Aanvankelijk moesten ze in Fujian niet veel van hem hebben. Als kersvers bestuurder opende Xi een onderzoek tegen een lokale zakenman die een feitelijk monopolie op brandstofhandel bezat. Toen die wegens corruptie achter tralies verdween spoot de benzineprijs omhoog. Daar waren de bewoners van de oostelijke Chinese provincie niet blij mee.
Ik heb net gevraagd hoe Xi in Fujian bekend staat. Daar kennen ze hem immers al van ver voordat hij partijleider en president werd. Mijn gesprekspartner laat even een pauze vallen. Dan zegt hij geruststellend dat Xi daarna snel populair werd vanwege zijn goede werk voor het volk.
Het zal de propaganda-afdeling van de Communistische Partij China deugd doen dat deze anekdote uit de vroege carrière van Xi wordt doorvertelt. Dat veel partijfunctionarissen en ambtenaren corrupt zijn; dat weten gewone Chinezen wel. Maar velen zeggen dat Xi anders is.
Als het partij- en overheidsapparaat zo corrupt is, werp ik tegen, hoe heeft Xi dan succesvol de rangen kunnen doorlopen en is hij door de partijtop uiteindelijk uitgeroepen tot nummer één? Xi heeft altijd schone handen gehad en daarom konden ze hem niets maken, knikt mijn gesprekspartner beslist.
Tien keer scheepsrecht
Xi wordt op 15 juni 1953 geboren in het jaar van de slang. Dat maakt hem als je de Chinese astrologie mag geloven intelligent, mysterieus, maar ook sluw en onbetrouwbaar. Xi is de zoon van Xi Zhongxun, partijlid van het eerste uur die hoge posten vervulde in de kersverse Volksrepubliek. In 1963 viel vader Xi uit de gratie en werd te werk gesteld in een fabriek in Henan.
Alsof het allemaal niet erg genoeg was riep Mao drie jaar later de Culturele Revolutie uit. Xi’s vader werd gevangen gezet en rode gardisten plunderden het familiehuis van deze klassenvijand. Een van de kinderen overleefde de Culturele Revolutie zelfs niet. Onduidelijk is of Xi Heping stierf door ziekte, doordat ze wordt doodgeslagen of dat ze zo desperaat was dat zij zelfmoord pleegde. Over de jaren 1966 tot 1968 en zijn overleden zus wil Xi tegenwoordig niet meer praten.
Als 16-jarige jongen moest Xi naar Liangjiahe als onderdeel van de zhiqing, de opgeleide jeugd die naar het platteland werd gestuurd. Daar leefde hij in een grotwoning, ruimde mest en kon alleen overleven door slangen en padden te eten. Pas in 1975 zag hij zijn vader weer, toen die eindelijk werd vrijgelaten.
Het weerhield Xi er niet van om zich in 1971 aan te sluiten bij de Communistische Jeugd Liga. Drie jaar later werd hij lid van de communistische partij, al moest hij daarvoor tot tien keer toe een aanvraag doen voordat hij werd toegelaten.
Rugwind
Hij studeerde aan de prestigieuze Tsinghua Universiteit in Beijing. Zijn eerste baantje was direct op een goede plek; secretaris van vice-premier en secretaris-generaal van de centrale militaire commissie Geng Biao. Dat was geen toeval. Geng was een oud-ondergeschikte van Xi senior. Die werd in 1978 gerehabiliteerd en speelde een belangrijke rol bij economische hervormingen in China. Dat gaf de jonge Xi na een moeilijke periode weer rugwind.
Al in 1982 kreeg Xi zijn eerste leidinggevende functie: partijsecretaris in Zhengding, een kleine stad in de provincie Hebei. Drie jaar later verhuisde hij naar Fuzhou. In 1997 werd hij plaatsvervangend lid van het centraal comité van de CPC, al kreeg hij de minste stemmen van de 151 kandidaten die dat jaar werden benoemd. Zo ging het verder met steeds hogere functies in de partij en het openbaar bestuur in de provincies Fujian, Zhejiang en stadsprovincie Shanghai.
In 2007 werd Xi benoemd in het permanent comité van het politbureau; het groepje partijbonzen dat het in China voor het zeggen heeft. Toen werd voor het eerst voor de buitenwereld duidelijk dat hij de kroonprins was die vijf jaar later partijleider en president zal worden. Een paar maanden later werd hij door het Nationaal Volkscongres benoemd tot vice-president.
In november 2012 is het zover. Het 18de partijcongres benoemt hem tot secretaris-generaal van de CPC en voorzitter van de centrale militaire commissie. Vijf maanden later kiest het Volkscongres hem tot president.
Voorzitter van alles
De buitenwereld beschouwt de nieuwe grote man als compromiskandidaat, omdat hij niet tot de twee grote facties binnen CPC behoort. In veel commentaren wordt gesuggereerd dat Xi een voorzichtige koers zal varen. Eigenlijk wordt er in het buitenland niet zoveel van Xi’s leiderschap verwacht.
Snel na zijn aantreden stelt Xi op een aantal belangrijke beleidsterreinen werkgroepen in, met hemzelf aan het hoofd. Het levert hem de bijnaam Voorzitter van Alles op. Opnieuw zijn de commentatoren sceptisch. Neemt Xi niet teveel hooi op zijn vork? En maakt zijn directe betrokkenheid hem niet kwetsbaar als resultaten onverhoopt uitblijven?
Een van de werkgroepen reorganiseert het leger. Xi grijpt de gelegenheid aan generaals te vervangen door getrouwen. Het leger heeft altijd een sterke positie in China gehad. Onder Xi wordt het leger ondergeschikt aan de partij gemaakt. “Waar de partij ook wijst, daar marcheert het leger.”
Dat is duidelijk zichtbaar als in 2015 het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt gevierd. De top van de krijgsmacht zit niet zoals gebruikelijk op het podium van de hoogwaardigheidsbekleders, maar de generaals moeten in de hitte temidden van hun manschappen marcheren. Persbureau Xinhua meldt dat de 50 commandanten van de verschillende legeronderdelen gemiddeld vijf kilo zijn kwijtgeraakt. Dat is nog eens een afslankingsoperatie.
Anti-corruptiecampagne
Xi wil de positie van de partij versterken en zet in op een campagne die een einde moet maken aan formalisme, bureaucratie, hedonisme en verkwisting. Anti-corruptiecampagnes zijn er vaker geweest in China. Maar nog nooit brengen die zoveel partijleden ten val. In september 2013 wordt Bo Xilai tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld. De partijsecretaris van Chongqing en lid van het politbureau werd lange tijd beschouwd als concurrent van Xi in de strijd om de macht in China.
Het is voor het eerst dat zo’n hoge partijfunctionaris zich moet verantwoorden wegens corruptie, verduistering en machtsmisbruik. Het mes snijdt aan twee kanten. Door niet alleen vliegen, maar ook tijgers aan te pakken bevestigt Xi het beeld dat het hem menens is de corruptie te bestrijden. Tegelijkertijd slaat bij het partijkader de schrik om het hart. Zal de schijnwerper ook op hun worden gericht als zij zich verzetten tegen de hervormingen die Xi wenst?
Het maakt Xi populair bij gewone Chinezen. De propaganda-afdeling begrijpt dat ze een troefkaart in handen hebben. Ze positioneren Xi als sobere leider. Op werkbezoek laat hij zich vervoeren in een busje (tot de hoek, daar stapt hij in zijn gepantserde BMW). Een foto van Xi waarop een aanwezige een paraplu boven zijn hoofd houdt, wordt op last van staatscensors vervangen door een afbeelding waarop Xi zijn eigen paraplu vasthoudt.
Het mooiste voorbeeld is als Xi in december 2013 in een restaurant in Beijing wordt gesignaleerd. Al snel zoemt het rond op Weibo: Oom Xi is naar Qingfeng gekomen om baozi te eten. Hij staat met zijn dienblad in de rij en zijn propagandamedewerkers hebben ervoor gezorgd dat hij geld op zak heeft om zelf af te rekenen. Miljoenen malen worden de berichten over Xi’s restaurantbezoek op het Chinese internet doorgestuurd.
Loyaliteit
Xi hervormt niet alleen de partij maar vergroot ook de greep op de Chinese samenleving. Hij eist loyaliteit van iedereen: het onderwijs, de creatieve sector en de media. Criticasters en activisten worden keihard aangepakt. De censuur draait op volle toeren.
Zelfs de private sector is niet immuun. Veel ondernemers denken dat zolang zij zich niet met politiek bemoeien, de politiek hen met rust zal laten. Dat verandert in 2017, als verschillende zakenlui worden gedetineerd en vervolgd. De overheid dwingt bedrijven te reorganiseren en neemt in een enkel geval zelfs het bestuur over.
Al vanaf het begin van zijn presidentschap filosofeert Xi over de Chinese droom. Dat is aanvankelijk een vaag concept. Vorig jaar spreekt Xi voor het eerst over een Nieuw Tijdperk, waarin onder de bezielende leiding van de CPC een prachtig en krachtig China zal bloeien.
Wat opvalt is dat Xi veel verder kijkt dan de vijf jaar dat hij nog aan de macht is. Naarmate de eeuwdoelstellingen dichtbij komen (die moeten in 2021 zijn gerealiseerd, als de CPC honderd jaar bestaat), begint de partij naar het midden van de eeuw te kijken. Als in 2049 het honderdjarig bestaan van de Volksrepubliek wordt gevierd moet China een volledig ontwikkeld land zijn dat trots staat te midden van andere naties.
Hart van het leiderschap
De partij duidt Xi in 2016 voor het eerst aan als ‘het hart van het leiderschap’. Hij krijgt daarmee door de partij de hoogste autoriteit toegekend die hem een doorslaggevende stem geeft en openlijke tegenspraak vrijwel onmogelijk maakt. Zijn voorganger Hu Jintao verkreeg deze status nooit.
Een jaar later wordt zijn gedachtengoed met de welluidende naam ‘Xi Jinping Denken voor Socialisme met Chinese Karakteristieken voor een Nieuw Tijdperk’ opgenomen in de partijbeginselen; een eer die alleen Mao Zedong en Deng Xiaoping ten deel viel. Het valt op dat er op het partijcongres geen kroonprins wordt gepresenteerd. Alle nieuwelingen in de partijtop zijn zestigers; te oud om over vijf jaar Xi op te volgen. Het kwartje valt later, als de partij voorstelt de grondwet te wijzigen zodat een president langer dan twee opeenvolgende termijnen van vijf jaar mag aanblijven.
De functies secretaris-generaal en opperbevelhebber kennen geen maximumtermijn in China. Die van president nu ook niet meer. Er is maar één goede verklaring: Xi wil straks alle drie de functies behouden. In ieder geval voor een derde termijn. Wie weet denkt hij stiekem aan vier termijnen. Of wil hij aanblijven zolang zijn gezondheid het toelaat. Wie de moeilijke weg naar de top heeft bewandeld wil zo lang mogelijk van het uitzicht genieten.
De grote vraag is echter niet waarom Xi het zou willen, alswel waarom de partij instemt. China kent formele en informele regels om te voorkomen dat iemand de absolute macht naar zich toetrekt en om rust in de partij te bevorderen. Het is een erfenis van de Mao-periode; een tijd waarin een absoluut leider zonder tegenspraak het land in chaos kan storten wil men nooit meer.
Stabiliteit
Xi herschrijft die spelregels. Blijkbaar vinden ze dat in de partijtop een goed idee. Staatsmedia publiceren commentaren die het belang van stabiliteit onderstrepen; turbulente tijden vragen om een sterke man die voorlopig aan het roer blijft.
Maar er kleven wel degelijk risico’s aan. Hoe langer het duurt voor een machtswisseling, hoe nerveuzer kroonprinsen worden. Ieder jaar dat Xi langer blijft zitten gaat van hun productieve jaren af. Interne facties zullen zich manifesteren. Nu zitten ze doorgaans de rit uit wetende dat na tien jaar vanzelf nieuwe kansen komen. Als onduidelijk is wanneer de politieke wind draait, zouden ze dat weleens willen forceren. Als een partijleider/president/opperbevelhebber gezondheidsproblemen krijgt of onverwacht overlijdt zijn de rapen echt gaar. Dan krijg je een machtstransitie in een snelkookpan met alle kans op destabilisatie of zelfs een staatsgreep.
Xi is in vijf jaar tijd uitgegroeid tot een krachtige leider die de touwtjes stevig in handen heeft. Maar is hij ook de alleenheerser die velen in hem zien? De partij laat in 2016 nog weten dat het vasthoudt aan het collectieve leiderschap. Blijkbaar wil men wel de macht van Xi versterken, maar tegelijkertijd een signaal afgeven dat hij geen absoluut leider is.
Wat verder opvalt zijn de benoemingen van Wang Yang en Han Zheng in het permanente comité van het politbureau. Zij worden gerekend tot vertegenwoordigers van de twee belangrijkste facties binnen de CPC. Dat kan erop duiden dat Xi het niet alleen voor het zeggen heeft en op zijn minst enige moeite moet doen om die facties te vriend te houden.
Met andere woorden, het is nog maar de vraag of China zijn collectieve leiderschap heeft ingeruild voor een almachtig leiderschap. En of Xi van plan is een leven lang aan te blijven zullen we moeten zien. Eén ding weten we wel. Iedereen die in 2012 twijfelde aan Xi, heeft hem schromelijk onderschat.
