Een goed streven. Kritisch zijn is altijd een goed idee, maar hoe haalbaar is het om je eigen onderzoek te doen? Hoe makkelijk kan de gewone burger bij de relevante informatie om zijn of haar eigen onderzoek te starten? Hoe toegankelijk zijn de feiten, en hoeveel kennis is nodig om te weten hoeveel waarde je moet hechten aan twee tegenovergestelde opvattingen? Zijn er misschien nog andere factoren die iemand zouden kunnen tegenhouden in het doen van een eigen onderzoek?
Vitamine D
Om daar maar mee te beginnen; ja, er zijn dingen die iemand die met de beste wil is kan beletten om de juiste kennis op te doen. Als proef op de som dook ik zelf in een veel gedeelde theorie om corona de baas te worden: niks sociale afstand; je moet gewoon lekker veel de zon in, en eventueel vitamine D slikken, omdat dat je immuunsysteem geeft wat het nodig heeft om virussen te verslaan.
Ik begon mijn zoektocht, zoals bijna iedere doe-je-eigen-onderzoek-verkondiger, op Google. Aangezien veel plaatjes die gedeeld worden in het Engels zijn, begon ik met Engelse zoektermen. “Vitamin D + immune system” leek me een goed begin, en ik had gelijk bingo. Google raadde meteen een aantal wetenschappelijke artikelen aan, en bovenaan stond een artikel uit 2010. Nog voor de hele pandemie, dus mooi onbevooroordeeld door eventuele “belangen” die volgens sommigen bij corona spelen.
Volgens de inleiding zou deze studie ingaan op de extra vatbaarheid voor infecties en auto-immuunziekten van patiënten met te weinig 1,25-dihydroxyvitamine D3. Dit laatste is in de volksmond gewoon Vitamine D. De wetenschappelijke naam betekent niets meer dan dat er op plek 1 en op plek 25 van het molecuul een zuurstof- en een waterstofatoompaartje zit, maar iemand die geen wetenschappelijke achtergrond heeft kan een overeenkomst zien met hydroxychloroquine, een malariamedicijn waarin sommigen een wondermiddel tegen corona zien. Het wetenschappelijk bewijs hiervoor is dun; de huidige studies wijzen erop dat het misschien een positief effect heeft aan het begin van een infectie, maar bij ernstig zieke patiënten juist oversterfte mee kan brengen.
Peperduur
Maar goed, ik dwaal af. Terug naar het onderzoek over vitamine D. Dit klinkt als iets waar ik meer over wil weten in mijn eigen onderzoek, en dus klik op het pdf-icoontje om de studie te lezen. In plaats van de studie, krijg ik nu een pop-up te zien. Ik kan inloggen met een universiteitsaccount, of ik kan kiezen om het pdf’je kopen voor $39,95. Bijna €35 om iets meer te weten te komen over het effect van vitamine D op het immuunsysteem. Niemand heeft me verteld dat je eigen onderzoek doen zo duur zou zijn…
Ik probeerde dan maar het volgende wetenschappelijke artikel, uit 2012 en, aan de domeinnaam te zien, meer gericht op reumatische aandoeningen. De titel: “Vitamine D en het immuunsysteem: nieuwe perspectieven op een oud thema”. En ook hier moet je een aanzienlijk bedrag neertellen om toegang te krijgen tot het onderzoek: $31,50, meer dan €25. Het enige verschil: hier stond geen inleiding op de pagina. Er stonden alleen 106 referenties die gebruikt waren voor het onderzoek, en de opmerking dat het onderzoek als eerste verscheen in het Amerikaanse vakblad voor de Endocrinologie en het Metabolisme. Als je die referenties niet kunt beoordelen, dan weet je dus op voorhand niet eens waar het onderzoek precies over gaat.
Driemaal is scheepsrecht
Oude wijsheden gaan gelukkig ook in 2020 nog op: driemaal is scheepsrecht. Het derde onderzoek (“Vitamin D status, 1,25-dihydroxyvitamin D3, and the immune system”) zit niet achter een betaalmuur. Ook neemt het onderzoek nog geen vier pagina’s in beslag, en vereist dus ook geen al te lange concentratieboog.
Mocht de lezer toch een te kleine concentratieboog hebben; in de eerste 5 regels van het onderzoek staat eigenlijk al de belangrijke informatie. “Vitamine D (…) blijkt de ontwikkeling van auto-immuunziekten (..) te verhinderen. Paradoxaal genoeg, andere door het immuunsysteem verhinderde ziekten zoals astma, en immuniteit tegen verschillende infectieuze organismen, blijven onaangetast na behandeling met Vitamine D.”
Verderop in het onderzoek: “Aangetoond is dat vitamine D geen effect heeft op de vatbaarheid van muizen (voor infecties) met het herpes simplex virus of de Candida albicans. (…) Verrassend genoeg is er heel weinig bekend over het effect van de vitamine D-status op de mogelijkheid van de gastheer om infecties te bestrijden.”
Wat is nu de conclusie?
Kun je op basis van dit onderzoek conclusies trekken? Nee. Hoewel het onderzoek peer-reviewed is, oftewel gecontroleerd door onafhankelijke andere onderzoekers, gepubliceerd is in een vakblad én er de betrouwbare namen Oxford Academic en The American Journal of Clinical Nutrition bij staan, kun je eigenlijk nooit conclusies trekken op basis van één onderzoek. Net zoals in de journalistiek, geldt ook hier: één bron, is géén bron. En al helemaal wanneer de bron zegt dat er eigenlijk heel weinig bekend is. Maar ja, bij een groot deel van de andere onderzoeken loop je tegen een betaalmuur aan. Wat dan?
Dan kom je al googelend vrij snel uit op andere websites, waar mensen schrijven over de interpretatie van de studies. Daar staan soms alarmerende cijfers: “studie met bijna 500 mensen: mensen met een vitamine D-tekort testen vaker positief op COVID-19 dan mensen met normale vitamine D-waarden.” Of: “mensen met ernstig vitamine D-tekort en COVID-19 besmetting krijgen vaker acute ademstilstand.”
Dat lijkt toch echt te spreken voor een behandeling met vitamine D, maar er is een verschil tussen oorzaak-gevolg, en een correlatie. Niet iedereen kan dat echter zomaar opmerken, dus daar zit een valkuil bij het doen van een eigen onderzoek zonder wetenschappelijke achtergrond. De website linkte helaas niet naar de volledige studies, maar het zijn in elk geval Amerikaanse studies. In de Verenigde Staten hebben zwarte Amerikanen en Amerikanen met Latijns-Amerikaanse roots vaker een vitamine D-tekort, en dat zijn nu net ook de groepen die zwaarder door COVID-19 zijn geraakt. Het is niet ondenkbaar dat dit de oorzaak is dat er vaker een vitamine D-tekort bij COVID-patiënten in die studies gevonden is, en dus niet dat het vitamine D-tekort de COVID-infectie veroorzaakt of verergerd heeft.
Daarnaast weten we dat obesitas een risicoverzwarende factor is voor het verloop van de ziekte. Vitamine D is oplosbaar in vet, dus mensen met obesitas hebben vaker een vitamine D-tekort. Er zijn meerdere redenen waarom obesitas de kans op ernstige complicaties bij een COVID-infectie vergroot; zo hebben mensen met obesitas continu ontstekingsreacties en een verhoogd risico op klontvorming in het bloed; dat heeft dus op zichzelf niets met vitamine D te maken. Het kan zijn dat de vitamine D-tekorten het verergeren, maar het kan ook gewoon een correlatie zijn die er verder geen invloed op heeft.
Nu is een vitamine D-supplement relatief goedkoop en vrij onschuldig, dus mij zal je niet horen waarschuwen voor het gebruik van vitamine D. Als je een vitamine D-tekort hebt, is het sowieso een goed idee om wat extra vitamine D te nemen, en het Voedingscentrum raadt ook bepaalde groepen aan om hun vitamine D aan te vullen. Denken dat het beschermt tegen een coronabesmetting is echter een voorbarige conclusie, en geeft gevaarlijke schijnveiligheid.
Stelligheid
Toch zijn er voldoende minder wetenschappelijke websites, die wel tot die conclusie komen. Zo is er een blogpost die door verschillende websites is overgenomen waarin staat: “Door het gebrek aan kennis over hoe ze met voeding het immuunsysteem kunnen versterken, zijn artsen, waaronder virologen en epidemiologen, niet te benijden. Ze lopen achter de feiten aan en moeten keihard werken om de schade te beperken. (…) Hebt u ooit gehoord van het Rijksvoedingsprogramma? Het Rijksvoedingsprogramma is* een serie van stappen om de Nederlandse burger van jongs af aan de relatie tussen voeding en gezondheid te leren. De kinderen leren over het immuunsysteem (…) Ze leren dat de vitaminen A, B6, B11 (tegenwoordig bekend als folaat), B12, C en D en de mineralen zink, ijzer, koper en selenium het immuunsysteem versterken, zodat ze niet bang voor een coronavirus hoeven te zijn.”
*De schrijver van het geciteerde artikel doet het voorkomen alsof het Rijksvoedingsprogramma een actief programma is, maar het is slechts de wens van de schrijver en bestaat op dit moment niet. Dit zijn dus geen conclusies die getrokken worden door het Rijk.
Ook hier komt vitamine D weer terug, en de conclusie is dat door gezonde voeding je helemaal niet bang hoeft te zijn voor “een coronavirus”, terwijl de wetenschappelijke onderzoeken die conclusies heel erg nuanceren. Tijdens mijn zoektocht door de onderzoeken over vitamine D, waar ik ook een aantal van de in de blogpost aangehaalde voedingsstoffen tegenkwam, was telkens de conclusie: “er is te weinig informatie om een conclusie te trekken.” Kortom: op basis van cijfers van patiënten met corona en eerdere kennis lijkt het erop dat het misschien een effect heeft, maar zeker weten doen we het niet.
Of zoals het toonaangevende vakblad The Lancet concludeerde: “Er zijn voorspelde voordelen van vitamine D op de gezondheid van botten en spieren, en er is een kans dat het de impact van COVID-19 verkleint onder de bevolkingsgroepen waar een vitamine D-tekort oververtegenwoordigd is; er is niets te verliezen en mogelijk veel te winnen.”
Maar dit gaat dus over mensen die al een vitamine D-tekort hebben, en gaat niet over de hele populatie. Er zijn ook ernstig zieke patiënten, en overleden patiënten, waar geen vitamine D-tekort aanwezig was. Het is dus niet zo dat als we onze vitamine D-voorraden maar op peil houden, we niets meer te vrezen hebben voor het coronavirus en we weer ons gewone leven konden oppakken. Was het maar zo simpel, ik had niets liever gewild.
Toch staat het op verschillende websites met deze grote stelligheid. En als je de weg naar de wetenschappelijke artikelen niet weet of bij een artikel tegen een betaalmuur oploopt, dan ben je overgeleverd aan websites met allerlei belangen, belangen die de schrijvers misschien niet eens bewust hebben.
Bevestigingsbias
In de wetenschap wordt gelet op het fenomeen dat we de bevestigingsbias noemen. Dat houdt kortweg in dat we al allerlei ideeën met ons meedragen, en dat we de uitkomst van een onderzoek (onbewust) in een bepaalde richting sturen doordat we negeren wat onze denkbeelden ontkrachten, en alleen dat gebruiken wat onze denkbeelden bevestigen. Iedereen kan lijden aan de bevestigingsbias, maar wetenschappers worden er door hun opleiding in getraind om er waakzaam voor te zijn.
Op het moment dat je in een discussie een goed (en hopelijk vrij toegankelijk) onderzoek deelt, is de kans groot dat je – in het beste geval – een antwoord krijgt als: “ja, maar, die en die dokter zegt iets anders.” Wat die ene arts zegt bevestigt hun denkwijze, dus die arts wordt dan aangehaald om jouw wellicht breder gedeelde onderzoek te “ontkrachten”.
In het slechtste geval zal je een verwijt van allerlei complotten krijgen: “die onderzoeker wordt betaald door de farmaceutische industrie om dat te zeggen, dus daar moet je geen aandacht aan besteden.”
Zelden zal je iemand die ergens heilig van overtuigd is, met feiten kunnen overtuigen, aangezien de feiten tegenwoordig heel anders worden ervaren. In 2017 gebruikte een woordvoerster van de Amerikaanse president Trump de term “alternatieve feiten”, iets wat ook deze lading goed dekt. Jij hebt jouw feiten, ik de mijne.
Onhaalbaar
Het doen van een eigen onderzoek is dan ook onhaalbaar. In de eerste plaats, omdat heel veel kennis niet vrij toegankelijk is. Daar vind ik iets van. Het zijn namelijk niet de onderzoekers die er geld voor vragen, maar de uitgevers. En de uitgevers hebben niet zo’n heel grote rol. Die uitgevers controleren namelijk in principe geen onderzoeken, want dat doen andere onderzoekers weer. De onderzoekers worden betaald door de universiteiten, die weer worden betaald door studenten en overheden. Indirect dus door ons. En als we dan toegang willen tot de informatie, moeten we nog eens een, voor heel veel mensen flink, bedrag neertellen.
Dan kom je dus uit op het tweede probleem, dat als je kritisch aangelegd bent je wel moet uitwijken naar interpretaties van studies of naar websites met een bepaald belang. Een website die sceptisch staat tegenover vaccinaties, zal nooit zeggen dat vaccinaties een weg terug naar normaal is. Die zal er “alternatieve feiten” tegenover zetten.
Een website die erg overheidskritisch is, zal zelden het overheidsbeleid steunen, ook tijdens een pandemie.
Een website die gericht is op voeding, zal zich focussen op het belang van goede en gezonde voeding. Dat is weliswaar belangrijk, maar geen recept om het virus niet op te lopen of er niet ernstig ziek van te worden.
Studies over COVID-19
Tot slot is er nog een reden dat ik voor dit “eigen onderzoek” voornamelijk oudere studies raadpleegde; studies over COVID-19 zijn vaak te gehaast. Normaal gesproken is de volgorde van het publiceren van wetenschappelijke artikelen dat je eerst het onderzoek uitvoert, en dit vóór publicatie laat controleren. Daar was zeker in het begin van de pandemie, maar ook nu nog steeds, geen tijd voor. Sommige onderzoeken werden gepubliceerd en moesten later worden teruggetrokken; omdat de gebruikte data niet bleek te kloppen, of omdat andere onderzoekers de resultaten niet konden reproduceren.
Een gezonde benadering van coronastudies zou dus zijn: wees niet te hoopvol, en als iemand een wondermiddel pretendeert te hebben, dan kun je dat maar beter met een gigantische hoeveelheid korrels zout nemen.
Met vaak geen toegang tot de primaire informatie, met allerlei spelende belangen, met een wereldwijd web waar niemand het eens kan worden over de meest basale feiten en met COVID-studies waarvan je op voorhand niet kunt beoordelen hoeveel waarde je eraan kunt hechten, kan ik uit dit “eigen onderzoek” slechts één conclusie trekken: da’s niet te doen, zo’n eigen onderzoek. Laat dat dan toch maar aan de onderzoekers over.
Geciteerde onderzoeken:
Vitamin D status, 1,25-dihydroxyvitamin D3, and the immune system, Cantorna, Margherita et. al., https://doi.org/10.1093/ajcn/80.6.1717S
Vitamin D for COVID-19: a case to answer? – The Lancet Diabetes & Endocrinology https://doi.org/10.1016/S2213-8587(20)30268-0
Image by Pexels from Pixabay
