De canard van “Het verraad van Anne Frank”: the show must go on. De Tweede Wereldoorlog als industrie (3-II)

Boek door Nederlandse uitgever voorzien van inlegvel. Slecht getimede 1 april grap? Coldcaseteam schiet in slachtofferrol. Wereldwijde kritiek blijft aanzwellen. The show must go on: Japanse vertaling verschenen. Duitse versie uitgesteld. Verklaring Rosemary Sullivan.

De handel in Tweede Wereldoorlogmateriaal en -informatie is een booming business. Naast de handel in goederen bestaat deze ook uit de handel in sensatieverhalen, een industrie waarin jaarlijks ook honderden miljoenen worden omgezet. In deel 3-II van deze serie nader nieuws over Het verraad van Anne Frank.

Eerder deze week verscheen op de site van uitgeverij Ambo Anthos, de uitgever van de Nederlandse vertaling van het van alle kanten onder vuur liggende The Betrayal of Anne Frank, een verklaring die wederom meer vragen oproept dan beantwoordt:

Inlegvel Het verraad van Anne Frank

“In het boek getiteld Het verraad van Anne Frank wordt de indruk gewekt dat de joodse notaris Arnold van den Bergh de verrader is van Anne Frank, haar familie en de andere onderduikers van het Achterhuis. Op grond van deskundige reacties zijn wij tot het inzicht gekomen dat de conclusie van het onderzoeksteam, als zou Arnold van den Bergh zeer waarschijnlijk de verrader zijn, onvoldoende steun vindt in het beschikbare feitenmateriaal. Aan eenieder die zich door dit boek gegriefd voelt bieden wij onze verontschuldigingen aan. Dit geldt speciaal voor de nabestaanden en verdere familie van Arnold van den Bergh.”

Inlegvel? Dit betekent dus dat de verkoop van het boek continueert. Dat is dubbel bedrog. Met ronkende reclameteksten op boekenverkoperssites en via de achterflap van het boek wordt potentiële kopers voorgehouden dat het boek op diepgaand onderzoek gebaseerd is en spectaculaire en heuse onthullingen bevat. Maar als iemand het boek koopt en thuis openslaat, dan komt dat inlegbriefje tevoorschijn: gefopt!

1 April grap?

Het geeft te denken dat het dankwoord van Rosemary Sullivan, de schrijfster van het prul, op “1 april 2021” gedateerd is. Is dit hele onderzoek dan een uit de hand gelopen 1 april grap, die per ongeluk op de verkeerde datum gepresenteerd is? Of is dat inlegvel heel geen inlegvel maar ook weer een witz? We stelden vragen over dat vel en de verdere verkoop van het boek aan Ambo Anthons: respons bleef uit.

Verwarring alom

Ook de leiders van het “coldcaseteam” zijn nogal verrast over dit inlegvel. Op de site van het team schrijven zij dat ze hun “onderzoek in nauw overleg met de uitgeverij gedaan hebben”, dat het manuscript ontstaan is “onder toezicht van en in samenwerking met Ambo|Anthos (met aanpassingen die door HarperCollins grotendeels zijn overgenomen)”, dat de uitgever een grote mate van vrijheid heeft gekregen “en ook benut om in het manuscript zaken te veranderen en/of aan te passen”. Ook stellen ze dat de uitgever het manuscript intern heeft laten lezen door een historicus. En: “De kritiek in de media van externe experts heeft de leiding van het onderzoeksteam met instemming van de uitgever weerlegd op grond waarvan zij het uitgeven weer hervat.” Ze besluiten hun verklaring met:

“Wij [ervaren] de tekst op het inlegvel dat Ambo|Anthos aan het boek toevoegt als een onnodige aantasting van de integriteit van het boek en het onderzoek. Al kiest de uitgever voor deze verklaring, wij staan achter het onderzoek dat professioneel en integer werd uitgevoerd, waarbij vooropgesteld moet worden dat het nooit in de bedoeling heeft gelegen wie dan ook, op welke manier dan ook, te grieven.

De ontstane commotie in de pers over de uitkomst van het onderzoek heeft in onze ogen de nuanceringen en voorbehouden die in het boek worden gemaakt teniet gedaan. Dat vinden we zeer betreurenswaardig met name voor alle betrokkenen en/of nabestaanden.”

De kritiek weerlegd?

Klopt dat? Is de storm van kritiek door de coldcaseteamleiding daadwerkelijk weerlegd? Allerminst: ze kozen nadrukkelijk de slachtofferrol, stelden dat de wereldwijde kritiek enkel uit Nederland kwam, en dan deels van mensen die het boek niet gelezen hadden (dixit coldcaseteamleider en oud-FBI-agent Vincent Pankoke) en dat de reacties alleen maar zo fel waren omdat de door hun gepresenteerde verrader een Jood was. En dat het verwijt dat ze dit hele onderzoek alleen maar deden voor het geld een hele gemene beschuldiging was, want ze waren heel erg zuinig geweest in hun uitgaven. Sure – met 650.000 euro aan subsidie en voorschotten van de gemeente Amsterdam en uitgeverijen en een sponsor als Hilton Hotels Amsterdam is zuinigheid vanzelfsprekend (not).

Het is een gotspe dat ze hun op tunnelvisie gebaseerde onderzoek, waarin zelfs complete verzinsels als feiten zijn gepresenteerd (specifiek: de datering van het anonieme briefje) “professioneel en integer” noemen. En het is zo mogelijk een nog grotere gotspe dat ze beweren dat “de nuanceringen en voorbehouden die in het boek worden gemaakt” door “de ontstane commotie in de pers” teniet worden gedaan. Die nuancering ontbreekt in het boek namelijk totaal – alleen in interviews en persberichten rond het boek is de conclusie afgezwakt.

Entrez het juridische team…

Die nuancering zal ongetwijfeld op advies gebeurd zijn van van de batterij advocaten en juridische adviseurs die in het boek bedankt worden: Mr. Job Hengeveld van Hengeveld Advocaten, Philip van Wijnen, Bird & Bird (met 1400 advocaten en wereldwijd 30 kantoren), met hun Nederlandse Zuidas-advocaten Jeroen van der Lee, Jochem Apon en Olaf Trojan, alsmede de “onafhankelijke adviseur” prof. dr. Martin Senftleben van de Universiteit van Amsterdam.

De storm van kritiek

Ondank het gejammer en de ontkenning van het coldcaseteam blijft de kritiek op het boek aanzwellen (zie: media-artikelen over het schandaal): “Een boek dat er niet zou moeten zijn, kopte de Süddeutsche Zeitung, boven een artikel van Jens-Christian Rabe: “De zaak als true crime story te presenteren is gewetenloos.” Yves Kugelmann van het Anne Frank Fonds te Basel, in een interview met Welt: “Het boek is een opeenhoping van honderden feitelijke fouten”. De Neue Zürcher Zeitung: “Ze zochten een sensationeel verhaal en schiepen een schandaal.” Ronny Nataniel, scheidend voorzitter van het Centraal Joods Overleg tegen persbureau AFP: “De onderzoeksresultaten zijn extreem speculatief en sensatiegericht.” Prof. dr. Meron Mendel, van Bildungsstätte Anne Frank (onderwijsinstelling) in Frankfurt: “Het bewijs dat de heer Van den Bergh de verrader is, is uiterst onbetrouwbaar of compleet afwezig.” Guillaume Erner, Radio France: “Je kunt het graf van Anne Frank niet ontheiligen omdat zij geen graf heeft, maar je kunt het groffer doen door de vreselijkste leugens, vermomd als historische waarheden, te verspreiden.”

De show must go on

De verkoop in Nederland gaat ondanks alle kritiek dus gewoon door: the show must go on. Dat lijkt ook de boodschap van HarperCollins, het uitgeefconcern dat 400.000 euro neertelde voor de wereldwijde rechten op het boek. Tegen CBC News (het journaal van de Canadese staatsomroep) zei Cory Beatty van HarperCollins Canada:

“Momenteel blijft ons uitgeefbeleid als gepland. Hoewel we ons bewust zijn van de heftige reactie op de bevindingen, is het onderzoek [van het coldcaseteam] met respect en de grootst mogelijke aandacht voor een uiterst gevoelig onderwerp gebeurd.”

In de Verenigde Staten en Canada staat het boek dan ook in diverse Boeken Top-10en voor non-fictiewerken. De Spaanse vertaling is inmiddels uitgebracht, net als de Noorse, Zweedse, Finse, Poolse, Italiaanse en Franse vertalingen. De Japanse versie is verschenen op 16 februari, de Portugese staat op 1 maart, de Deense op 31 maart gepland.

De Duitse vertaling

Dé grote vraag op dit moment is of de Duitse vertaling al dan niet wordt uitgebracht. De verschijning daarvan stond gepland op 22 maart. Jürgen Welte, de uitgever van HarperCollins Deutschland, verklaarde eerder aan Welt: “De relatief late verschijningsdatum van de Duitstalige uitgave toont aan dat wij uiterst verantwoordelijk met dit gevoelige onderwerp omgaan.” Op 17 februari voegde hij er aan toe dat het bedrijf momenteel werkt aan een gecorrigeerde, aangevulde en geannoteerde Duitstalige editie. De geplande publicatiedatum van 22 maart is vervallen: onbekend is het wanneer de Duitse wél verschijnt, of dat deze uiteindelijk niét zal verschijnen.

De Duitse historicus Gerhard Hirschfeld, gespecialiseerd in de Nederlandse geschiedenis en in die van het tijdperk der wereldoorlogen, zegt in Welt: “”Aanvankelijk dacht ik dat de Duitse uitgave gered kon worden met een nieuw voorwoord. Maar na nog eens intensief de Amerikaanse editie te hebben doorgenomen, moet ik mezelf corrigeren. Een nieuw voorwoord zal waarschijnlijk niet volstaan.” Het concept van het hele boek is “niet te redden”. Want het boek “pendelt tussen de uitsluiting van de vorige verdachten, de beschrijving van de Joodse lijdensgeschiedenis en een forensisch-criminologische presentatie van het bewijsmateriaal, maar doet uiteindelijk aan geen van deze benaderingen recht”.

Rosemary Sullivan, de schrijfster

Tot dusverre heeft Rosemary Sullivan, de Canadese bestsellerauteur die, niet gehinderd door enige kennis van het Nederlands, de Nederlandse geschiedenis en de Nederlandse topografie, door HarperCollins en Ambo Anthos was ingehuurd om het onderzoeksverslag te schrijven, niet gereageerd op vragen vanuit de pers. Ook onze vragen liet ze onbeantwoord.

Wel publiceerde ze op 7 februari op de site van het coldcaseteam deze verklaring:

“Het onderzoek was professioneel en grondig, en duurde zes jaar. Naar mijn mening biedt Het verraad van Anne Frank een meeslepend portret van het leven onder het genocidale regime van de nazi’s, toen mensen in angst en honger leefden, niet wisten wie te vertrouwen, en dagelijks werden geconfronteerd met wat de historicus Anne Applebaum keusloze keuzes noemde in hun poging zichzelf en hun families te redden.”

Wij van WC eend…

Zie ook:

Sven Felix Kellerhoff. Was an den Enthüllungen über den Verräter noch alles nicht stimmt. Welt, Berlin, 17-02-2022.
Engelse versie: What else is wrong with the revelations about the traitor. Droog Magazine, Eenrum, 17-02-2022.

Frits Barend. Met een vrachtwagen over de notaris. NIW, Amsterdam, 11-02-2022.

Susanne Geuze. UU historica: ‘Anne Frank-onderzoek is nauwelijks serieus te nemen’ [interview met Calmeyer specialist Petra van den Boomgaard]. DUB, Utrecht, 09-02-2022.

Raymund Schütz. Notaris Arnold van den Bergh: geen verrader maar een hele nette man. Historiek, Ermelo, 08-02-2022.

Dit is deel II van de serie “De canard van ‘Het verraad van Anne Frank'”.

Deel I:  De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’
Deel II: De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’: the show must go on.
Deel III: Interview met Rosemary Sullivan. De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’.
Deel IV: De datering van het anonieme briefje.
Deel V: Gerommel in Duitsland en mysterieus gedoe in Nederland.
Deel VI: Ondanks vernietigend rapport blijft HarperCollins het boek wereldwijd verkopen.
Deel VII: Razend knappe tv-documentaire.
Deel VIII: Raad voor Journalistiek: NRC onzorgvuldig in berichtgeving Het Verraad van Anne Frank.
Deel IX: Amsterdam doet heronderzoek terugvordering subsidie.

Deze artikelen zijn ook in het Engels verschenen, zie “The Betrayal of Anne Frank. A 21st century canard“.

Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door het Steunfonds Freelance Journalisten.
Dit is deel 3-II in een serie over De Tweede Wereldoorlog als industrie.
Deel 1: 75 Jaar Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn.
Deel 2: Ciney 2021.
Deel 3-I: De canard van Het verraad van Anne Frank
Achtergrond:  Tweede Wereldoorlog herinneringscentra, oorlogsbegraafplaatsen en – musea in Nederland, 2021 / bezoekersaantallen 2019.

Mijn gekozen waardering € -

Onderzoeksjournalist, dichter en samensteller van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie.
Werkt aan een boek over het Hitler-de-kunstenaar en het nazivervalsingencircuit.