De Amazone is het grootste tropische woud ter wereld met een gigantische diversiteit in flora en fauna. Manaus, een van de belangrijkste steden in het gebied en de hoofdstad van de deelstaat Amazonas, was een van de epicentra van Covid-19 in Brazilië, met in de straten koelcontainers om lichamen op te slaan, collectieve begrafenissen en een nijpend gebrek aan zuurstof.
Dertig jaar kom ik inmiddels in Manaus. Het is mijn tweede thuisstad. In maart 2020 zou ik opnieuw afreizen naar de Braziliaanse Amazone. Ik zou daar spreken met bos- en klimaatwetenschappers om mijn artikelenserie ‘Amazone onder vuur’, over de relatie Amazone en klimaat, te actualiseren. Het coronavirus stak echter een spaak in het wiel. De reis werd opgeschort.
Het virus raakte de stad hard. Er speelde zich een enorme ramp af. Met mijn vrienden communiceerde ik digitaal. Hun berichten spraken over in elkaar stortende gezondheidssystemen, massagraven, volkerenmoord op inheemse stammen, toenemende ontbossing van de Amazone en boven op die puinhoop een leipe president en zijn bende. Manaus was in chaos.
“Alles klapt in elkaar. Mensen sterven, verbreken het isolement, ziekenhuizen hebben geen bedden meer, lijken worden in koelcontainers opgeslagen en de gemeentelijke overheid legt steeds nieuwe begraafplaatsen aan…” Zo verwoordde vriend en fotograaf Raphael Alves in mei 2020 de situatie. Raphael Alves fotografeert de Covid-19 pandemie en de gevolgen ervan op het leven in zijn geboortestad Manaus vanaf de dag van de eerste geregistreerde besmetting in de Amazonestad: 13 maart 2020. Hij was erbij toen de situatie in het João Lúcio Hospital in Manaus uit de hand liep. Over dit ziekenhuis werd internationaal bericht (en door de lokale overheid bevestigd) dat er bedden met overleden patiënten stonden naast bedden met besmette patiënten die voor hun leven vochten.
De fotograaf publiceerde in een beperkte oplage het boekje ‘Insulae’ over de Covid-19 pandemie in Manaus en de Braziliaanse federale staat Amazonas. Hij won met zijn werk de eerste prijs in de POY LATAM (Pictures of the Year Latin America) fotocompetitie in de categorie The Pandemic in Ibero America.
Zorgwekkende situatie
Inmiddels zijn we een jaar verder. Sommige van mijn vrienden zijn er niet meer. Onder hen is de Amazonese zanger en acteur Zezinho Corrêa. Hij had samen met zijn band Carrapicho in 1996 een wereldhit met het nummer Tic Tic Tac. Hij overleed zaterdagochtend 6 februari in Manaus aan de gevolgen van corona.
De situatie in de stad is nog steeds zorgwekkend. Er waart een mutatie rond die besmettelijker en dodelijker is. Het vaccinatieprogramma is door gebrek aan vaccins gestaakt en een derde golf eist inmiddels zijn onverminderd dodelijke tol. En Nederland, het berekenende Nederland, dat maakt zich meer zorgen over wat de Braziliaanse mutatie voor ons betekent, of het voor ons gevaarlijk is, dan wat het aanricht bij de mensen daar.
Uit de brief die ik vorige week ontving:
“Vriend Cornell,
Ik hoop dat alles in orde is met jou en je geliefden. Met mij gaat het hier gelukkig goed, na veel benauwde en verdrietige momenten te hebben meegemaakt. De situatie in Manaus gaat richting de derde piek van Covid-19. Ja, er is hier een variant van het coronavirus aangetroffen, en deze mutatie is dodelijker en veel besmettelijker.
Waarom hebben we nog geen vaccinaties? We hebben vaccins gekregen van andere staten vanwege de ineenstorting van de zorg in de ziekenhuizen en het enorme aantal geïnfecteerde mensen. Men was bezig ouderen, gezondheidswerkers en chronisch zieken te vaccineren, maar de stad heeft nu aangekondigd dat het vaccineren voor onbepaalde tijd wordt opgeschort, voor diegenen die volgens planning de eerste dosis zouden krijgen én voor hen die op de tweede dosis wachtten. Volgens informatie van de burgemeester loopt de aanmaak van het vaccin momenteel vertraging op door een gebrek aan grondstoffen – die worden gekocht in India. Er is zodoende onvoldoende productie om vaccins naar Manaus te sturen.
Waarom is er geen zuurstof voor Covid-19 patiënten? Nalatigheid van de regering van Amazonas en het ministerie van Volksgezondheid. Ze werden gewaarschuwd door het bedrijf dat verantwoordelijk was voor de levering van de zuurstofflessen en troffen – gewoon crimineel – geen enkele voorziening. Kocht de overheid te weinig? Er was zuurstof voor patiënten die al in de ziekenhuizen lagen, maar die voorraad was berekend op behandeling van 25 procent van de urgentie- en spoedpatiënten. Het probleem begon na dertig dagen, toen het aantal ernstig zieke patiënten opliep tot meer dan 100 procent en het leveranciersbedrijf niet in staat was om aan de groeiende vraag te voldoen.
Per dag waren er meer dan tweehonderd doden als gevolg van complicaties door gebrek aan zorg in overvolle ziekenhuizen. VEEL ARTSEN namen video’s op waarin ze aankondigden te moeten gaan kiezen wie er zou leven en wie zou sterven, in overvolle zalen zonder voldoende apparaten. Er zijn gevallen bekend waarbij ouderen in lijkzakken werden gestopt, zelfs als ze nog ademden. Koelcontainers werden buiten naast de ingangen van ziekenhuizen geplaatst en hielden niet op doden van alle leeftijden te ontvangen. Mensen kregen de lijken van anderen om te begraven alsof het hun familieleden waren. Overledenen werden in de buitenwijken van de stad naast het ziekenhuis gelegd, waar geen koelruimten waren, en werden daar blootgesteld aan de zon. Ernstig zieke patiënten die niet zelfstandig konden ademen en die op zuurstof waren aangewezen voor hun behandeling, kregen morfine om de pijn te verlichten en stierven langzaam. Hier gebeurden scenes uit oorlogsziekenhuizen, zoals die alleen in films te zien zijn. Zijn er dan niet genoeg ziekenhuisbedden? NEE, de ziekenhuizen hebben niet genoeg bedden om alle patiënten op te nemen die hier, in de hoofdstad, dagelijks in aantal toenemen, noch voor hen die ze moeten opvangen uit het binnenland van Amazonas.
Hoe gaat dit aflopen? Helaas met een enorm aantal doden en vele anderen met ernstige gevolgen. Covid-19 tast niet alleen de longen aan, het vernietigt alles wat het vindt met maar een beetje kwetsbaarheid in het lichaam. De mutatie die hier in Amazonas wordt gevonden, is agressief, het heeft alles wat het tegenkomt verslonden, kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen. Onze leiders zijn betrokken bij schandalen over het verduisteren van grote bedragen die naar de staat zijn overgemaakt om de ziekenhuizen te helpen. Het lijkt op een totale ineenstorting van Manaus. In deze werkelijkheid, en dat is geen schijn, lijden Manaus en de steden in het binnenland onder de onverantwoordelijkheid van de overheid. De pandemie heeft levens kapot gemaakt in gemeenschappen, steden, dorpen en elke groep mensen tot in de meest afgelegen plaatsen van de Amazone.
Hoe kan Manaus dit overleven? Door het blijven beoefenen van menselijkheid, in het besef dat we alleen op onszelf kunnen rekenen. Een voorbeeld hiervan zijn onze gezondheidsstrijders die sinds het begin van deze chaos aan het werk zijn, en velen van hen hebben al vier of vijf maanden geen salaris ontvangen, maar ze zijn niet gestopt met werken om mensen in nood, binnen hun mogelijkheden, te helpen.
Mijn familie en ik, we hebben de chaos van Covid-19 thuis ervaren … We waren allemaal besmet met het coronavirus … Wanhoop, angst en pijn maakten ook deel uit van onze ervaringen … Zonder ziekenhuis, zonder medische hulp, zonder medicijnen (de medicijnen die werden gebruikt om Covid-19 te behandelen verdwenen uit de apotheken) deden we wat mogelijk was om de symptomen te verzachten (bladerthee, wortels, zaden, bloemen, schors, natuurlijke oliën, enzovoort) …. Het was een moeilijk, ingewikkeld en precair proces, maar we hebben gewonnen … Maar we hadden ook de trieste verrassing van snel afscheid moeten nemen van onze moeder, die ons verliet midden in deze chaos … We gaan verder en op dit moment heb ik al twee doses COVAC-vaccin gekregen. Ik maak deel uit van een onderzoek dat wordt uitgevoerd in samenwerking met verschillende onderzoeksbureaus ter verbetering van het vaccin. De doses vaccin die ik heb gekregen, verschillen van die in andere regio’s van het land worden gebruikt, er zijn al delen in verwerkt van deze nieuwe variant die in de stad wordt aangetroffen. Ik blijf dezelfde veiligheidsmaatregelen naleven, met respect voor mensen die niet zijn ingeënt. Deze woorden zijn bedoeld om iets van mijn ervaringen te delen over hoe we op dit moment hier leven. Ik hoop dat het goed met je gaat. Een grote en sterke omhelzing van vrede en licht. L”
Foto © Raphael Alves boven artikel: Een man huilt bij het graf van zijn moeder op de begraafplaats Nossa Senhora Aparecida, in Manaus, Amazonas, Brazilië, op 29 september 2020. Tijdens de Covid-19 pandemie kunnen slechts drie familieleden van elk slachtoffer begrafenissen op de begraafplaatsen van Manaus bijwonen.
