Targoviste, een stad op anderhalf uur rijden van Boekarest, lijkt een beetje verlegen met zijn rol in het bloedige slotakkoord van de Roemeense revolutie. In het centrum staan bordjes die de spaarzame toeristen attent maken op het vervallen paleis van Vlad III, beter bekend als Vlad de Spietser of graaf Dracula, en op kerken met prachtige fresco’s sturen. Maar aan de legerbarak waar Nicolae en Elena Ceausescu de laatste dagen van hun leven doorbrachten, wordt weinig ruchtbaarheid gegeven.
Op een bord in de besneeuwde tuin van de barak staat, zonder drama of opsmuk, dat in dit gebouw het proces tegen het echtpaar Ceausescu werd gevoerd. Voor de deur liggen twee herdershonden die niet op- of omkijken als mijn vrouw en ik het steenkoude museum binnenstappen. Wij zijn de enige bezoekers. Uit een zijvertrek komt na een tijdje een dame gestommeld die ons de kaartjes verkoopt en gebaart dat we moeten beginnen in de kamer met het opschrift ‘Comandant’. Daar, op Eerste Kerstdag 1989, werden Elena en Nicolae vlak voor hun executie medisch onderzocht. Volgens de commandant verspreidde Elena een onaangename lichaamsgeur, maar gedroeg zij zich gezien de omstandigheden redelijk normaal.
Ik herken de inrichting van de kamer dankzij de videobeelden die van hun laatste levensuur gemaakt zijn. Aan de muur hangt een grote kaart van de socialistische volksrepublieken Bulgarije, Polen, Joegoslavië, Albanië en Hongarije. Op een kale tafel staan vier telefoons met draaischijven, drie beige en een rode. In de hoek prijkt een boekenkast met het verzameld werk van Nicolae Ceausescu en studies over het dialectisch materialisme.
Bestorming van het Centraal Comité
Drie dagen daarvoor, op 22 december, was het echtpaar Ceausescu per helikopter halsoverkop uit Boekarest gevlucht. Nicolae had in de hoofdstad een menigte van ongeveer 100.000 mensen met spandoeken en plakkaten laten optrommelen en zou in een toespraak, die rechtstreeks door de staatstelevisie werd uitgezonden, zijn status als leider van de Roemeense socialistische revolutie herbevestigen. Deze toespraak, vanaf het balkon van het Centraal Comité dat uitkijkt op het Plein van de Republiek, is een van de meest memorabele scenes uit de val van het communisme in Oost-Europa. Voordat Ceausescu het woord neemt, wordt hij door de burgemeester van Boekarest omstandig aan de menigte voorgesteld, alsof het een onbekende apparatsjik uit het naburige Moldavië betreft in plaats van de man die Roemenië al een kwart eeuw met ijzeren vuist regeert.
De geslepen regisseurs van de staatstelevisie filmen de manifestatie op zo’n manier dat de Roemeense televisiekijker niet ziet dat er spandoeken worden vertrapt en portretten van Ceausescu aan stukken worden gescheurd. Ook Ceausescu zelf heeft aanvankelijk weinig in de gaten. De voorste linies van de massa op het plein bestaan uit trouwe partijgenoten die uitbundig klappen na iedere zin van de dictator, maar de massa daarachter staat er ogenschijnlijk verweesd bij. Ogenschijnlijk, want na een paar minuten stijgen her en der uit de menigte anticommunistische leuzen op.
Als het volksrumoer tot Ceausescu doordringt, begint hij te hakkelen en valt dan stil. Er trekt een vlaag van kinderlijke verbazing over zijn gezicht, alsof hij niet kan bevatten wat er gebeurt. Hij strekt zijn arm uit om de menigte tot kalmte te brengen, maar hij doet dat zo aarzelend dat hij er uitziet als een priester die de menigte zegent. Daarna volgen een paar bizarre minuten waarin Nicolae en Elene de massa op het plein – “Kameraden!” – tot stilte manen. Als Nicolae weer aan het woord is, probeert hij de gemoederen te sussen met financiële toezeggingen, zoals de verhoging van het minimumloon, een maatregel waarvan “1500 mensen” zullen profiteren. Hij verbetert zich snel en roept dat het om “anderhalf miljoen” mensen gaat. Maar de geest van de revolutie is uit de fles. Na jarenlange ontberingen laten de Roemenen zich niet paaien met valse beloftes. De manifestatie verandert in een demonstratie, die uitmondt in een gewelddadige opstand. Het Centraal Comité wordt bestormd en de volgende ochtend maken de Ceausescu’s zich in allerijl met een helikopter uit de voeten.
Soldatenvoedsel voor een dictator
Terwijl op een reusachtige bouwplaats in Boekarest duizenden arbeiders zeulen met marmeren blokken en enorme kroonluchters voor het megalomane paleis van de Ceausescu’s, brengt het echtpaar zijn laatste drie nachten door in een spartaans ingerichte kamer. Ze slapen op metalen britsen en eten soldatenvoedsel van metalen borden. Op Kerstochtend krijgen ze een sprankje hoop als hun wordt verteld dat er helikopters onderweg zijn naar Targoviste. Maar de helikopters komen niet om Elena en Nicolae terug naar Boekarest te brengen, maar zetten een vuurpeloton en de leden van een geïmproviseerde rechtbank af bij de militaire barak.
Elena: “Schande. Ik heb jullie als een moeder opgevoed.”
In het museum bekijk ik de kamer waar het showproces werd gehouden, een kale ruimte met een paar wankele tafels en stoeltjes die zo uit een lagere school lijken te komen. Binnen een uur tijd worden Elena en Nicolae ter dood veroordeeld wegens genocide en de vernietiging van de Roemeense economie. Als het vuurpeloton een van de twee echtelieden wil wegvoeren naar de executieplaats eist Elena dat zij en haar man gelijktijdig zullen worden gedood. Ze protesteert hevig als de soldaten haar handen achter de rug vastbinden: “Schande. Ik heb jullie als een moeder opgevoed.”
De laatste stop van ons bezoek is de binnenplaats waar de terechtstelling daadwerkelijk plaatsvond. “Is dat echt het bloed van Nicolae Ceausescu?” mompel ik, als ik van een afstandje de executiemuur vol rode vlekken ontwaar. Maar als ik dichterbij kom, zie ik dat de kogels stukjes van de gele pleisterlaag hebben weggeslagen en de onderliggende rode bakstenen hebben blootgelegd. Ik ben er niet rouwig om, want zonder bloed is het tafereel al naargeestig genoeg. Op de vloertegels naast de muur zijn met witte verf de contouren getekend van twee levenloze lichamen; mijn vrouw huivert als ik per ongeluk op Elena stap.
Op de vloertegens zijn de contouren van twee levenloze lichamen getekend.
Thuis bekijk ik de beelden van de executie nog eens. Hoewel ik het filmpje al eerder had gezien, valt mij nu pas op dat het eigenlijke moment van de executie niet op beeld staat. Op het cruciale moment zou de cameraman bezig zijn geweest om de batterij te vervangen. Toen de camera weer draaide, schoot een soldaat voor het audiovisuele effect zijn magazijn leeg terwijl Elena en Nicola al dood op de grond lagen. Het eerste leugentje in het postcommunistische Roemenië was geboren.
