan heb ik nog liever de bovennatuurlijke wezens die de Zweedse bossen rond deze tijd – eind juni – bevolken. Op midzomernacht, zo wil de legende, is de grens tussen het menselijke en het mythische rijk dun, en kan er zomaar een bosgeest je pad kruisen. Zoals de näcken, het waterwezen dat je met muziek naar zich toe lokt om je te laten verdrinken. Of de lyktgubbe die je op een dwaalspoor brengt met zijn verraderlijke lichtje.

Gekras op het tentdoek
Maar tijdens deze wandeling geen geesten of beesten. We keren veilig terug bij Marcusgård, de B&B en glamping van het Nederlandse echtpaar Mireille en Willem. Hun unique selling point is de Supermaan, een grote rode, ronde tent die hoog in de bomen hangt. Hij is bereikbaar met een houten trap en ik mag er vannacht slapen – wat nog niet meevalt met dat midzomerlicht dat door het transparante plafond valt. Maar een bijzondere beleving is het zeker en ik val alsnog zachtjes schommelend in slaap. Tot ik overeind schiet vanwege een gekras op het tentdoek. Met bonzend hart luister ik naar het geluid, dat steeds van een andere kant lijkt te komen. Is daar dan toch die woedende bostrol? Een beer die de ladder naar mijn Supermaan beklimt? Pas als ik na een uur nog steeds niet ben verscheurd, besluit ik: het is de wind. De volgende ochtend, bij het heerlijke ontbijt van Mireille en Willem, ben ik het avontuur snel vergeten.

Miniatuur-Zweden
Die middag gonst het gehucht Nåsets van de voorbereidingen voor een van ‘s lands bekendste tradities: het midzomernachtfeest. Belangrijk onderdeel is de majstång, de met veel groen versierde meipaal. Hoewel het gebruik oorspronkelijk Germaans is, hebben de Zweden het in de loop der eeuwen tot hun grootste volksfeest verheven. Vooral op het platteland is midsommar springlevend; mensen uit de grote steden trekken er massaal heen om het met hun familie te vieren. De provincie Dalarna is een populaire bestemming. ‘Miniatuur-Zweden’ wordt deze streek ook wel genoemd, omdat hij alles in zich verenigt waar Zweden om bekend staat: meren, naaldbomen, handgemaakte houten paardjes, idyllische rood geschilderde huizen en de midzomernachtviering. Vrijwel elk dorp heeft er z’n eigen meipaal die wordt opgericht op of rond 21 juni, de langste dag van het jaar, als de Zweden elkaar glad midsommar (vrolijke midzomerfeest) wensen.

Bij het buurthuis van Nåsets liggen grote stapels berkentakken, waar de vrouwen kransen voor de meipaal van vlechten. Twee blonde meisjes brengen veldboeketten om het groen mee op te fleuren. De paal zelf, nu nog horizontaal, wordt door de mannen omwikkeld met een meterslange slinger. De bloemen en bladeren staan symbool voor de overvloed van de zomer, het seizoen van warmte en licht, waarin de aarde vruchtbaar is en het leven aangenaam. Een stuk aangenamer dan de Zweedse winters, die van november tot april kunnen duren, met korte dagen, weinig daglicht en temperaturen die zakken tot -25ºC. Geen wonder dat de Zweden het feest zo uitbundig vieren. Om de zon welkom te heten, trekken ze het hele folkloristische repertoire uit de kast: van klederdracht tot volksmuziek, van ingelegde haring tot aquavit, van bloemenkransen in het haar tot dansen rond de meipaal.

Losbandig dansen
‘Ik sta al dagen in de keuken,’ verzucht dorpsbewoonster Yvonne Svarfvar. ‘Geen midzomerfeest zonder kruipbraamgebak, zalmtaart en aardbeiencakes!’ Yvonne is al veertig jaar medeorganisator van de festiviteiten in Nåsets. Gehuld in een traditionele jurk vertelt ze over de aloude gebruiken, de berkenboompjes die iedereen naast z’n deur plaatst, de liedjes die worden gezongen, de magische verhalen. ‘Volgens de overlevering moet je op de langste dag zeven of negen bloemen plukken in zeven of negen verschillende weides, over zeven of negen hekken springen en dat het liefst allemaal in stilte,’ vertelt ze. ‘Die nacht droom je dan van je toekomstige echtgenoot.’

Tegen de avond verzamelt het bescheiden aantal inwoners van Nåsets zich op het feestterrein. Begeleid door een folk-orkestje trekt een groep sterke mannen de versierde meipaal op, onder aanmoediging van het publiek. Dan vormt jong en oud een kring rond de paal en kan het dansen en zingen beginnen. Iedereen weet precies welke pasjes bij welk liedje horen en hoe hij tegelijkertijd de muggen voor zijn gezicht weg moet meppen. De allerkleinsten dragen hoofddeksels met muggengaas tot onder hun kin. Als de langste nacht voldoende is bezongen, is er fika in het buurthuis: koffie met de lokale lekkernijen die mede door Yvonne gebakken zijn. Alcohol is er niet of nauwelijks. Vrij a-typisch voor het midzomernachtfeest, dat van oudsher bekendstaat om het losbandige drinken, dansen en sjansen – en de geboortegolf negen maanden later. Maar in het piepkleine Nåsets weet men het beschaafd te houden. ‘Al heb ik na afloop heus weleens een dronken man naar huis moeten brengen,’ vertelt Yvonne.

Of het feest ook over enkele jaren nog in dit buurtschap gevierd zal worden, vraagt ze zich af. ‘Er zijn steeds minder mensen die zin hebben om het te organiseren. Voor de ouderen wordt het te zwaar, en de jongeren gaan liever naar een midsommarfestival waar de viering massaler en commerciëler is.’

Klederdracht & dreadlocks
Hoeveel grootser het kan dan in Nåsets zie ik de volgende dag, als ik afscheid heb genomen van Mireille en Willem en ben doorgereisd naar Bjursås, waar vandaag de meipaal wordt opgericht. Maar eerst schuif ik aan bij het midzomerbuffet vol schotels met zalm, haring met dille, visseneitjes, nieuwe aardappels en aardbeientaart. Intussen stroomt het festivalterrein al flink vol met mensen. Ik zie veel klederdracht, bladerkransen en gezinnen met koelboxen en picknickkleedjes, maar ook jongeren met tattoos en dreadlocks. Op midzomernacht valt kennelijk elk onderscheid weg. Als de paal eenmaal staat, dansen er honderden mensen omheen – een groot verschil met Nåsets, maar de muziek en de choreografie zijn hetzelfde.

Na afloop word ik onder de fier wapperende Zweedse vlag opgewacht door Ante, een vriendelijke eind-vijftiger. Hij is eigenaar van Camp Sörskog, een blokhuttenkampje in de buurt waar ik de nacht zal doorbrengen. Of ik zin heb om deze midzomeravond bij hem en zijn vrouw Vanja te eten, vraagt Ante. Ik ben vereerd: hier in Zweden staat dat toch een beetje gelijk aan het uitnodigen van een wildvreemde voor het kerstdiner bij je thuis. ‘Je wordt veilig thuisgebracht,’ verzekert Ante me.

Elandjager
Vanja en Ante zijn allebei geboren in de streek en vierden vroeger uitbundig midsommar. ‘Toen ik jong was, ging ik te voet naar de meipaal om daar de hele nacht te feesten,’ vertelt Ante. ‘Het was een uur lopen, maar meestal twee, omdat we onderweg al begonnen met drinken.’ Jaren later reed hij naar het feest om er zijn eigen kinderen op te halen. ‘De eerste die ik zag was mijn dochter. Dronken. “Ik denk dat we maar eens naar huis moesten,” zei ik.’ Vanja lacht en troont me mee naar de eettafel op het terras voor hun huis. Ik wil vast wel iets drinken? Martini, wijn, bier, schnapps: binnen korte tijd heb ik vier tot de rand gevulde glazen drank rond mijn bordje haring en aardappelsalade staan. ‘Wil je ook cider?’ vraagt Ante. ‘Het is midzomer, dan drinken we altijd alles tegelijk. Skol!’ De buurman, die ook is uitgenodigd, brengt nog een fles Gammel Dansk in. Een kruidenbitter ‘voor echte mannen’, zoals hij het noemt. Buurman is fervent elandjager, maar gaat ook graag ijsvissen met Ante. Dan verblijven ze een paar dagen boven de boomgrens en komen ze thuis met tien zalmen. ‘Ante heft weer een van zijn vele glazen. ‘Kom, we moeten meer drinken!’ roept hij. ‘Het is midzomer!’ Vanja kijkt hem vertederd lachend aan. Ze is al veertig jaar met hem samen en heeft vaker met dit beschonken bijltje gehakt.

 

Net als ik me zorgen begin te maken over de terugreis – hoe kom ik met deze al te vrolijke chauffeurs weer ongedeerd in mijn blokhut? – klopt er een tweede, nuchtere buurman aan. Speciaal door Ante voor mij ‘besteld’, opdat ik morgen weer tijdig op het vliegveld in Stockholm zal zijn. Gedrieën rijden ze me naar mijn slaapplek, een halfuurtje verderop. Mijn gastheer met een glas aquavit op de bijrijdersstoel, één dronken buurman op de achterbank en één nuchtere buurman achter het stuur. ‘Het leven is goed!’ roept Ante bij het afscheid. Het is half 11 ’s avonds en nog volop licht. Opnieuw brengt hij een toost: ‘Skol! We zijn nog niet oud! Glad midsommar!’

MEER INFO:

Dalarna: De provincie Dalarna ligt in Midden-Zweden en grenst het in het westen aan Noorwegen. Veel Zweedser dan hier wordt het niet: je vindt er watervallen, uitgestrekte bossen, meren, groen boerenland en bergtoppen die reiken tot boven de boomgrens. De huizen zijn er geschilderd in het karakteristieke falurood en het bekende uit hout gesneden paardje vindt zijn oorsprong in Dalarna. De provincie is ongeveer zo groot als België, maar met minder dan 300.000 inwoners een stuk minder dichtbevolkt.

Overnachten: Nåsets Marcusgård is de B&B en glamping van het Nederlandse echtpaar Mireille en Willem. Marcusgard.se
De blokhut met sauna in Camp Sörskog vind je te Bjursås. Campsorskog.se

Eten: Het midzomerbuffet zoals beschreven in het artikel werd geserveerd in Dössberget Vårdshus te Bjursås. Maar rond midsommar zijn traditionele gerechten als ingelegde haring, nieuwe aardappels, zalm met dille en aardbeiencake overal te vinden. Dossberget.se

Mijn gekozen waardering € -