Hij is een kleine, frêle man van 70 jaar en heeft niets van een houdegen in zich, een scherpslijper of een ijzervreter. De taal die generaal b.d. Leonid Ivasjov spreekt, is redelijk verzoenend. Nee, we moeten het niet hebben over oorlog tussen Oost en West. En nee, Rusland heeft geen plannen om Oekraïne of welke andere voormalige Sovjetstaat dan ook binnen te vallen. Echt allemaal onzin.
Toch sijpelt er anti-Amerikanisme door de woorden van Ivasjov, die bekend staat als een havik met een hartgrondige hekel aan de NAVO. En als het interview is afgelopen en de camera nog wat plaatjes schiet, haalt hij – zij het met nog altijd zachte stem – keihard uit: "Weet u, Amerikanen als John Kerry en John McCain steunen de fascisten in Oekraïne. En daarmee zijn ze zelf ook fascisten.”
John Kerry en John McCain steunen de fascisten in Oekraïne en zijn daarmee zelf ook fascisten
Je moet je voorstellen dat de Amerikaanse oud chef staf Colin Powell zoiets zou beweren over de Russische minister Sergej Lavrov van Buitenlandse Zaken. De wereld zou te klein zijn. Maar in het huidige Rusland, klinkt het als een mantra, iedereen die deel uitmaakt van de nieuwe macht in Kiev en die haar steunt, krijgt een sticker opgeplakt: fascist.
Nou is Ivasjov, inmiddels vicepresident van het Instituut voor buitenlandse betrekkingen, een intelligente, bereisde en ontwikkelde man, die niet zomaar wat roept. Hij diende zelfs in West-Oekraïne, de wieg van ultrarechtse clubs als Svoboda (‘vrijheid’) van een van de drie oppositieleiders, Oleh Tjahnibok. En van de door Russischtaligen in Oekraïne zo gevreesde parapluorganisatie Pravy Sektor (‘rechtse sector’). Zij zouden uit zijn op het uitroeien van de Russische taal in Oekraïne en de Pravy Sektor zelfs op de Russischtaligen zelf.
Volgens generaal Ivasjov zijn ze in West-Oekraïne al begonnen met een terreurcampagne, onder meer door Russen uit hun huizen te zetten. Maar in hoeverre is het waar wat hij zegt? Of houdt hij gewoon de officiële lijn van het Kremlin aan? Een van de belangrijkste argumenten voor Moskou om de Krim in te lijven, was immers dat Russischtaligen zich daar bedreigd voelen. Vlak na het verdrijven van kleptocraat Viktor Janoekovitsj gingen er op het Zwarte Zee-schierland al geruchten dat gewapende motorbendes vanuit West-Oekraïne onderweg waren om de Krimbewoners weer in het gareel te rammen.
Ongemakkelijk
Voor de Europese Unie en de Verenigde Staten bestaat er zeker een ongemakkelijke waarheid: er vochten extreemrechtse elementen op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev, de Majdan in de volksmond. En ja, ze waren erg effectief in hun strijd tegen de gevreesde oproerpolitie Berkoet. Voor hun bijdrage aan de afzetting van Janoekovitsj moesten ze beloond worden, daar kon de nieuwe regering in Kiev niet omheen.
Daarom bedeelde ze drie van de twintig ministersposten toe aan Svoboda: partijideoloog Oleksandr Sytsj werd vicepremier, Andrij Mochnik minister voor ecologie en Igor Sjvajk kreeg landbouw als portefeuille. De rest – premier Arseni Jatsenjoek en interim-president Oleksandr Toertsjinov incluis – heeft in de verste verten niets te maken met ultrarechts of iets wat daar op lijkt, schreef de vrijwel nog enige onafhankelijke krant in Rusland, Novaja Gazeta, afgelopen week.
Het liberale blad meldde bovendien dat uit opiniepeilingen die het gerenommeerde Razoemkova Centrum in Kiev in maart uitvoerde, blijkt dat de aanhang van extreemrechts helemaal niet zo groot is in Oekraïne. Batkivsjtsjina van Joelia Tymosjenko kan rekenen op 18,2 procent, Solidarnost van chocoladetycoon Pjotr Porosjenko op 16,6 procent, OEDAR van oud-bokser Vytali Klitsjko 15,3 procent, de Partij van de Regionen (van ex-president Janoekovitsj) op 10,6 procent en dan pas komt Svoboda met 5,9 procent, net boven de communisten (5 procent). Maar dat is al aanzienlijk minder dan de 10 procent waarmee ze tijdens de laatste verkiezingen in het Oekraïense parlement belandden.
Oncontroleerbaar
Tegen dit wegredeneren van de invloed van extreemrechts in Oekraïne kwam plaatsvervangend Doema-voorzitter Sergej Zjelezjnjak afgelopen week tijdens een debat bij persbureau Ria-Novosti (inmiddels geheel onder controle van het Kremlin) in het geweer. Als we in Oekraïne toestaan dat dit soort oncontroleerbare clubjes van neo-nazi’s de macht grijpen is de beer los. En dat is een dreiging voor heel Europa, dat blij mag zijn met Rusland in de frontlinie tegen de Oekraïense banderovtsi, zo klonk ongeveer het betoog van Zjelezjnjak, een devoot Poetinaanbidder. Met banderovtsi duiden Russen doorlopend aanhangers aan van de West-Oekraïense nationalist Stepan Bandera die collaboreerde met nazi-Duitsland en duizenden Russen, Oekraïners, Polen en Joden over de klink zou hebben laten jagen. Ze zouden nu opnieuw aan de macht zijn.
Rusland als buffer dus tegen het fascistische gevaar, zoveel is duidelijk. Maar Novaja Gazeta schrijft iets interessants: de jeugdbeweging Nasji (‘de onzen’), die in het eerste decennium van deze eeuw in Rusland opkwam, had als een van de belangrijkste bestaansredenen (naast het verheerlijken van de machthebbers in het Kremlin) de strijd tegen het fascisme. Maar, aldus Novaja, de skinheads en neo-nazi’s die Rusland al lange tijd overspoelen, werden met rust gelaten. Daarentegen bond de Poetinjeugd de strijd aan met mensenrechtenvoorvechtsters als Ljoedmila Aleksejeva en Sergej Kovaljov, politicus Boris Nemtsov en rockmuzikant Joeri Sjevtsjoek. Wat zij allen deelden: hun uitgesproken afkeer van Valdimir Poetin. Novaja Gazeta wil maar zeggen: het antifascisme in Rusland heeft iets heel willekeurigs.
Tsjechoslowakije
Professor Andrej Zoebov gaat nog een stap verder. Hij vergeleek begint maart in een ingezonden stuk in de zakenkrant Vedemosti de annexatie van de Krim door Rusland onverbloemd met de inval van nazi-Duitsland in Tsjechoslowakije in 1939. Zoebov viel een behandeling ten deel die in nazi-Duitsland niet ongebruikelijk was: drie weken na zijn artikel kon de gerenommeerde en genuanceerde politicoloog, historicus en theoloog prompt zijn biezen pakken en vertrekken bij het Instituut voor Buitenlandse Betrekkingen. Juist ja, diezelfde instelling waar generaal Ivasjov mede de scepter zwaait.
Bij elke nieuwe regering na een revolutie heb je meer en minder extremistische krachten, dat is normaal
In een interview van na zijn ontslag zegt Zoebov, dat er in Oekraïne geen georganiseerd fascisme bestaat. "Bij elke nieuwe regering na een revolutie heb je meer en minder extremistische krachten, dat is normaal. Maar het is geen staatsideologie als onder Mussolini in Italië: de staat is er niet voor jou, jij bent er voor de staat. En als je goed kijkt, kun je veel van wat geldt voor fascisme van toepassing verklaren op Poetins regime.”
