‘De handel in dollars is net stilgelegd voor vandaag,’ zegt Hamza al-Saraf in zijn geldwisselkantoortje in de Bagdadse wijk Karada als ik daar binnenloop. De reden: de koers van de dollar vliegt uit de bocht. In plaats van 145.000 Iraakse dinar tegen 100 dollar zoals door de Iraakse Centrale Bank vastgelegde koers is, wordt er op de markt vandaag bijna 170.000 voor betaald.
In Irak zijn de lokale munt, de dinar en de dollar naast elkaar in gebruik. De meeste mensen krijgen hun salaris in dinars uitbetaald, maar doen alle grotere aankopen (auto’s, huis, meubels) met dollars. Ook in de handel gaat alles in dollars. En doordat de dollar sinds december tien procent duurder is geworden, leidt dat tot problemen en hogere prijzen in de winkels.
De jonge Hamza (wiens familie meerdere wisselkantoren heeft en zelfs een bank) legt de schuld daarvan bij de torenhoge corruptie, waarbij afgeroomd overheidsgeld weggesluisd wordt om na een tijdje via bijvoorbeeld bouwactiviteiten te worden witgewassen. Daarom kunnen bepaalde Iraakse banken geen dollars meer kopen en hebben de Amerikanen de andere banken strenge regels opgelegd voor het leveren van dollars.
Sancties
Maar de belangrijkste oorzaak ligt in buurland Iran, dat vanwege de Amerikaanse sancties ernstig verlegen zit om dollars. Tot voor kort werd dat (deels) opgelost doordat Irak gas uit Iran koopt voor de stroomproductie, en daarvoor in dollars betaalde. Onder druk van de Amerikanen gebeurt dat tegenwoordig echter in dinars. En nu stuurt Iran handelaren naar Irak om de dollars op te kopen en de grens over te smokkelen. Daarmee ontstaat op de Iraakse geldmarkt een dollartekort, bij veel vraag, wat de prijs opdrijft.
Hamza ziet dat dit voor veel Irakezen grote problemen oplevert. De eerste bussen met demonstranten zijn al onderweg naar Bagdad, terwijl de littekens van de grootscheepse betogingen van 2019 nog steeds worden weggepoetst. Die leidden toen tot het vertrek van de Iraakse regering.
Daarom is deze week de directeur van de Iraakse Centrale Bank vervangen, net als die van de Iraakse handelsbank TBI. Dat gaat het verschil niet maken, zegt Hamza echter, dat is alleen maar cosmetisch. Want het probleem blijft: Teheran haalt de dollars die het niet meer krijgt vanwege de sancties en toch nodig heeft voor internationale transacties en voor steun aan sjiitische bondgenoten in Syrië en Libanon, uit Irak. Met vrachtwagens tegelijk, zegt hij.
Reuters gaat ervan uit dat de dollars in rugzakken worden opgehaald bij de geldhandelaren, verzameld en dan in personenauto’s onopgemerkt de grens overgaan, maar daar wil Hamza niet aan. Teheran heeft immers bondgenoten die in Irak momenteel aan de macht zijn, en dankzij die positie rijk worden. Dan hoef je niet ingewikkeld te doen met rugzakjes.
Straffen
Sommige Irakezen, met name de pro-Iraanse, zeggen dat de Amerikanen Irak straffen via de sancties tegen Iran. Maar de meeste leggen de schuld voor de situatie bij hun eigen politici en hun geldzucht. Ze hebben dan ook weinig begrip voor de inval die Iraakse antiterreurbrigade vorige week deed bij geldhandelaren in Bagdad, want daar ligt het probleem niet.
Het dollartekort als gevolg van de stroom naar Iran was vorige week een van de redenen voor het bezoek van de Amerikaanse gezant Brett McGurk aan Irak. De VS kunnen Irak helpen door meer dollars in de markt te zetten, maar dan moet Bagdad er natuurlijk wel voor zorgen dat die niet ook in Iran terecht komen.
En zo kwam het dat de Iraakse premier Sudani maanden na zijn aantreden de draai maakte die zijn voorgangers ook hebben moeten maken. Terwijl hij en de machtige sjiitische partijen en milities die hem aan de macht hielpen voor de verkiezingen nog luid verkondigden dat alle Amerikaanse militairen uit Irak moeten vertrekken, laat Sudani dat nu los. In een interview met een Amerikaanse krant verklaarde hij dat de Amerikanen nodig blijven voor de strijd tegen ISIS, dat zich in Syrië en enkele delen van Irak probeert te hergroeperen. De troepen die er nu zijn, blijven.
Balanceren
Bovendien is de regering bezig voor komende maand een officieel regeringsbezoek aan de VS te regelen. De realiteit leert banden met dat de grote vijand – de VS in de propaganda zijn vanwege de moordaanslag op de Iraanse generaal Soleimani en de Iraakse militieleider Muhandis – noodzakelijk zijn. Voor Sudani is dat vanwege Iran en zijn pro-Iraanse bondgenoten balanceren op een slap koord. Maar zijn belangrijkste bondgenoot, oud-premier Maliki steunt hem in dit geval. Ook hij had in zijn tijd de Amerikanen nodig om een balans te creëren en te voorkomen dat Iran het buurland behandelt als een Iraanse provincie.
Voor de Amerikanen is de Iraakse medewerking even essentieel, want zolang de dollars nog over de Iraakse grens naar Teheran stromen, werken de sancties niet. Die hebben ten doel het Iraanse regime te dwingen de mensenrechten te respecteren bij de nog steeds voortdurende protesten. Maar vooral ook om Teheran te doen afzien van het produceren van verrijkt uranium dat voor kernwapens kan worden gebruikt, en terug te keren naar de onderhandelingstafel om er een akkoord over te sluiten.
