Je herinnert je het vast nog wel: de televisie-reclames van een groot zuivel-bedrijf, waarin melk de “witte motor” werd genoemd. Gezonde, gelukkige, koeien grazend in een dromerige, groene weide. Een vreedzaam beeld. Melk van deze gelukkige koeien is wat onze lichamen elke dag nodig hebben. Niets is minder waar. Nee, het is niet de witte motor die ons en de wereld draaiende houdt. Het is de zwarte motor; sterke, chocolade-, noot-achtige, bloemige, kwaliteits-koffie.
Maart 2001. Ik zocht mijn vriendin op in New York. Zij woonde in een piepklein kamertje in het geliefde Greenwich Village en samen met haar zou ik deze wereldstad gaan verkennen en heel veel koffie drinken. We stonden bovenop de Twin Towers – toen stonden ze er nog – en ik verbaasde me over de duizelingwekkende hoogte. Ze nam me mee in de tomeloze energiestroom die New York zo kenmerkt. Ik was blij verrast door de beleefdheid van de New Yorkers, bijna tot aan het overdrevene toe, de dikke pannenkoeken met Maple siroop en de zwarte koffie die de vriendelijke Israëlische serveerster ons maar bleef inschenken.
Starbucks
Het was koud, het sneeuwde zelfs, dus we wilden iets warms drinken, nadat we op zo’n typische toeristenbus stapten. We gingen voor koffie naar Starbucks en ik kon mijn ogen niet geloven – het was het jaar 2001 – , de hoeveelheid aan keuzes die deze gigantische koffie-zaak bood. Uiteindelijk kozen we voor de hazelnoot-koffie.
Na mijn trip naar New York, vroeg ik mij af wanneer Nederland haar eerste Starbucks zou krijgen. Het zou nog jaren duren. Inmiddels is Starbucks niet meer uit het straatbeeld te denken. Elke grote, Nederlandse stad, elk belangrijk treinstation en natuurlijk de Amsterdamse luchthaven kent een Starbucks. Starbucks is zowat een Nederlands fenomeen geworden.
Klimaatverandering
Terwijl je bij Starbucks wel 4 euro betaald voor een kop koffie, leeft de koffieboer aan de andere kant van de oceaan, die de plantjes verbouwt en deze handmatig selecteert, in miserabele armoede. Ongelofelijk en onacceptabel.
Lage, fluctuerende koffie prijzen, maar ook klimaatverandering maken het steeds moeilijker voor de koffieboeren om hun hoofd boven water te houden.
Dus wanneer we Starbucks in leven houden, of een andere grote koffieketen, door veel te dure koffie bij hen te consumeren, gaat de koffieboer, die de koffieplantjes verbouwd en ze onderhoudt, kopje onder.
De wereld consumeert 500 miljard kopjes koffie per jaar. Koffie wordt verbouwd door bijna 125 miljoen koffieboeren in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Tachtig procent van de koffie in de wereld wordt verbouwd door 25 miljoen kleine koffieboeren, die momenteel gevaar lopen hun levensonderhoud te verliezen.
Landen, zoals Colombia, die eens het perfecte klimaat hadden om Arabica koffie te verbouwen, zijn aan het veranderen. Sinds 1980 zijn koffie gebieden in Columbia 1.2. graden warmer geworden vanwege broeikasgassen, waardoor de koffieplanten te veel warmte krijgen en de oogst een lagere kwaliteit koffie-bonen geven. Wetenschappers zeggen dat temperaturen verder zullen stijgen en dat koffie-regio’s overal ter wereld geraakt zullen worden.
Extreem moeilijk
Volgens een studie uit 2014 zal rond het jaar 2050 de hoeveelheid land dat koffie-teelt mogelijk maakt, met vijftig procent afnemen vanwege klimaatverandering. En zestig procent van de wilde koffie-soorten wordt met uitsterven bedreigd. Koffie, Colombia’s grootste agrarische export product – indirect verantwoordelijk voor het levensonderhoud van twee miljoen Colombianen – is bijzonder kwetsbaar voor klimaatverandering. Onvoorspelbaar, extreem weer, veranderende seizoenen, ziektes en kwaliteitsvermindering van de grond, maken het extreem moeilijk om koffie te verbouwen.
Manieren voor koffie-boeren om zich aan te passen aan klimaatverandering zijn: het planten van schaduw-bomen die de koffie-planten koel houden en de grond stabiliseren, de gewassen verplaatsen naar een hoger gelegen gebied waar het koeler is, of het overgaan naar meer bestendige koffieplanten.
Schommelende en veel te lage koffieprijzen
Maar veel Colombiaanse koffie-boeren hebben het geld niet om dergelijke maatregelen te nemen. Aangezien er geen internationale handels-overeenkomst voor koffie meer bestaat, die een minimale handelsprijs voor de koffie-boeren garandeert, blijft de prijs van koffie fluctueren en ligt zelfs beneden dat wat de koffie-boeren nodig hebben om de kosten te dekken.
Sommige Colombiaanse koffie-boeren werden al gedwongen om de koffie-planten te vervangen met andere gewassen, zoals bananen, en zijn gestopt met het verbouwen van koffie. Nog meer geld verliezen was voor hen niet langer een optie.
“De grootste uitdaging is de prijskwestie. De prijs op nationaal niveau is niet winstgevend. De koffie wordt winstgevend nadat het verkocht wordt, helemaal voor de bemiddelaars. Degenen die het echte werk doen, die de beste koffie van de wereld produceren, ontvangen geen compensatie. Dát, en klimaatverandering beïnvloedt ons het meest,” vertelt een koffieboer in een interview met onderzoekers.
Wat kunnen we, als koffie-drinkende consument, hiertegen doen, behalve ons eigen aandeel in de uitstoot van broeikasgassen drastisch verminderen?
Steun een lokale koffiebrander en koop daar ecologische, fairtrade koffie-bonen. Ben je afhankelijk van de supermarkt, koop dan altijd duurzame, fairtrade koffie (check het label). En de echte liefhebber kan nog een stap verder gaan en voortaan de koffie-bars steunen, waar ze duurzame, fairtrade koffie schenken: koffie, waarvoor de hardwerkende boeren de prijs ontvangen die ze verdienen. Wereldwijd hebben we al meer dan genoeg Starbucks.
Een globale koffie-crisis sluimert aan de horizon. Een ware koffie-cultuur komt ten einde als we niets veranderen aan de teloorgang van ons klimaat en onze consumptie.
Het zal een grijze wereld worden zonder koffie, niet alleen voor de koffie-boer, maar ook voor jou en mij.
