Leo Varadkar werd al jaren getipt als mogelijke premier van Ierland, maar dit voorjaar werd er opeens zo veel geld gezet op zijn kansen dat het Ierse wedkantoor Paddy Power de biedingen moest staken. “If money talks, and it usually does, it’s screaming at us that Varadkar is in pole position,” zei een opgetogen woordvoerder.
De gokkers hadden de politieke verhoudingen goed ingeschat, want de 38-jarige Varadkar, tot deze week minister van Sociale Zaken, is de winnaar van een tweestrijd om het leiderschap van de regeringspartij Fine Gael, een soort kruising tussen VVD en CDA. De strijd werd beslist door een gewogen stemming onder Fine Gael-politici en gewone partijleden.
Bliksemcarrière
Een generatie geleden moest je in de roomblanke, godvrezende Ierse Republiek nog met een lampje zoeken naar een openlijke homoseksueel als Leo Varadkar, die bovendien kind is van een Indiase immigrant en een Ierse verpleegster. Vandaag de dag is één op de acht ingezeten van Ierland geboren in het buitenland – ruim tweemaal zo veel als in Nederland – maar er is geen extreemrechtse partij. De islam, integratie en immigratie zijn tot op heden nooit verkiezingsthema’s geweest. Ook is er nauwelijks gemor over de enorme instroom van arbeidskrachten uit Oost-Europa. De Ieren zelf weten immers maar al te goed wat het betekent om te moeten migreren om economische redenen.
Leo Varadkar was van kindsbeen af ambitieus. Toen hij nog maar zeven jaar oud was, zei hij tegen de vriendinnen van zijn moeder: “Ik wil minister van Volksgezondheid worden”. Zijn moeder geneerde zich destijds voor de onbevangenheid van haar zoontje, maar Leo hield woord en maakte bliksemsnel carrière binnen Fine Gael. In 2003 werd hij gekozen in het districtsbestuur van Fingal, een gebied net ten noorden van Dublin. Na vier jaar lokale politiek maakte hij de overstap naar Dáil Éireann, het Ierse parlement, dat gedomineerd wordt door familiedynastieën.
In de oppositiebankjes maakte Varadkar een van de meeste tumultueuze periodes uit de Ierse politieke geschiedenis mee. Aanvankelijk leek 2007 het zoveelste droomjaar voor de Keltische Tijger te worden: de werkloosheid bedroeg slechts 4 procent en huizenkopers leenden zich suf, want van onroerend goed werd je slapend rijk. Maar toen brak de economische crisis uit. De ene na de andere bank moest door de staat worden gered, de huizenprijzen halveerden en de werkloosheid schoot omhoog. Eind 2010 werd Ierland onder curatele gesteld van de Europese Unie, de Europese Centrale Bank en het Internationale Monetaire Fonds. De televisie bracht avond na avond treurige verhalen over Ierse jongeren die hun boeltje pakten om een betere toekomst in het buitenland te zoeken.
Onder de Ieren heerste het gevoel dat hun zwaarbevochten onafhankelijkheid was verkwanseld door een kongsi van bankiers en bestuurders. In een slecht humeur gingen ze in februari 2011 naar de stembus. Sinds 1927 was de regerende Fianna Fáil onafgebroken de grootste partij, maar nu kreeg zij een historische opdoffer die de Ierse politiek voorgoed zou veranderen. Voor de toen 32-jarige Leo Varadkar opende de verkiezingswinst van zijn Fine Gael de weg naar het ministerschap. Hij begon op het ministerie van Verkeer en loste een paar jaar later zijn belofte in om minister van Volksgezondheid te worden. Weer een paar jaar later verhuisde hij naar het ministerie van Sociale Zaken.
Uit de kast
Journalisten stelden Varadkar geregeld de vraag waarom hij, ondanks zijn grote populariteit onder jonge rechtse vrouwen, nog altijd vrijgezel was. Onder verwijzing naar zijn drukke baan wimpelde Varadkar zulke vragen altijd af, maar twee jaar geleden vertelde hij op eigen initiatief in een rechtstreekse radio-uitzending dat hij homoseksueel is. Omdat er een paar belangrijke dossiers op zijn bureau lagen, zoals bloeddonatie door homoseksuelen, het draagmoederschap en adoptie, was de tijd gekomen om open kaart te spelen. Maar minstens zo belangrijk was het referendum over het homohuwelijk. Varadkar wilde tegen elke prijs vermijden dat de Ieren later zouden denken dat hij met een dubbele agenda had gewerkt. Daarom was dit het moment om uit de kast te komen, als eerste bewindspersoon in de Ierse geschiedenis. Zijn ontboezeming sloeg in als een bom en even was Leo wereldnieuws.
Varadkars naam zong al een tijd rond als opvolger van Enda Kenny, de man die als taoiseach – zo wordt de Ierse premier consequent genoemd – de spijkerharde hervormingen doorvoerde die Ierland er economisch weer bovenop hielpen. De politieke veteraan Kenny zit al 42 jaar in het Ierse Lagerhuis en werd in 2002 leider van Fine Gael.
Naast zijn harde bezuinigingen zal Kenny ook worden herinnerd om zijn zachtmoedige karakter. In de vijftien jaar dat hij Fine Gael aanvoerde, waren er regelmatig pogingen om hem te wippen als partijleider. Ook Leo Varadkar organiseerde een muiterij. Hij waarschuwde in 2010 dat als de gouverneur van de centrale bank midden in de nacht de premier belt over een acute schuldencrisis, het beslist niet Kenny moet zijn die de telefoon opneemt. Maar Kenny toonde zich niet haatdragend en benoemde een aantal van zijn felste criticasters tot minister, onder wie Varadkar. Die hielden zich een tijd koest, maar na de verkiezingen van 2016, die uitmondden in een minderheidskabinet, daalde de populariteit van Kenny onder de kiezers in rap tempo. De jonge garde in Fine Gael wilde voorkomen dat het minderheidskabinet zou vallen voordat er een leiderschapswissel had plaatsgevonden en drong bij Kenny aan op zijn vertrek.
Arrogante moraal
Hoewel Kenny geen begenadigd spreker was, slaagde hij erin om op een paar cruciale momenten de Ierse ziel te beroeren. Dit jaar, tijdens zijn traditionele bezoek aan het Witte Huis op Saint Patrick’s Day, gaf hij een krachtige toespraak over immigratie in het bijzijn van president Donald Trump. Hij noemde Sint Patrick “de beschermer van immigranten” en bracht in herinnering dat miljoenen Ieren naar de Verenigde Staten kwamen op zoek naar voedsel, vrijheid en veiligheid.
Daarnaast heeft Kenny geschiedenis geschreven met zijn snoeiharde oordeel over het Vaticaan toen bleek dat Rome alles in het werk had gesteld om grootschalig seksueel misbruik van Ierse kinderen te verdoezelen. We leven niet in Rome “waar het geruis van het priesterkleed het geweten en de menselijkheid smoort,” sneerde Kenny, maar in Ierland, “een republiek van wetten, rechten en verantwoordelijkheden (..) waar de arrogantie van een bepaald soort moraal niet langer getolereerd zal worden”. Een gelovige premier die voor het oog van de natie de moederkerk affakkelde, zoiets was in het vrome Ierland nog nooit vertoond.
Een ander gedenkwaardig moment was toen Kenny namens de Ierse staat met gebroken stem excuses maakte aan de vrouwen die tot ver in de twintigste eeuw als slaven werkten in de Magdelena Laundries. Deze wasserijen, ooit opgericht als opvang en werkvoorziening voor prostituees, waren ontaard in semi-commerciële fabrieken waarin jonge vrouwen werden misbruikt en afgebeuld. Op het terrein van zo’n tehuis in de buurt van Galway werd onlangs een massagraf ontdekt met foetussen en baby’s. Volgens een ruwe schatting zijn verspreid over het hele land 3200 kinderlijkjes in geheime massagraven gedumpt.
Is verkrachting erg genoeg voor abortus?
Als opvolger van Kenny krijgt Leo Varadkar zeker twee netelige kwesties op zijn bord. De eerste is de Brexit. De Republiek Ierland is de enige EU-lidstaat die een landgrens met het Verenigd Koninkrijk heeft. Wie van Dublin naar Belfast rijdt, merkt feitelijk niets van die grens, maar de inwoners van de Republiek en van Noord-Ierland vragen zich vertwijfeld af welke gevolgen de Brexit zal hebben voor het verkeer van personen en goederen tussen beide delen van het eiland. Varadkar zal alles uit de kast moeten halen voor een gunstige deal tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk. Hij weet dat sommige EU-lidstaten de Britten het liefst een flink pak slaag geven.
De tweede kwestie is de strenge Ierse abortuswetgeving. Op verzoek van het Ierse parlement schreef een Citizens Assembly, bestaande uit 66 burgers en 33 politici, een advies over het zogeheten ‘achtste amendement’ in de grondwet. Daarin is het recht op leven van het ongeboren kind vastgelegd, waardoor in de praktijk abortus onder vrijwel alle omstandigheden is verboden – zelfs in geval van incest, verkrachting en ernstige foetale afwijkingen. De burgertop adviseert de regering om de abortuswetgeving te liberaliseren, maar dat kan alleen nadat per referendum het achtste amendement wordt gewijzigd of geschrapt. Het formuleren van een acceptabele referendumvraag en vervolgens van de randvoorwaarden waaronder abortus is toegestaan, zullen de leiderschapskwaliteiten van Varadkar danig op de proef stellen.
