Mijn eigen verhaal eerder op Blendle/Cafeyn over complotdenkers ging louter over het gebrek aan beschaving en geweten in de communicatie tussen sommige complotdenkers en mensen die liever uitgaan van feiten. Over de laster, smaad en bedreigingen die een ieder ten deel zal vallen als de bizarre gedachten van fanatieke complotdenkers eens zakelijk tegen het licht worden gehouden.
Journalist Maarten Reijnders keek voor zijn boek ‘Complotdenkers’ (uitgeverij Aspekt) wat breder en verder. Hij is net als ik gefascineerd geraakt door een wereld waar wantrouwen heerst en chaos altijd op de loer ligt. Waar leugens feiten zijn en persoonlijke frustratie reden om er lustig op rond te fantaseren. Reijnders dook in die wereld, sprak met de hoofdrolspelers en bezocht bijeenkomsten van aluhoedjes en onheilsprofeten. Het leverde een waardevol en vlot geschreven boek op, waar ook mensen die niet geraakt zijn door het complotvirus van kunnen leren.
Ongevaarlijk?
Meteen al in het begin rekent de schrijver af met de illusie dat complotdenkers allemaal ongevaarlijke buitenbeentjes zijn, die hun vrije tijd doden met obscure websites, waar dagelijks hel en verdoemenis de wereld in worden geslingerd. Reijnders stipt terecht aan dat een zeer extreme vorm van complotdenken letterlijk gruwelijke gevolgen kan hebben.
Journaalkaper Tarik Z (‘de NOS is een dodelijk wapen’). Massamoordenaar Anders Behring Breivik (‘links spant samen met de islam’). Terroristenleider Osama bin Laden. Bommenlegger Timothy McVeigh. Adolf Hitler. De daders van de bomaanslag in Boston. Allemaal zijn of waren het complotdenkers die de overtuiging hadden dat een groot gevaar de wereld zou overspoelen als er niet tot actie werd overgegaan. Het was voor Tarik Z. reden genoeg om gewapend het NOS-gebouw in Hilversum binnen te dringen en iedereen de stuipen op het lijf te jagen. Omdat Z. het geloof van veel complotdenkers deelt dat de NOS een instrument is van de macht en ons bewust op het verkeerde spoor zet door desinformatie te verspreiden. Tijdens zijn rechtszaak liet hij een filmpje zien over 9/11, het door complotters zo geliefde onderwerp om aan te tonen dat de wereld corrupt is.
In het boek ‘Complotdenkers’ figureert ook de voortvluchtige Micha K. (tot tien maanden celstraf veroordeeld voor zijn stelling dat NOS-hoofdredacteur Marcel Gelauff ‘een criminele beschermer van kinderverkrachters is’). Waar deze man in het begin vooral ludiek verbaal te werk ging, ging hij op een gegeven moment over op vernieling, valse bommeldingen en bedreiging van een journalist. Een obsessie kan snel uit de hand lopen.
Doden
Ach, zult u denken. Mogelijk lopen er een paar verwarde geesten rond. Heb je altijd wel ergens. Zeker, dat klopt. Maar Maarten Reijnders geeft in zijn boek aan dat het verder gaat dan dat. Bijvoorbeeld als het gaat over de Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki, die onder invloed stond van de zogenaamde ‘Aids-denialists’. Mensen die niet geloven dat een virus de oorzaak is van de slopende ziekte en medicijnen slechts een middel van de industrie om schandalig rijk te worden. Mbeki schoof de officiële wetenschappelijke verklaringen over AIDS/HIV terzijde. Zijn minister van gezondheid vertelde de bevolking vervolgens doodleuk om knoflook, olijfolie, citroenen en aardappels te eten om de verspreiding van de ziekte te kunnen bestrijden. Mbeki weigerde effectieve medicijnen toegang tot zijn land. De gevolgen waren gigantisch. Naar schatting meer dan 300.000 Afrikanen vonden vroegtijdig de dood door het gemis aan medicijnen. Zelfs het kindermisbruik nam toe omdat mensen gingen geloven dat niet pillen, maar seks met maagden de oplossing zou zijn.
Noem het maar niet gevaarlijk.
Meteen al in het begin van het boek snijdt Reijnders nog een interessant punt aan. ‘Dankzij internet en de versnippering van het medialandschap is het veel makkelijker geworden om ‘informatie’ te vinden die jouw blik op de werkelijkheid zal bevestigen’.
Daarmee raakt Reijnders de kern van het complotdenken. Wie zich een beetje verdiept in die wereld ziet het overal terug. De complotters vormen een fanatieke geloofsgemeenschap waar driftig filmpjes, boeken en teksten van hand tot hand gaan. Een filmpje waar vicepresident Joe Biden een 13-jarige dochter van een politicus bemoedigend toespreekt, is ineens het bewijs dat Biden een pedoseksueel is die met meisjes van dertien het bed wil delen (‘hij zei dat hij horny was!’). Niemand neemt even de moeite om te controleren hoe het meisje er zelf over denkt of wat Biden nu daadwerkelijk zei (hij zei dat hij ‘honoured’ was). De feiten doen er niet meer toe. Het bewijs is er al. Alle machthebbers zijn pedofiel. Het past bij onze denkbeelden, dus is het waar.
Boos
Het wrange en zorgwekkende is dat deze dynamiek ook in de normale maatschappij een rol begint te spelen. Mensen zijn bijvoorbeeld boos omdat de reguliere media niet schrijven over de ‘moord’ op de Antilliaan Mitch Henriquez, die in juni 2015 in Nederland door politiegeweld om het leven kwam. ‘Waarom schrijft de krant niet gewoon op dat het een moord was!!’. Het antwoord dat het helemaal geen moord was omdat er geen sprake is van een voorbereide opzet op de dood, doet niet meer ter zake. De krant schrijft niet op wat de mensen willen horen en dus klopt het niet.
Waar de journalistiek vroeger de plicht had om te schrijven over wat er gebeurde in de wereld, is het blijkbaar nu ineens een verplichting om te schrijven wat de mensen al denken. Ook al is het grote onzin. De betrouwbaarheid van de pers staat of valt ineens met het wereldbeeld van de lezer.
Het boek van Maarten Reijnders staat bijna driehonderd pagina’s lang vol bijzondere en soms ronduit zorgwekkende voorbeelden. Over Wim D. bijvoorbeeld. De man die ondanks meerdere veroordelingen (zelfs tot een maanden lange celstraf) blijft volhouden dat de overheid de echte moordenaars van Marianne Vaatstra wenst te beschermen. Over de slachtoffers van de complotters, die te maken krijgen met de obsessie van een ander. Over de affaire Demmink, waar fantasten een hoofdrol opeisen. En over mensen die menen dat vaccinaties niet helpen en onderdeel zijn van een groot complot.
Obsessie
Maarten Reijnders heeft de eerste complotdenkers inmiddels al (weer) op zijn dak. Zo verwijst een inderhaast door een onverlaat gekaapte domeinnaam, bestaande uit de voor- en achternaam van de schrijver van het boek, naar een complotsite waar een meermalen veroordeelde en voortvluchtige complotter zich op de hem bekende lasterlijke wijze uithaalt naar het boek en de schrijver. Her en der dalen de beloftes neer dat de schrijver voor de Raad voor de Journalistiek zal worden gedaagd, een tactiek waar zelden een vervolg aan zal worden gegeven en die nog veel vaker bij voorbaat kansloos is. De hevig fulminerende complotter heeft naar eigen zeggen zelf het boek niet gelezen. Hij doet wat hij al jaren doet: de boodschapper aanvallen met kwalijke onzin. De argumenten blijven zoals altijd uit. Het zwakke fundament van de obsessieve complotter.
Gotspe
Misschien is dat wel de grootste hypocrisie in de complotterswereld. De gotspe van de doorgedraaide complotters die dag en nacht alles en iedereen op een malicieuze en leugenachtige wijze de maat nemen, maar zelf ogenblikkelijk in de gordijnen vliegen als hun idiote zeepbelletjes één voor één doorgeprikt worden door het gedegen werk van een echte journalist. Gek genoeg borrelt de ongeremde woede ook nog eens op na kennis te hebben genomen van het werk van de door hen zo verfoeide ‘reguliere media’. Wat dat betreft zijn de complotters ook nog eens de trouwste lezers van de echte journalistiek.
Hoe dan ook. Waar u ook in wenst te geloven. Ga dat boek lezen, mensen. Het is prettig geschreven en geeft een wonderlijk inkijkje in een wereld waar frustratie, wanhoop en de eigen waarheid regeren. Het geeft aan waar complotdenkers in geloven en waar ze zo hard voor strijden. Bovendien zit er wat mij betreft een stevige waarschuwing in: wie alleen leest waar hij of zij in wenst te geloven, gaat de wereld zien als een dagelijkse bron van bedreiging en wantrouwen. Feiten sneuvelen en meningen worden gevaarlijke wapens in verkeerde handen.
Dit verhaal is onderdeel van een serie over complotters en complotdenken.
Zie ook:
De kwaadaardige wereld van de complotdenkers
