Hij vervolgt: ‘Maar stuk voor stuk weigerden ze. Waarschijnlijk bevooroordeeld over de in hun ogen bevooroordeelde media. Speak now or forever hold your peace. Ach: ik heb de brief die Katja bij RTL Late Night voorlas dan maar afgedrukt. Hoofdstukje 5.3, pagina 242. ‘Nou, dat zal ze vast waarderen’, verzekerde haar management me. Maar nog beter was het geweest als zij, en al die anderen, gewoon het podium hadden gepakt dat hen werd aangeboden. Iets wat bijvoorbeeld Karin Bloemen, Martin Koolhoven, Beau van Erven Dorens, Inge Ipenburg, Caroline de Bruijn, Peter Heerschop, Boris van der Ham, Miryanna van Reeden en Onno Hoes wel deden. Allemaal recht door zee met opvattingen die ook nog eens hout snijden.
Zo maakt Karin duidelijk wat, 30 jaar nadat je 700 keer verkracht bent door je stiefpa, de naweeën zijn waar je vaak ook nooit meer vanaf komt. Beau geeft een inkijkje in de beruchte uitzending van RTL Boulevard, waarin hij live op televisie de brief van de Kemna-advocaat verscheurde, Boris pleit voor een passende straf voor daders die op een gegeven moment ook eindig moet kunnen zijn en Onno weet als geen ander hoe het is om in de media de kop van jut te zijn en daar toch weer helemaal bovenop te komen. Zijn tip aan mensen die vluchten: ‘Dicht bij de feiten blijven en heel erg uitkijken dat je niet in de slachtofferrol gaat zitten. Wees zo eerlijk mogelijk. Je hoeft niet alles te vertellen, dat is onzin, maar blijf wel zo dicht mogelijk bij de waarheid. Probeer je niet te verschuilen achter vage beweringen of bedachte excuses, als het er teveel zijn trapt toch niemand daar in. Je bent de sympathie van het publiek dan ook heel snel kwijt. Plus: calculeer je verlies in en draag dat als een man.’ Gosschalk deed dat niet, weigerde een jaar lang te spreken, maar wordt door het Openbaar Ministerie nu alsnog gedwongen dat te doen.
Eergisteren sprak ik zijn advocaat, Gerard Spong, die aangaf op dit moment nog geen uitspraken te willen doen over de verklaring die Gosschalk zal afgeven. Naar buiten toe, ons het publiek, is de reactie in ieder geval: ‘Het kan nog alle kanten op. Zelfs de mogelijkheid dat hij helemaal nooit iets zal gaan zeggen tegenover de media is aanwezig.’ Ik hoop dat dat laatste niet waar is. Een Gosschalk bij Pauw of Jinek helpt niet alleen de slachtoffers verder maar, en daar ben ik van overtuigd, uiteindelijk ook hemzelf. Volgens sommigen is hij het land uitgejaagd om hier nooit meer te kunnen wonen, maar ik denk dat dat wel meevalt. We zien dat de van seksueel misbruikte Ruut Weissman nog gewoon zijn boodschappen kan doen en zelfs iemand van een heel andere orde, Volkert van der Graaf, nog gewoon van zijn biertje op het terras kan genieten. Het volk zou hem wel eventjes kielhalen toen hij vrijkwam, maar de storm ging uiteindelijk gewoon weer liggen. Na uiteraard de jacht op de eerste foto, gemaakt door Ferry de Kok, maar ook dat gaat wel weer voorbij. Ik maak geen vergelijking tussen beide, maar zou een handtastelijke castingdirector dan geen oer-Hollands fietstochtje meer kunnen maken? Door publiekelijk zijn excuses te maken, kan Gosschalk zorgen voor een stevige pleister op de, nu nog, open wond die vooralsnog alleen maar verder geïnfecteerd raakt.
Erkenning helpt slachtoffers hun trauma een plekje te geven, zo geven een aantal deskundigen in het boek aan. Onder hen organisatie- en arbeidspsycholoog Tosca Gort, psychotraumatherapeut Carla Goosen en hoofd van de afdeling Clinical Neuropsychology aan de Vrije Universiteit Erik Scherder. Zij zetten in Seks, Macht & Misbruik uiteen wat slachtoffers verder kan helpen en hoe het criminele brein nu eigenlijk in elkaar zit. Waarom misbruiken wij onze macht níet en doen anderen dat wel? En waarom heeft een filmregisseur als Karst van der Meulen seks met kinderen, terwijl iedereen hier aanwezig daar geen moment aan zou moeten denken. Op deze vragen geven zij een antwoord.
Om het boek dat we vandaag presenteren, was vooraf al een hoop te doen. Te beginnen met de locatie waar we nu staan en de ballen die Van Rijn op het Rembrandtplein wel heeft ten opzichte van De Stadsschouwburg, het DeLaMar Theater en Café American op het Leidseplein. Bij geen van hen waren we welkom om te doen wat we nu doen, ‘vanwege de gevoelige materie van het boek’. Veel dank voor de mannen van Van Rijn dus voor het hosten van dit gebeuren. Een aantal mensen die vooraf aan jullie zijn doorgegeven zijn hier vandaag niet bij aanwezig. Sommige omdat ze op het laatste moment een mooie klus in het buitenland kregen. Zo zit Koolhoven bijvoorbeeld lekker in Portugal, treedt Bloemen op in Thailand en reist van Wageningen zelfs langs een stuk of drie landen. Zorgwekkender zijn echter de mensen die, tot gisterenavond laat op het allerlaatste moment, afhaakten omdat ze… en daar komt ‘ie… niet durfden. Ik ben de laatste die deze mensen dwingt alsnog te komen maar het legt wel feilloos het probleem bloot waar we in deze business mee te kampen hebben en waar #MeToo om draait: de walgelijke heerschappij van grote monopolybedrijven en de verschrikkelijke angstcultuur waardoor acteurs en actrices, regisseurs en producenten het niet eens meer aandurven om te speechen op een boekpresentatie. En dat is niet op het conto te schrijven van deze acteurs, hen verwijt ik niets, maar des te meer op de dwingende en felle houding van sommige mensen bij Kemna Casting. Ook al heten ze nu dan anders.
Er wordt echter verder gekeken dan de tv- en theaterwereld alleen. Ook de sport, horeca en zorg worden in het boek onder de loep genomen. Die laatste branche steekt met 35% met kop en schouders boven alle andere beroepsgroepen uit als het gaat om intimidatie op de werkvloer. Het komt aan bod in een boek waarvan ik een half jaar geleden zeker wist dat ik het nooit zou schrijven. Een jaar na dato zou er immers toch niemand meer op #MeToo zitten te wachten. Ik had het mis.’
Inge Ipenburg
Ook actrice Inge Ipenburg hield een vlammend betoog, waarin ze een korte geschiedenisles gaf over het ontstaan van het huidige klimaat en scheefgroei in de acteerwereld: ‘Er was eens….
Ik wou dat het een sprookje was wat ik ga vertellen, ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’; maar als #MeToo genoemd wordt, zijn weliswaar alle gruwelijkheden van een goed sprookje aanwezig, alleen is het happy end nog ver weg.
Maar toch trouw aan de traditie, begin ik bij het begin.
Er was eens, pakweg zo’n veertig jaar geleden een landje waar één grote tv serie per twee jaar gemaakt werd, (meestal door Willy van Hemert), en minder dan een handvol speelfilms. In dat landje leefde de Deutsche ‘strenge und korrekte’ Margarethe van Dam en de flamboyante Hans Kemna. Margarethe was officieel castingdirector en agent en had ‘Kiendjes’, Hans was acteur en had ‘Vriendjes’. Maar deed precies hetzelfde. Als acteur zat je of bij één of bij de ander. Regisseurs en producenten gingen naar beide partijen om rollen te bezetten. Zo kwam ik aan een rol in een BBC film van regisseur Danny Boyle. Kemna piekerde er niet over mij te laten testen, Margarethe wel.
Er kwamen meer series, meer speelfilms en Hans Kemna hing al snel zijn acteursschap aan de wilgen om casting echt goed te organiseren. Uiteraard voor- en met zijn Vriendjes. Margarethe pakte het minder professioneel aan en verdween naar de achtergrond, waardoor er plek kwam voor Harry Klooster die eigenlijk vrij vanzelfsprekend ook haar stal met Kiendjes meenam. Zij werden de twee grote spelers op de markt. Beiden hadden lang nog een functie van zowel agent als castingdirector maar professionele agenten namen dat grotendeels over, waardoor de officiële ‘stallen’ verdwenen. Het leek zowaar best aardig geregeld. Je had een beetje het culturele en het commerciële hok. Overstappen van hok naar hok was, volgens goed Hollands gebruik, nauwelijks mogelijk, maar nodigde de ene castingdirector je echt helemaal nooit uit voor een test, dan kwam je bij de ander meestal wel in aanmerking voor een rol.
En toen kwamen de soaps. Die casting ging vanzelfsprekend naar Klooster. Kemna bleef het zwaardere werk doen. Blijkbaar vonden producenten dit toch lastig, dus Endemol besloot zijn soaps ook bij Kemna onder te brengen en meteen wat andere samenwerkingsverbanden aan te gaan. En daar komt een einde aan het sprookje wat toch al geen sprookje was. Het was al snel dag met je handje voor Klooster casting. Theatergezelschappen gingen vervolgens ook samenwerkingsverbanden aan met Kemna Casting, net als theaterproducenten en andere film en tv-producenten. Een kleine anekdote: Een aantal jaar geleden zat ik bij een grote tv- en filmproducent met een serie die ik geschreven had. Mijn verzoek was dat de casting niet gedaan zou worden door Kemna, aangezien ik ongelooflijk veel goede acteurs ken die zij blijkbaar niet kennen of willen kennen. Hysterisch gesis door de producent en creative met vingers voor de mond. ‘Job is in het gebouw! Dat mag je niet zeggen!’
Waarom vertel ik dit. Simpel, omdat de gelegenheid de dief creëert. Er is al jaren één machtige speler op de markt en dat is Kemna Casting, ook al heten ze nu Post Castelijn, is Job van het toneel verdwenen, het zijn nog steeds dezelfde mensen. En die mensen deugen heus, het zijn echt leuke, aardige en capabele mensen, maar ze hebben duidelijk hun voorkeuren en heel veel macht. Ze zijn de poortwachters van carrières simpelweg omdat zij praktisch als enige de sleutel beheren voor rollen. Dat voelen ze zelf niet zo, alleen het is wel zo. Hebben zij geen interesse in je, om wat voor reden dan ook, dan krijgen producenten dat ook niet en is de kans op werk verdomd klein. Het fundament van je carrière bestaat uit gezien worden door de juiste mensen. Niet uit talent, hoe belangrijk ook. Wij, acteurs zijn dus extreem afhankelijk van een kleine groep mensen die nauw met elkaar verbonden zijn. En geloof me, we willen alles doen om ons vak uit te kunnen uitoefenen.
Als ik mezelf even als voorbeeld gebruik: Ik heb al vijf jaar geen screentest gedaan. Ik ben desnoods bereid schoenzolen te likken van elke castingdirector om te kunnen laten zien dat ik geschikt ben voor één van de rollen waarvoor ik gezien mijn leeftijd en capaciteiten in aanmerking zou komen. Nou zit er niemand op te wachten dat zijn schoenzolen gelikt worden, zelfs niet door mij, maar de situatie dat acteurs overgeleverd zijn aan het grofmazige net van één casting partij, in stand gehouden door producenten, door agenten, een net waar je zo doorheen kan flikkeren en niet meer in terug kan klimmen, dat is de oorzaak van deze #MeToo affaire. Als de opper poortwachter, iemand die carrières kan maken en breken, apart met je wil repeteren, zeg je niet nee. De wetenschap dat die opper poortwachter dol is op aantrekkelijke jonge mannen, neem je op de koop toe. En die opper poortwachter? Nou die moet sterk in zijn schoenen staan om geen misbruik te maken van zijn macht over jonge mannen die onder andere omstandigheden niet naar hem om zouden kijken. (En dat stond ie niet). Wisten zijn collega’s ervan? Een interessante vraag. In ieder geval weet ik zeker dat geen acteur het ze verteld heeft. We kijken wel beter uit. We willen kost wat kost vrienden blijven met de sleutelbewaarders van het ‘rollen walhalla’. We zwegen, we hadden het er onderling over, soms, spraken er schande van, en keken de andere kant op.
En wat nu? Wat doen we met de daders. Met de mannen, zoals Job Gosschalk die hun machtspositie afschuwelijk misbruikt hebben. Er is inmiddels aangifte gedaan. Maar wat dan? Gaan we zoals bij Kevin Spacey zijn artistieke kwaliteiten uitgummen. Doen we dat voorgoed? Krijgen alle daders levenslang straf en een beroepsverbod? Ook als de kans op herhaling klein is? Is dat wat we willen? Grensoverschrijdend seksueel gedrag gaat over macht en onmacht. Het behelst alles tussen een klap op je kont en pure verkrachting. Dankzij #MeToo wordt het gelukkig aan de kaak gesteld, maar we hebben geen idee wat we ermee moeten. Ik wil niet vergeten wat mensen hebben misdaan, maar ik wil hun kwaliteiten ook niet vergeten. Een ingewikkelde spagaat waar we denk ik allemaal mee worstelen. En ook niet onbelangrijk, Wat doen we met slachtoffers, met klokkenluiders? Vertrouwenspersonen? Geloof me, ze zijn belangrijk, maar we hebben allemaal dit weekend kunnen lezen dat er binnen drie maanden bijna 30 meldingen van grensoverschrijdend gedrag zijn gedaan en niemand wil aangifte doen, wil dat zijn of haar naam genoemd wordt. Bang om niet meer aan werk te komen. Want daar zit nog steeds het probleem. Dinsdag bleek uit een klein onderzoekje dat alle producenten serieus met Post Castelijn, voorheen Kemna Casting hadden gepraat en dat er afspraken waren gemaakt. Ze bleven lekker met hun vaste casting director werken, een enkele uitzondering daargelaten. De monopolie positie blijft gehandhaafd, de samenwerkingsverbanden zijn onaangetast.
In elke bedrijfstak is het verboden dat één organisatie zo veel macht heeft. Wordt er ingegrepen, volgen juridische stappen. Als het op acteren aankomt is het blijkbaar geen probleem. Ik geef les aan vierdejaars van een HBO theater academie. Grote talenten, met minder spelervaring dan toneelschool leerlingen, maar extreem goed in tekstbehandeling en zeer geschikt voor camera omdat ze daar apart in getraind worden. Al die acteurs vragen hoe ze in aanmerking komen voor screentests? Ik kan ze alleen maar zeggen dat het ingewikkeld is. Mail met foto sturen naar Kemna, en hopen, duimen, blijven zeuren, blijven zeuren om een afspraak. 90% hoort helemaal nooit wat. Afgestudeerde vierdejaars van een HBO theateropleiding. En iedereen klaagt dat je in Nederland altijd dezelfde gezichten ziet.
Gelooft nou echt iemand dat de angst- en zwijgcultuur die er onder acteurs heerst opgelost is omdat iedereen afspraken heeft gemaakt met elkaar? Die cultuur komt voort uit de monopolie positie die een klein groepje mensen heeft mede dankzij producenten. Capabele mensen nogmaals, maar innig met elkaar verweven vormen ze een machtig organisatie met het alleenrecht een carrière te kunnen maken, breken of zelfs helemaal niet te laten beginnen. Dat willen ze niet, maar dat doen ze desondanks. Een ongezonde situatie. Een situatie die acteurs tot wanhoop drijft. De situatie waaruit #MeToo is voortgekomen. En die situatie is niet veranderd.’
