Het dunning-krugereffect en complotdenkers

Heel vaak is het erg moeilijk om een complotdenker serieus te nemen of zijn verhaallijn te kunnen volgen. Wat zorgt ervoor dat deze complotdenker een bepaalde denkwijze er op na houdt en er heilig van overtuigd is dat zijn versie van de waarheid "de waarheid" is, hoe betrekkelijk die ook mag zijn?

Wiskunde is toch een exacte wetenschap en aan de uitkomst van een som valt niet te tornen. Eén plus één is twee maar een complotdenker die overtuigd is van zijn eigen gelijk zal bewijzen met zijn argumenten dat die uitkomst drie moet zijn. Mooi voorbeeld van een dergelijke redenatie is dit filmpje, waarin haarfijn wordt aangetoond dat 25 gedeeld door 5 als uitkomst 14 heeft.

Als je deze manier van denken begrijpt, begrijp je enigszins het mechanisme van denken van de complotdenker. De complotdenker heeft een theorie die hij werelds wil maken, via bijvoorbeeld social media, en zal er alles aan doen om die theorie aannemelijk te laten lijken. Of de feiten kloppen en bij het onderwerp horen is ondergewaardeerd aan het idee.

Je kunt je afvragen waarom complottheorieën de wereld in worden geslingerd. Is dat bedoelt als onschuldige grap, om mensen echt kritischer te laten denken of liggen er snode plannen aan ten grondslag? Mooi voorbeeld hiervan is Q en zijn de QAnon volgers in de Verenigde Staten.

Q en zijn schapen
Wie is Q? Een vraag die velen misschien bezig houdt en vooral de Amerikaanse complotdenkers, want Q is nu niet echt het stereo type Amerikaan. Hij is een half Amerikaan– Zuid Koreaan die onder pseudoniem MonkeyZ complottheorieën de wereld in slingert via het internetforum van zijn vader, die er eenzelfde gedachtegang op na houdt.

Interessant om te zien dat de mensen die Q blindelings volgen zichzelf ´wakker´ (woke) noemen. En dit terwijl hun leider(s) gewoon snode en kwaadaardige plannen heeft. Over de rug van het simpele en-of naïeve volk naar de macht proberen te grijpen of anderen in een kwaad daglicht stellen.

Q: Into the Storm
Q: Into the Storm onderzoekt de verbanden tussen QAnon (een extreemrechtse complottheorie die de zogenaamde plannen beschrijft van een “deep state” gericht tegen onder meer de Amerikaanse oud-president Donald Trump en diens aanhangers) president Trump en politieke en ex-militaire agenten. Het onderzoekt ook de invloed van QAnon op de Amerikaanse cultuur en politiek en onderzoekt de gevolgen van onbelemmerde vrijheid van meningsuiting die doordringt tot in de donkerste hoeken van het internet. (bron Moviemeter)

Ook de Pizzagate affaire in de VS toont aan dat het zeker niet alleen maar om een onschuldige grap gaat maar dat er wel degelijk zieke geesten aan de knoppen draaien die weten hoe ze mensen met woorden kunnen manipuleren en activeren.

Dunning-krugereffect
Al eerder beschreef ik dat aan de basis van complottheorieën zieke geesten staan. Nu zijn niet alleen de bedenkers van dit soort theorieën in mijn ogen zieke geesten. De volgers van dit soort theorieën worden vaak verweten te lijden aan het psychologische verschijnsel dunning-krugereffect. Het dunning-krugereffect is een psychologisch verschijnsel. Het treedt op bij incompetente mensen die juist door hun incompetentie het metacognitieve vermogen ontberen om in te zien dat hun keuzes en conclusies soms verkeerd zijn.

Toch is niet iedereen het hier mee eens. Zo schrijft Stichting Scepsis dat het dunning-krugereffect te pas en te onpas wordt gebruikt om mensen hun onkunde nog eens flink in te wrijven. Er is volgens de stichting genoeg reden om aan te nemen dat een dunning-krugereffect bestaat. Het is echter lang niet zo sterk als menigeen lijkt te geloven en een extreme wanverhouding tussen competentie en zelfbeeld komt maar bij een kleine groep voor.

Volgens kennisinstituut Chivo gaat het dunning-krugereffect ook alleen maar over de cognitieve aspecten, terwijl er duidelijk een groot zo niet dominant emotioneel component aanwezig is.

Praktisch en theoretisch opgeleiden
Opmerkelijk is dat de aanhangers van complottheorieën uit alle lagen van de bevolking voorkomen. Het gewone praktisch opgeleide volk, maar ook theoretisch opgeleiden. En vooral met die laatste (hoogopgeleide) groep gaat de theorie van complotdenkers lijden aan het Dunning-krugereffect mank. Hoe kan het dat hoog opgeleiden geloven in complottheorieën? Professor Jan-Willem van Prooijen van de Vrije Universiteit geeft aan bij Vice dat gevoelens van machteloosheid en het denken in simpele oplossingen voor complexe problemen de oorzaken zijn bij beide groepen.

Uit onderzoeken naar opleidingsniveau bij complotdenkers blijkt dat ten minste twee mediatoren sterk bijdragen aan deze relatie, namelijk cognitieve complexiteit en gevoel van controle. Bovendien kan subjectieve sociale klasse ook bijdragen aan deze relatie, hoewel het bewijs voor dit mechanisme zwakker is. De huidige studies onderstrepen daarmee de veelzijdige implicaties van opleidingsniveaus voor de mate waarin mensen kritisch nadenken over maatschappelijke vraagstukken in het algemeen en complottheorieën in het bijzonder.

Ook al geloven er steeds meer mensen in complottheorieën of zijn grotere groepen mensen sceptisch, mede door globalisering en internet, wil nog niet zeggen dat die theorieën ook waar zijn. Is het erg dat er steeds meer complotdenkers zijn of zich durven uitspreken? Nee. Het houdt de niet–complotdenkers scherp en kritisch.

Afbeelding Pixabay

Mike Tomale” Mike Tomale”

Mijn gekozen waardering € -

Geboren schrijfofiel, politiek dier en hobby fotograaf. Auteur van de boeken: 'Bevingen' (2015), 'Kanker krijg je niet alleen' (2019), 'Het Groninger Forum, draak of icoon?'(2020) en 'Muaythai in vogelvlucht' (2020). Heeft onder andere geschreven voor Horeca Magazine Noord, Post Online, Regiokrant Groningen, Beijumkrant, Gazet van het Noorden, Nieuws Oss en Nieuws uit Nijmegen. Was hoofd- eindredacteur bij de Groninger Krant van 2013 tot 2017 en in 2018 hoofdredacteur van de Gazet van het Noorden. Schrijft momenteel voor o.a. VechtsportInfo en Reporters Online. Doet naast journalistiek werk ook communicatie werkzaamheden voor Muaythai Organisatie Nederland. Is lid van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ).