Net nu het enkele jaren rustig was, gebeurt dit. De leegstaande villa en de oude houtzagerij van de familie Michel gingen deze maand in vlammen op. Precies zevenendertig jaar nadat een dochter, Anneliese Michel, stierf onder vreselijke omstandigheden, op 1 juli 1976. Anneliese was nog maar 23 jaar en ze woog amper 31 kilo. Ze was, volgens de katholieke kerk en haar streng gelovige familie, door demonen de dood ingedreven. Na 67 exorcismen – gedurende vele maanden – gaf Annelieses lichaam de strijd op: uitgehongerd en afgemat.
De geluidsopnames van de sessies, die als bewijs moesten dienen dat de duivel in het spel was, zijn huiveringwekkend. (horen?) Hier is sprake van een bizar fenomeen: godsdienstwaanzin, of op z’n minst een volledig uit de hand gelopen psychologisch drama.
Volgens artsen leed Michel aan epilepsie en in ernst toenemende psychoses.
Heilige
De dood van Anneliese Michel wierp een lange schaduw over dit stadje met 6000 inwoners in de noordelijke wijnstreek van Beieren. In de oude villa, waar het drama zich afspeelde, met uitzicht op Annelieses graf, leefde tot haar dood de bejaarde moeder Michel een teruggetrokken bestaan. Daarna wilde niemand meer in het verdoemde huis wonen.
Telkens waren er, zoals nu, gebeurtenissen die aan Anneliese Michels tragische lot dood herinnerden. Rond de sterfdatum doken pelgrims op, bussen vol conservatieve katholieken uit de hele wereld, die in Anneliese een heilige zagen omdat zij zich naar eigen zeggen voor de zonden van de mensheid had opgeofferd. De familie had voor die bedevaartgangers een kapel ingericht op hun prive-terrein. Ook in die kapel werd brand gesticht.
Er werden bioscoopfilms gemaakt naar aanleiding van het geval: The Exorcism of Emily Rose (2005) en Requiem (2006) zijn de bekendste. En er verscheen een aantal – niet erg goede – boeken. Die belangstelling leidde tot onrust onder de inwoners van Klingenberg, die af willen van de reputatie een ‘Horror-Haus’ in hun midden te hebben. Waar Amerikanen een ‘business-model’ zouden zien in de satanische geschiedenis, beklagen middenstanders uit Klingenberg zich over de ‘negatieve publiciteit’.
Anti-christ
Burgemeester Ralf Reichwein (CSU) doet er sinds de branden van 6 juni alles aan om een verband met Anneliese Michels dood uit te sluiten. Hij is geirriteerd door de speculaties. ‘Er zijn in die afgebrande ruimtes jongeren gezien,’ zegt Reichwein. ‘Bij hen ligt de verdenking. Niet bij de duivel.’
Met die laatste ontkenning refereert Reichwein aan geruchten in Klingenberg en op internet dat hier een groep satanisten aan het werk zou zijn. De datum waarop de branden uitbraken – 6 juni 2013 – kan in cijfers worden uitgedrukt als 666, het nummer van de Anti-Christ: de 6e dag van de 6e maand en 2 plus 0 en 1 en 3 is opgeteld ook 6. Bovendien herkennen sommigen op foto’s van de brandende villa van de familie Michel in een van de ramen een geestverschijning: dat moet wel de geest van Anneliese zijn. Inwoners van Klingenberg twijfelen. ‘Ik vermoed dat er een verband is tussen het geval Michel en de branden,’ zegt een vrouw van middelbare leeftijd. ‘Maar dat dit het werk zou zijn van de duivel, daar geloof ik niet in.’
Verlaten
De branden werpen opnieuw de vraag op hoe het destijds in het gezin Michel zo uit de hand kon lopen? Wat zijn de achtergronden van het drama dat nu al bijna vier decennia Klingenberg in z’n greep houdt?
Anneliese Michel was een intelligent en gevoelig meisje, dat opgroeide in een zeer religieus, kleinburgerlijk en gesloten gezin, met vijf dochters, van wie een op 8-jarige leeftijd overleed.
Haar moeder was een dominante vrouw. De vader, een succesvol ondernemer, leed onder de angst dat de wereld ten onder zou gaan. Bijna dagelijks ging het gezin naar de Latijnse mis. Annelieses rolmodellen waren katholieke heiligen.
Op haar 16e raakte Annneliese voor het eerst in een staat van bewusteloosheid, gevolgd door nachtelijke verlammingsverschijnselen waardoor zij niet in staat was om hulp te roepen. Zelf omschreef ze die toestand als ‘de hel: een staat van totale eenzaamheid, verlaten door iedereen, ook door de Moeder Maria’.
Stemmen
Artsen diagnostiseerden epilepsie en psychotische wanen. Maar in combinatie met de stemmen die zij hoorde en haar plotselinge angst en afkeer voor kruisbeelden en andere christelijk-religieuze parafernalia groeide in het meisje de overtuiging te zijn bezeten door demonen.
Tijdens een pelgrimstocht in 1973 naar Italië werden de verschijnselen merkwaardiger. Anneliese kon een altaar in San Damiano niet naderen omdat ‘de grond onder haar voeten brandde’. Bovendien verspreidde ze, volgens aanwezigen, een hevige zwavelstank en begon ze te praten met een merkwaardige, lage, vervormde stem. Medicijnen hielpen niet, op hersenscans was – behalve de aanwijzingen voor epilepsie – niets afwijkends te zien. Ook de familie vreesde nu dat hun dochter in handen was gevallen van satan.
Ze verspreidde, volgens aanwezigen, een hevige zwavelstank en begon te praten met een merkwaardige, lage, vervormde stem
Anneliese studeerde in Würzburg, pedagogiek, theologie en muziek. Ze wilde lerares worden en probeerde een meer of minder normaal studentenleven te leiden. Ze ging naar feestjes en kreeg een vriend, Peter. Maar op den duur maakte haar aandoening verdere studie onmogelijk. Uiteindelijk keerde ze terug naar de villa in Klingenberg en de familie besloot om de hulp van de kerk in te roepen.
Duivelsuitdrijving
De bisschop van Würzburg, Joself Stangl, gaf in 1975 toestemming voor duivelsuitdrijving omdat Anneliese Michels geval voldeed aan de criteria die de kerk hier aan stelt, zoals de afkeer van religieuze objecten, ongewone fysieke kracht en de beheersing van verschillende, onbekende talen – in Annelieses geval zouden dit Nederlands en Chinees zijn geweest.
Anneliese was inmiddels volledig buiten zinnen. Ze sliep een uur per nacht, verwondde zichzelf waardoor zware bloeduitstortingen ontstonden rond haar ogen. Ze at spinnen en vliegen, dronk haar eigen urine, was soms dagenlang lethargisch en lag dan op de koude grond. Ze brak haar knieën met ellenlange kniebuigingen. Ze vloekte en schold, met die merkwaardige vervormde stem. Ze sloeg haar zussen en ouders, om dan weer met haar eigen stem Jezus om vergeving te vragen. Door zware krampen kon ze soms niet meer ademen. Religieuze objecten als kruisen, rozenkransen en heiligen-portretten maakte ze in razernij kapot. Haar ouders bonden haar aan haar bed vast om haar tot rust te brengen.
De verslagen van de uitdrijvings-sessies geven een fascinerende inkijk in de wereld van het katholieke exorcisme. Anneliese blijkt in een visioen, naar eigen zeggen, in contact te hebben gestaan met de maagd Maria. Haar heeft zij beloofd de zonden van de mensheid op zich te nemen door te accepteren dat demonen bezit van haar zullen nemen. Een toestand waaraan zij uiteindelijk, beseft ze, zal sterven.
Rite-boek
De priesters Ernst Alt en Arnold Renz voeren tussen september 1975 en juni 1976 de exorcisme-sessies uit, volgens de regels uit het rite-boek Rituale Romanum (1674). Volgens die regels moeten de demonen worden ondervraagd: hen moet worden gevraagd wie ze zijn en waarom ze bezit hebben genomen van dit lichaam. De priesters krijgen antwoord. Een aantal demonen huist in Anneliese Michel: Judas, Lucifer, Kaïn, Nero, Hitler en Fleischmann, een afvallige, 16e eeuwse priester die zich te buiten ging aan drank, gokken en vrouwen. Allemaal spreken ze met een eigen stem.
De sessies zijn een verschrikking. Anneliese maakt na enkele maanden duidelijk dat zij dit niet zal overleven en dat ze wil sterven als een christelijk ‘martelaar’. Uiteindelijk zwijgen ook de ‘demonen’ en overlijdt de jonge vrouw op 1 juli 1976.
Gevangenisstraf
Het geval Michel was de laatste officiële duivelsuitdrijving door katholieke geestelijken in Duitsland. De twee priesters en Annelieses ouders worden aangeklaagd wegens dood door verwaarlozing en veroordeeld tot een half jaar voorwaardelijke gevangenisstraf.
Het proces baarde groot opzien. In Klingenberg wordt de familie Michel sindsdien beschouwd als zonderlingen, slachtoffer van hun eigen religieuze fanatisme, en vooral gemeden. Maar telkens keert de herinnering aan het lot van Anneliese Michel terug. Zoals nu, in de vorm van die branden. Alsof haar geest geen rust mag krijgen.
Naschrift:
Twee jaar na haar begrafenis werd het lichaam van Anneliese Michel op verzoek van de familie opgegraven. Een katholieke non uit Zuid-Beieren had een visioen gehad, waarin zij het lijk van Anneliese zag, nog ongeschonden. Dat het lichaam intact was, zou een teken zijn dat Anneliese over bovennatuurlijke krachten beschikte. De ouders gaven als officiële reden dat de teraardebestelling in haast had plaatsgehad en dat zij niet voldoende tijd hadden genomen om een passende kist uit te zoeken. Toen de kist werd geopend, op 28 februari 1978, bleek het lijk door een normaal proces van ontbinding te gaan.
Verschenen in: Leeuwarder Courant / NDC Media
