“Bougainville is een van de mooste eilanden in de Grote Oceaan met ondoordringbare jungles en heerlijke chocolade.” Carlos Laguna Palma is een Nederlander die voor een organisatie werkt die malaria in Papoea-Nieuw-Guinea bestrijdt. Het eiland, niet veel groter dan de provincie Gelderland, is een van zijn favoriete werkplekken. “Bougainville heeft niet voor niets een illustere status onder de duizenden Australische expats die Papoea-Nieuw-Guinea rijk is. Dit was voor hen een van de meest begeerde bestemmingen. Daar is weinig meer van over.”
Bougainville, gelegen in de Grote Oceaan, maakt onderdeel uit van Papoea-Nieuw-Guinea. Het eiland ligt maar liefst 700 kilometer ten oosten van het Papoeaanse vasteland. De liefde voor Papoea-Nieuw-Guinea was nooit groot op Bougainville. “Nadat Papoea-Nieuw-Guinea in 1975 onafhankelijk werd van Australië vroegen Bougainvilleans zich direct af of ze niet beter op eigen benen konden staan”, aldus Laguna Palma. “Bougainvilleans voelen zich meer verwant met de nabijgelegen Salomonseilanden”.
Burgeroorlog
Spil in de onvrede is de Panguna-kopermijn. Dit was in de jaren 80 de grootste kopermijn ter wereld en vormde 40% van het BNP van Papoea-Nieuw-Guinea. De bevolking van Bougainville vond dat ze te veel last ondervond van mijnactiviteiten en zelf te weinig terugkreeg. Een opstand van een rebellengroep leidde in 1989 tot een burgeroorlog van tien jaar, waarbij 15.000 tot 20.000 Bougainvilleans omkwamen. Een vredesakkoord uit 2001 garandeerde een referendum vóór 2020, dat nu dus eindelijk is gehouden.
De verwachting volgens het Australische Loewy-instituut is dat de stem voor onafhankelijkheid met grote overmacht wint. Dat is niet vreemd. Bougainville bleef in de jaren na de burgeroorlog ver achter bij andere provincies. De Panguna-mijn werd stilgelegd tijdens de burgeroorlog en is nooit herstart. Dat heeft het eiland veel geld gekost. Ruim 90% van de bevolking woont zonder toegang tot publieke voorzieningen in kleine hutjes en er is weinig steun vanuit Port Moresby.
Referendum
De commissie die instaat voor het referendum is een samenwerkingsverband tussen de centrale overheid en de regering van Bougainville. “Deze heeft met actieve steun van de Verenigde Naties maar ook een aantal landen waaronder Australie, Nieuw-Zeeland, Japan en enkele EU-lidstaten deze klus geklaard”, zegt Rudie Filon vanuit Bougainville, de enige Nederlander op de ambassade van de Europese Unie in Papoea-Nieuw-Guinea. “Het uitvoeren van een volksraadpleging in een gebied met zoveel uitdagingen kan alleen maar een kans van slagen hebben als het degelijk wordt aangepakt.” Het referendum is groots opgezet met Berthie Ahern, de voormalige premier van Ierland, als voorzitter van het organisatiecomité. De stembussen zijn als eerste geopend in de steden Buka en Arawa om vervolgens de meer afgelegen gebieden aan te doen.
Dat het referendum nu wel plaatsvindt is een belangrijke stap in het vredesproces. Maar het is niet de laatste stap. De uitslag van het referendum is namelijk niet bindend. De uiteindelijke beslissing ligt bij het nationale parlement in Port Moresby. Sommige kenners vrezen dat onderhandelingen hierover wel tien jaar kunnnen duren. “Regelmatig komen Bougainvilleans op straat naar de internationale waarnemers toe, schudden hen de hand, en bedanken voor hun aanwezigheid” ervoer Fillon. “Maar pas tijdens de post-referendum periode zullen we zien of stemmers inderdaad hebben begrepen dat het referendum niet het einde is van het proces maar een belangrijke stap naar wat er van Bougainville gaat worden.”
