Natuurlijk is het Rode Plein zonovergoten. Zoals ieder jaar op 9 mei, de Dag van de Overwinning van Rusland op nazi-Duitsland. Vliegtuigen met chemicaliën zijn erop uit gestuurd om ook maar ieder klein plukje wolk onverbiddelijk uit de weg te ruimen. Zo gaat dat in Rusland, al zijn die cloudbusters erg slecht voor de volksgezondheid. Maar daar hebben de autoriteiten nooit zo mee gezeten.
Al weken voorafgaand aan deze speciale herdenking – want 70-jarig jubileum – kon je geen televisiekanaal inschakelen of er was wel een oorlogsfilm, -documentaire of -discussie aan de gang. Veel gedweep met de Grote Vaderlandse Oorlog, zoals de Russen WOII noemen, en natuurlijk werd er met minachting gesproken over al die Westerse leiders, die vanwege de agressieve Russische rol in Oekraïne wegblijven bij de militaire parade, de grootste ooit in Moskou gehouden.
Al 's ochtends om half zeven staan er in het centrum tienduizenden nieuwsgierigen achter de dranghekken te wachten tot al het rijdende wapentuig voorbij komt bulderen, richting het Rode Plein. Het zijn niet alleen Moskovieten, een man vertelt dat hij speciaal uit Karelië, honderden kilometers naar het noorden bij de Finse grens, is gekomen. Een ander zelfs helmaal uit Kamtsjatka, het Russische schiereiland in het Verre Oosten. Het geeft aan hoe heilig deze herdenking is onder Russen.
Waarschuwing
Vanuit de studio licht een jonge militair analyst de tv-kijkers verlekkerd voor over wat er vandaag allemaal aan manschappen (16.000 in totaal), artillerie, tanks, vliegtuigen en ander oorlogstuig door de Russische hoofdstad zal trekken. Als de presentator naar zijn zin iets te veel afdwaalt van het legergroen, zegt hij vriendelijk doch beslist: 'Staat u mij toe nog iets te zeggen over de militaire eenheden.' Om af te sluiten met: 'Dit soort parades gebruikt de macht ook om een waarschuwing te geven.' Een waarschuwing. Aan wie dan? Amerika? Europa? Oekraïne? De Russische bevolking zelf? De analist blijft verduidelijking schuldig, maar het klinkt dreigend, zoals zoveel in het huidige Rusland.
Dit soort parades gebruikt de macht ook om een waarschuwing te geven
De Russische president Vladimir Poetin weet zich intussen op het erepodium omringd door staatshoofden die vrijwel geen van allen bekend staan om hun ruimdenkendheid over politieke oppositie. Robert Mugabe van Zimbabwe, Ilham Alijev van Azerbeidzjan, Islam Karimov van Oezbekistan, om er maar een paar te noemen, bij Amnesty International en Human Rights Watch kunnen ze het track record van de halve tribune op het Rode Plein uit het hoofd opzeggen.
Maar het lijkt Poetin niet te deren. 'Iedereen van wie we het wilden, was er vandaag', verklaart hij na afloop. De president wil maar zeggen: we hebben het Westen niet meer nodig als vriend. Zeker ook omdat Ruslands nieuwe strategische bondgenoot China wel zijn eerste burger heeft gestuurd. President Xi Pinjing is onmiskenbaar eregast, die naast de Poetin mag plaatsnemen. Tien jaar geleden was dat nog George W. Bush, met wie hij toen ontspannen zat te keuvelen voor aanvang van de parade. De tijden zijn echt veranderd.
Tien jaar geleden zat George W. Bush hier nog, de tijden zijn echt veranderd
In zijn toespraak dankt Poetin niettemin de bondgenoten van toen: Groot-Brittannië, de VS, Frankrijk. Maar hij stelt ook dat er al een decennium lang pogingen worden ondernomen de internationale samenwerking doelbewust uit de weg te gaan, om een unipolaire wereld te scheppen en dat het denken in machtsblokken weer terugkeert. Poetin noemt geen man en paard, maar de boodschap is voor de VS en de NAVO niet mis te verstaan.
Opvallend
Dan barst de parade los en marcheren duizenden troepen strak in ganzenpas over de kasseien. Uit Rusland, Azerbeidzjan, Armenië, zelfs uit India. Ook de 'groene mannetjes', de commando's van de Zwarte Zeevloot die ruim een jaar geleden de Krim bezetten, trekken voorbij. Als het vervolgens de beurt is aan tanks, pantservoertuigen en al het andere dat rijdt, gebeurt er iets opvallends: een aantal BOEK-lanceerinstallaties, het systeem waarmee hoogstwaarschijnlijk vlucht MH17 uit de lucht is geschoten, draaien het Rode Plein op. Maar waar de staatsomroeper de Tigr, Tajfoen, de Armata-14 en al het andere materieel galmend aankondigt, zwijgt hij bij de inmiddels wereldwijd waaschijnlijk meest besproken rakettenafschieter. Ook Rusland komt steeds meer tot het besef, dat het niet langer kan ontkennen wat nu eigenlijk de Maleisische Boeing met bijna 200 Nederlanders aan boord fataal is geworden. En daarom rollen de vier raketten met hun witte koppen vandaag anoniem voorbij. Te delicaat om ze te benoemen.
Er is ook andere subtiele symboliek. De Russissche staats-tv toont bij de minuut stilte naast het eeuwige vuur voor de onbekende soldaat al decennia lang de namen van de heldensteden die standhielden tegen de fascisten. Maar vandaag gebeurt dat niet. Want tot die namen horen ook Kiev, Charkov, Odessa en andere Oekraïense steden, die zich op dit moment hevig verzetten tegen de door Rusland gesteunde rebellen in Zuidoost-Oekraïne. Oekraïne krijgt hoe dan ook geen vermelding in Poetins speech. Het negeren van het door oorlog verscheurde buurland moet maar één ding duidelijk maken: (West-) daar collaboreerden ze tijdens de oorlog met de nazi's en ook nu weer loert er het fascistische gevaar.
Gisteren is er een nieuwe Russische natie geboren
Onsterfelijk
Na afloop van de parade verrast Poetin zijn volk door voor de eerste keer mee te lopen in de optocht van 'Het regiment der onsterfelijken'. Naar schatting een half miljoen nabestaanden dragen de foto's van oorlogshelden met zich mee in een stoet die van het Beloroeski-station naar het Rode Plein schuifelt. Het idee kwam een aantal jaren geleden uit de koker van een tv-zender in Tomsk. Het station zelf is inmiddels gesloten wegens te veel kritiek op de autoriteiten. Niettemin biedt de massa een indrukwekkend schouwspel van een stoet die stil is, zingt, joelt, danst en soms huilt, en die de Russen (landelijk nemen er 12 miljoen aan deel) ontegenzeggelijk verbindt in een tijd dat de halve wereld zich tegen hun land lijkt te keren. Ze willen aangeven dat Rusland zich niet langer laat klein krijgen en zich door niemand meer de wet laat voorscrhijven. We horen het al meer dan een jaar, maar vandaag is de boodschap geconcentreerder dan ooit. De volgende avond zegt directeur Vladimir Zabarovski van het Museum van de Grote Vaderlandse Oorlog in Moskou het dwepend, maar treffend op televisie: 'Gisteren is er een nieuwe Russische natie geboren.'
Onder sterke internationale spanningen vanwege de oorlog in Oekraïne, viert Rusland de 70ste verjaardag van de overwinning op nazi-Duitsland. Drie Russische veteranen delen hun herinneringen.
Viktor Nefjodov (92)
'Ik zat bij de 14 Gemechaniseerde Leningradse brigade. Mijn eerste gevecht was op een avond. We zaten met dertig, veertig man in een vrachtwagen. De fascisten omsingelden ons, en begonnen te schieten. We schoten terug, uiteindelijk renden ze uiteen en konden we onze weg vervolgen. Later vocht ik in de Donbass, waar we met vierhonderd man opnieuw waren omsingeld. Ik moest hen eruit zien te krijgen, en dat is me in de pikdonkere nacht gelukt. Ik ben er later voor onderscheiden. Later heb ik in de Zaparozje-regio twee fascisten doodgeschoten die uit een huis wegrenden. Nog weer later ben ik zelf gewond geraakt, kreeg bij granaatinslagen scherven in de zij.
Ik heb de Duitsers in het begin natuurlijk gehaat, om wat ze Oekraïne hebben aangedaan. Maar ik heb in 1983 Duitsland bezocht. Ik besefte dat het gewone volk was niet schuldig was. Toch kwam er een man van mijn leeftijd op me af die zei: ‘Niet Hitler, maar Stalin is de oorlog begonnen.’ Wat is dat voor een houding?! Hetzelfde gebeurt nu in Oekraïne, daar wordt ook iedereen voor de gek gehouden over wat daar aan de hand is.’
Goeri Chorkov (95)
'Ik diende bij de Finse grens, toen de oorlog begon. Eerst heb ik in 1939 tegen de Finnen gevochten. Ik raakte gewond door een kogel die door beide knieën ging, ik viel. Twee jaar later zat ik als sergeant op wacht ergens in een buitenpost en werd gebeld. Het was twee uur ’s nachts, ik kreeg te horen: ‘Neem het volgende telegram op: boven Kiev zijn twee onbekende vliegtuigen verschenen.’ Vijftig minuten later, weer telefoon: ‘Boven Kiev zijn tien onbekende vliegtuigen verschenen.’ Na 25 minuten opnieuw gebeld: ‘Boven Kiev is een onbekend aantal vliegtuigen verschenen, we kunnen ze niet eens meer tellen.’ En ze voegden er aan toe: ‘Oorlog!’
Ik werd naar Estland gestuurd om de Duitsers tegen te houden. Mijn eenheid trok zich terug richting Leningrad om de stad te verdedigen en kwam in hevige gevechten terecht. We zaten in de loopgraven en de granaten vlogen ons om de oren. Ik raakte zwaar gewond aan het hoofd maar twee soldaten redden me. Een halve nacht heb ik in de vorst gelegen, nog maar half gekleed, tot de hospiks me kwamen halen. Ik heb meer dan een halfjaar in het ziekenhuis in Kirov gelegen. Op de dag van de bevrijding danste en sprong ik als een haas in het rond. Mijn hart sloeg over van geluk. Ik kuste iedereen en iedereen kuste mij.
Amerikanen beweren dat er Russen vechten in Oekraïne, maar zijn zelf schuldig aan wat er daar gebeurt. Ze zouden nog wel eens een grote vergissingen kunnen begaan. Toch denk ik dat de verhoudingen tussen Rusland en de VS wel zullen verbeteren. De Amerikanen beseffen dat ze met ons niet moeten vechten. Hoeveel oorlogen heeft Rusland wel niet gewonnen?'
Aleksej Ryzjov (89)
'Ik was in dienst, 17 jaar, in de buurt van de stad Toela, toen de oorlog begon. We werden direct naar het Verre Oosten gestuurd en als artilleristen gelegerd bij de rivier Amoer, op de grens met China. Dat was bezet door Japan. Er was nog niet meteen oorlog, maar hij duurde langer dan in de rest van Rusland. Op 9 mei 1945 was ze voor ons nog niet afgelopen. We zijn China binnen gegaan om tegen de Japanners te vechten. Toen we de grens overstaken, werden we meteen vanuit een maisveld beschoten. We schoten terug, maar of ik ooit iemand heb gedood, durf ik niet te zeggen. Op een dag gaf een complete Japanse divisie zich aan ons over. We hebben ze krijgsgevangen gemaakt, maar we vertrouwden ze niet. Wilden ze misschien in opstand komen? Het waren angstige nachten, niemand kon slapen, we sliepen met onze wapens in de handen. Uiteindelijk hebben we de Japanse gevangenen naar Rusland gestuurd. Ze kregen daar dwangarbeid.
Natuurlijk was de oorlog vreselijk, er vielen doden en gewonden in mijn eenheid. Gelukkig is dat mij bespaard gebleven. Na de oorlog ben ik nog een paar jaar blijven hangen in het Verre Oosten. De Dag van de Overwinning heb ik met mijn kinderen gevierd, we zijn naar de parade in Moskou wezen kijken.'
