Voor wie het was ontgaan. Einstürzende Neubauten maakt allang geen industriële punk meer. Wat niemand kon vermoeden was dat sinds de oprichting ze ook met andere invalshoeken in artistiek opzicht een bijzondere ontwikkeling in gang wisten te zetten. Het atonale metaalschrapen en de pneumatische drilboren kregen in de loop der jaren gezelschap, ja zelfs ondersteuning van teksten die doorwrochter werden en het gevoel voor melodie sterker. Intellect en ratio kregen steeds vaker gezelschap van emotie en melancholie.
Toch maakt Neubauten nog altijd muziek met ‘instrumenten’ in de vorm van voorwerpen; omgebouwd en elektrisch versterkt, liefst afkomstig van de sloop. Ondanks de toename van de liedjesvorm is de groep de punkesthetiek altijd trouw gebleven. Zo werden een aantal albums uitgebracht door fans te vragen de opnamen te sponsoren; een voorloper van het huidige crowdfunding.
Dada
De punkgedachte wordt benadrukt doordat de Berlijners zich vanaf het begin hebben laten inspireren door Europese kunstuitingen. Tijdens een concert in Heerlen in 2018 houdt Bargeld een drinkbeker tegen een oude grammofoonplaat die hij laat ronddraaien op een boormachine. Medebandlid N.U. Unruh verkleedt zich op zeker moment als Hugo Ball, compleet met plastic witte cape en hoge muts. Ball was in 1916 de bedenker van dada, de experimentele anti-kunst die zich op ironisch spottende wijze bezighield met theater, beeldende kunst en fonetische poëzie.
Het optreden van Neubauten kwam voort uit het performanceproject Lament; een eigenzinnige constructie in geluid over de Eerste Wereldoorlog. Volgens Bargeld is deze oorlog nooit helemaal voorbij gegaan. Hij ziet de periode als opmaat voor het Europa waarin we nu leven. Nadat de verwoesting en nasleep een einde maakten aan de cultureel-filosofische stromingen, de Verlichting van Europa, ontstond volgens hem een voedingsbodem voor het groeiend communisme en fascisme.
Niet zo gek dus dat Bargeld een wat ambivalente kijk heeft op Berlijn. In het oude nummer Die Befindlichkeit des Landes beschrijft hij hoe men door een bepaalde manier van bouwen allerlei herinneringen wil wegstoppen. “Zo lang ik leef is Berlijn een bouwplaats. Als je in Berlijn geld wilt verdienen moet je in bouwzaken gaan”. Op het meest recente album Alles In Allem probeert hij met al dan niet persoonlijke herinneringen en droombeelden de voor zichzelf de stad weer tot leven te brengen.
Historie
Ook in die dromen ligt de historie voor het oprapen. Schrijnend van geschiedenis is het moment waarop Bargeld mijmerend Am Landwehrkanal afscheid neemt van Rosa Luxemburg, de vermoorde politiek activiste en heldin van de linkse beweging in Duitsland. In 1919 werd haar stoffelijk overschot in het water gedumpt. In het dreigende Grazer Damm observeert hij opeens “lärm und leute in Kostüme”. Hij herinnert zich zijn jeugd in het zuidwesten van Berlijn wanneer hij langs de boulevard wandelt in het stadsdeel Schöneberg waar zich nog de woonarchitectuur uit het nationaalsocialistisch tijdperk bevindt.
Meeslepend is een song over het stadsdistrict Wedding, dat een tussenstop blijkt te zijn naar het ingetogen en berustende Tempelhof. Het gelijknamige vliegveld was in 1926 een van de grootste luchthavens van Europa. Sinds 2008 wordt het gebruikt als stadspark. Maar Bargeld herinnert zich de plek als een verlaten oord waar het onkruid tussen de stenen groeide.
“Wir leben hier nicht mehr”, fluistert hij in het stem- en klankexperiment Zivilisatorisches Missgeschick. Dit werk, dat begint met een loeiende sirene, had evengoed op Kollaps uit 1981 kunnen staan, het debuutalbum waarop Bargeld nog de longen uit zijn lijf krijst. Inmiddels is hij van Halber Mensch uitgegroeid tot een volwaardig zanger en tekstschrijver. “Halber Mensch, geh weiter, in jede Richtung, wir haben Wahrheiten für dich”, zong hij betekenisvol in de jaren tachtig. Bargeld heeft als geen ander begrepen dat het artistieke leven meer is dan de tijdgebonden diepgang van punk en pamflet. Bijvoorbeeld de ontwikkeling om door middel van metaforen een vermenging van droom en werkelijkheid te weerspiegelen.
Desondanks overheersen veertig jaar na de oprichting van Einstürzende Neubauten dreiging en onheil, balanceren teksten steeds meer tussen waan en werkelijkheid. Wat rest is de weemoed en de troost van het geheugen. Verbeelding en verklanking van herinneringen aan een thuis dat wellicht niet eens meer bestaat.
Blixa Bargeld is op vrijdag 13 januari te zien in het Patronaat in Haarlem ter gelegenheid van het jubileum 100 jaar Dada in dezelfde stad.
