Hans is hiermee de eerste Nederlander die na het beëindigen van de strijd in de meidagen van 1940 door de bezetter vermoord is. Waarom? Hans was volgens de Oorlogsgravenstichting geen lid van een verzetsorganisatie, hij was niet Joods, hij was geen Roma of Sinti, hij was geen militair. Noch was hij – zover bekend – betrokken bij enige geheime dienst.
Volgens de familieoverlevering werd hij doodgeschoten omdat hij in een café in Den Haag weigerde inlichtingen aan de nazi’s te geven. Maar waarover? Over zijn werkgever, de Koninklijke Paketvaart Maatschappij (KPM, inderdaad met maar één k in ‘paketvaart’) – de rederij die in Nederlands Indië de verbindingen verzorgde?
Maar alles wat Hans daarover in november 1940 kon vertellen stamde van vóór 10 april 1940, toen hij als passagier te Batavia aan boord ging van de Indrapoera. Dit passagierschip van de N.V. Rotterdamsche Lloyd-Rotterdam was een van de grotere schepen die op de lijn Rotterdam-Batavia voeren. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, september 1939, pendelde het schip tussen Genua en Batavia. Het varen op de Noordzee, het Kanaal en de Atlantische Oceaan was simpelweg te gevaarlijk – neutraal of niet, marine, koopvaardij of visserij: vele duizenden zeelieden en tientallen schepen gingen van 1 september 1939 tot 10 mei 1940 in dit gebied verloren (zie hier de Nederlandse verliezen).
Hans arriveerde op 1 mei 1940 in Genua en kwam op 3 mei met de boottrein in Rotterdam aan. Hij zal bij zijn ouders in Hillegersberg (destijds nog een onafhankelijke gemeente, vanaf 1941 deel van Rotterdam) gelogeerd hebben. We kunnen ervan uitgaan dat zijn vaders 40-jarig jubileum als veearts een van de redenen was waarom hij naar Nederland was afgereisd.
Over wat Hans deed vanaf het moment dat Nederland werd overrompeld door nazi-Duitsland tot vlak voor zijn dood kunnen we slechts speculeren. Het enige dat uit de schaarse informatie rond zijn dood valt op te maken, is dat op het adres Plein 1 in Den Haag het hoofdkwartier van Hanns Albin Rauter, de Hogere SS- en Politieleider in Nederland, gevestigd was. In de Casuariestraat bevond zich een Huis van Bewaring. En in Scheveningen – Hans’ eigenlijke “eindbestemming” – was het beruchte Oranjehotel, waar de bezetter politieke gevangenen onderbracht, te vinden.
“Op de vlucht neergeschoten”
“Van voren, door het hart.” Door wie? Naar aller waarschijnlijkheid door de SD, maar de naam van de dader is onbekend.
Wat wel bekend is, is dat de SD eind november/begin december 1940 de eerste verzetsgroep, de Geuzen, oprolde. Deze groep stamde uit de regio Rotterdam. Gearresteerden belandden in het Oranjehotel. Werd Hans Picard wellicht verdacht van deelname aan deze groep en werd hij daarom vermoord? Of was hij een Geus, en werd hij vermoord vóór hij iets kon verklaren? We weten het niet en we zullen het nooit weten.
Wat weten we verder wel van Hans? Bitter weinig: Zijn volledige naam was Johan Hijmen Picard. Hij werd op 11 september 1908 geboren in Driebergen, zoon van veearts (en later inspecteur voor de volksgezondheid) Johannes Hendrikus Picard (1878-1947) en Aleida Geertruida Margaretha Anna van Selm (1878-1949). Hij had twee broers, Frits Hijmen Johan (1906-1990) en Hijmen Willem Johannes (1910-1992).
Door het werk van vader Picard verhuist het gezin vaak. Eerst naar Zeist, dan naar Maastricht, vervolgens naar Vught. Hans verlaat in 1926 het ouderlijk huis om te studeren in Vlissingen. Daar slaagt hij in 1928 voor de tweejarige cursus voor stuurlieden aan de De Ruyterschool. In 1930 behaalt hij in Den Haag het diploma voor “3de stuurman groote stoomvaart.”
Vermoedelijk treedt hij dan in dienst bij de KPM. Zijn eerstvolgende levensteken stamt uit 1933, als hij zijn intrek neemt in Molenvliet West 14, Batavia. Dat, aan de namen en beroepen van de andere inwoners te zien, een soort pension voor vrijgezellen is. Later dat jaar slaagt hij voor het “2de stuurman voor de groote stoomvaart”-examen. In 1937 behaalt hij het examen voor 1ste stuurman. Volgens de familieoverlevering genoot Hans van het vrijgezellenbestaan. En dat is, tot hij in april 1940 aan boord van de Indrapoera gaat, alles wat we van hem van weten.
Hans Picard is aanvankelijk begraven op de algemene begraafplaats Crooswijk in Rotterdam. In 1992 is hij overgebracht naar Nationaal Ereveld Loenen, bij Apeldoorn. Daar rust hij in graf nr. A 826.
Met dank aan Robert Jan Picard, Ludmilla van Santen en John Stienen.
Bronnen: A.H. Paape. De Geuzen. CPNB, (Amsterdam), 1965 (via DBNL); Oorlogsgravenstichting, Nationaal Archief, CBG|Centrum voor familiegeschiedenis en www.delpher.nl
© Foto: Bart FM Droog, 2021
Bart Droog” Bart Droog”
