Maaltijdvervangers als dieetshakes nemen je een boel denkwerk uit handen. Want als je wil afvallen, ben je vaak de hele dag bezig met calorieën tellen. Eet je minder calorieën dan je lichaam nodig heeft, dan verbrandt je lichaam vetreserves om energie op te wekken, dat is de theorie. Weg vetrollen!
Maar de hele dag met die calorieën bezig zijn is een opgave. Met maaltijdvervangers koop je afgepaste porties en hoef je niets anders te doen dan de aanwijzingen op de verpakking te volgen. Nadenken is niet nodig, dat hebben de fabrikanten al voor je gedaan. Twee of drie keer per dag een zakje poeder aanlengen tot een shake en klaar! Het enige wat jij hoeft te doen is volhouden en de kunstmatige aardbeien- of chocosmaak voor lief nemen.
De gewiekste merknamen als Slim-Fast, Timfit en Weight Care suggereren dat afvallen met het product makkelijk, gezond en zorgvuldig in zijn werk gaat. En wat te denken van de naam Prodimed: ‘Het medisch onderbouwde proteïne-dieet’.
Meer dan shakes
Goedkoop zijn ze niet. De prijs van een dagelijkse portie shakes bijvoorbeeld varieert van ongeveer 3 tot 10 euro per dag, afhankelijk van het merk en of je er begeleiding bij krijgt en welke stappen van een programma je wilt volgen. Dit is exclusief caloriearme tussendoortjes, waarin veel merken ook grossieren. En soms raadt de fabrikant of online drogist aan vitaminen en mineralen bij te slikken, die moet je dan ook nog kopen.
Drie keer raden wie hier spekkoper is
Drie keer raden wie hier spekkoper is. Dieetproducten worden gemaakt door grote voedselmultinationals als Nestlé en Unilever. Die maken slim gebruik van onze behoefte aan lekker, veel, zoet en vet, en uiteindelijk aan methodes om de kilo’s weer kwijt te raken. In 2000 kocht Unilever op één dag zowel de caloriebomleverancier Ben & Jerry’s als het afslankmerk Slim-Fast.
Afvallen is een eitje
Wat koop je nou eigenlijk met zo’n shake? Voedingsmiddelentechnoloog Henrieke Fiechter, werkzaam bij Scienta Nova, een onafhankelijk adviesbureau op het gebied van voedingsmiddelen: ‘Zo’n shake bevat op de eerste plaats veel eiwitten. Niet alleen omdat het bouwstoffen voor het lichaam zijn, ook omdat eiwitten eetlustremmend zijn.’ De shakes bevatten tevens redelijk veel vezels. ‘Deze remmen het hongergevoel doordat ze water aantrekken. Ze nemen als het ware in volume toe, waardoor je een vol gevoel krijgt.’
We pakken een willekeurig merk uit de schappen, ProtiPlus Milkshake van Modifast, en vroegen de voedingsmiddelentechnoloog daarnaar te kijken. In de ‘eerste fase’ van dit dieetprogramma eet je drie dagen elke dag drie shakes en twee dieetrepen, ook van Modifast. Wat krijgen we dan binnen? Fiechters verrassende conclusie: ‘Voor de meeste vitamines en mineralen zit je al boven de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH), soms ver erboven. Het is nooit bewezen dat het extra gezond is wanneer je meer vitamines en mineralen binnenkrijgt dan nodig. Als je, zoals Modifast aanraadt, daarnaast ook nog verse groenten eet, overschrijd je de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid zeker. Dat is gewoon niet nodig.’ Het advies van sommige verkopers om ‘voor de zekerheid’ extra mineralen en vitaminen te slikken, slaat dus nergens op en heeft als enige doel de omzet te verhogen.
Je koopt overdreven veel vitamines en mineralen
Van veel vitaminen en mineralen is vastgesteld hoeveel je er dagelijks van zou moeten binnenkrijgen: de Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH). Te weinig is niet gezond, maar te veel in sommige gevallen ook niet. Dat geldt voor de vitamines A, D, E en K.
Je koopt dus overdreven veel vitamines en mineralen en betaalt daardoor meer dan nodig is. Kun je zo’n shake niet gewoon zelf bij elkaar winkelen? Henrieke Fiechter: ‘Als je gevarieerd groente en fruit eet, krijg je dezelfde voedingsstoffen binnen.’ Ze windt er geen doekjes om: eiwitshakes zijn onnodig. ‘En als het om het remmen van de eetlust gaat, zijn er makkelijker manieren’, legt ze uit. ‘Het beste voorbeeld is een glas water. Hoewel dit niet de hele dag door helpt, kan het je eerste hongergevoel stillen. En yoghurt met lijnzaad geeft een vol gevoel en zorgt voor een goede stofwisseling.’ Een andere tip: eet volkorenproducten. Die geven langer een verzadigd gevoel doordat ze langzamer worden afgebroken.
Effect: onbekend
De fabrikanten verwijzen graag naar wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat maaltijdvervangers effectief zijn. Je valt er niet alleen snel van af, maar zou ook langer op gewicht blijven. Het beruchte jojo-effect zou uitblijven. Het probleem van deze onderzoeken is echter dat ze niet zijn uitgevoerd in normale dagelijkse omstandigheden, ontdekte de Britse diëtiste en publiciste Juliette Kellow. Zo kregen de proefpersonen de producten bijvoorbeeld gratis. De vraag is of ze het dieet hadden volgehouden als ze ervoor hadden moeten betalen. Bovendien gingen de meeste onderzoeken over maaltijdvervangers waar uitgebreide begeleiding bij hoorde. ‘Er is maar weinig bekend over mensen die in de winkel een maaltijdvervanger kopen en er vervolgens in hun eentje mee aan de slag gaan’, aldus Juliette Kellow.
Diëtiste Ellen Govers, voorzitter van het Kenniscentrum Diëtisten Overgewicht en Obesitas is geen voorstander van maaltijdvervangers. ‘Het probleem is dat je je eetgedrag en leefstijl op eigen houtje vaak niet kunt veranderen. Waarom eet je te veel? Daar moet je over praten met een deskundige.’
Het grootste probleem is dat maaltijdvervangers gemakzuchtig maken. Omdat je niet hoeft na te denken over wat je eet, leer je ook niet hoe je hetzelfde, en goedkopere, effect bereikt in de keuken. Je leert er niet gezond van koken. Zonder begeleiding val je na de kuur of het programma terug in je oude eetpatroon. Govers glimlacht: ‘Verstandig afvallen kost gewoon tijd.’
Auteurs Annemarie Geleijnse en Rineke van Houten. Lees ook: ‘Allergenen grotere bedreiging dan besmet voedsel’
