Het debat over wat Nederland met zijn jihadisten aanmoet, kent heel wat bien étonnés de se trouver ensembles. Heeft de burgemeester van Rotterdam net de praktische invalshoek gekozen dat wat hem betreft alle potentiële jihadisten mogen vertrekken omdat je ze toch niet tegenhoudt, komt de rechter met een uitspraak dat aansluiten bij de jihad strafbaar is. Maher H. die in Syrië is geweest, blijft (als hij niet in hoger beroep wordt vrij gesproken) wat de rechter betreft nog minimaal drie jaar in Nederland. En die uitkomst is weer niet naar de zin van de PVV die wil dat jihadgangers zoals Maher überhaupt het land niet meer inkomen. Ahmed Aboutaleb wil dat trouwens liever ook niet. De burgemeester die moslim is, kijkt heel anders naar deze kwestie dan zijn eigen PVDA.
Moet je voor de veiligheid in Nederland symphatisanten van de jihad verhinderen om mee te gaan vechten? Of moet je ze verhinderen om terug te komen? En kan je ze makkelijker oppakken als ze al hebben meegevochten met ISIS? Of is het effectiever om ze op te pakken als ze nog niks hebben gedaan? En als je ze oppakt, neem je dan hun paspoort af of maar meteen hun nationaliteit? Het zijn vooral praktische en juridische punten die worden gewisseld sinds het debat op stoom kwam met het ‘Actieprogramma Integrale Aanpak Jihadisme’ van het kabinet op 29 augustus. Bottom line van dit programma is dat de ministers het in- en uitreizen van (potentiële) aanslagplegers moeilijker willen maken.
De beleidsmakers vinden de omstandigheden zo urgent en dwingend dat ze het waarom van hun beleid vergeten
Het liefst heeft iedereen het over de wijsheid en haalbaarheid van maatregelen, het gaat hier immers om veiligheid met een hele grote V. De beleidsmakers vinden de omstandigheden zo urgent en dwingend dat ze bijna zouden vergeten uit te leggen waarom de dingen anders moeten. Om de gebruikte argumenten zo zuiver mogelijk in beeld te krijgen, kun je het beste inzoomen op de paspoortmaatregel. Die raakt de vraag wat er moet gebeuren met mensen die misschien wel van plan zijn geweld te plegen voor een terroristische beweging maar dat nog niet hebben gedaan. Je kunt de deelnemers aan dit debat opdelen in een groep die vindt dat Syriëgangers wel moeten kunnen uitreizen (het woord dat het kabinet gebruikt) en een groep die vindt dat zij niet moeten kunnen uitreizen en het afnemen van het paspoort als een goede maatregel ziet.
In de bijgaande mattermap zijn argumenten (met linkjes naar de bronartikelen) bij elkaar gebracht, zoals ze de afgelopen maanden zijn gebruikt door voor- en tegenstanders van het beleid om deelname aan de strijd in het Midden Oosten te bemoeilijken.
Wel uitreizen
Het is een bont gezelschap, de mensen die vinden dat potentiële jihadisten moeten kunnen vertrekken. Enerzijds zien we in deze hoek strafadvocaten, zoals Michiel Pestman en Tamara Buruma die menen dat het bewijs nog niet zomaar is geleverd dat iemand die naar Syrië wil meteen een gevaar vormt voor Nederland. Daarnaast zien we Aboutaleb die om praktische redenen betwijfelt of je mensen kunt tegenhouden. ‘Als iemand deze samenleving verdorven vindt, ga! Ga maar,’ zegt hij.
In deze hoek horen ook de veiligheidsargumenten die klonken nadat eind oktober in Canada twee aanslagen werden gepleegd door, naar het zich liet aanzien, twee jihadisten die waren afgereisd naar het Midden Oosten, als de Canadese regering ze niet had belemmerd. Verslaggevers van het AD citeerden “Nederlandse strijders” in Aleppo die meenden dat mensen tegenhouden de kans op een aanslag alleen maar vergoot. ‘Ik denk niet dat je honderden pislinke potentiële jihadgangers in je achtertuin wilt hebben,’ zei er één.’
Zo’n lekker citaat wilde er natuurlijk wel in bij andere sites zoals PowNED, nieuws.turkije.net, Geen Stijl en nieuws.Marokko.nl. De woorden zongen nog lang rond op internet. Geert Wilders is het met de strijders eens: de veiligheid in Nederland is er helemaal niet mee gediend als zulke mensen hier worden gehouden. ‘Jail them or let them leave,‘ zei hij vanuit Washington voor de Canadese televisie op de vraag wat er met potentiële jihadisten moet gebeuren. ‘We are at war with these people.’
Niet uitreizen
Ook het gezelschap van mensen die vinden dat potentiele jihadisten niet moeten kunnen uitreizen, is interessant. Hier zien we bijvoorbeeld de Iraans Nederlandse jurist Afshin Ellian die een internationaalrechtelijk argument aandraagt: 'Wanneer de Nederlandse staat welbewust zijn jihadistische burgers niet belemmert als die zich willen aansluiten bij IS, is Nederland beleidsmatig behulpzaam bij het voorzien van nieuwe strijders voor een organisatie die het plegen van oorlogsmisdaden tot oogmerk heeft.’ Naast hem staat een GroenLinks-jongere die vindt dat je jihadisten juist met de principes van de rechtstaat moet bestrijden.
Je moet je wel een ongeluk zoeken in het Actieprogramma en de begeleidende brief naar het waarom
En hier is natuurlijk ook het kabinet te vinden, al moet je je een ongeluk zoeken in het Actieprogramma en de begeleidende brief naar het waarom. Eigenlijk komt het kabinet in deze stukken niet verder dan dat het wil voorkomen dat mensen zich aansluiten bij organisaties zoals ISIS. Je moet doorlezen op andere plekken om de juridische gedachtengang van de ministers te snappen: ISIS en een aantal andere organisaties zijn, ook door de EU en de VN, aangemerkt als terroristische organisaties. En deelname aan terroristische organisaties is verboden, aldus Opstelten op een eerder moment. Al betwijfelen anderen die stelligheid, hij kreeg daarin gelijk van de Haagse rechter die Maher H. veroordeelde.
Door deze route te bewandelen, maakt het kabinet onderscheid tussen partijen in een burgeroorlog. Nederlanders mogen wel uitreizen en geweldplegen om tegen ISIS te vechten, zoals de motorrijders van No Surrender deden die niet worden vervolgd, maar ze mogen niet uitreizen om ISIS bij te staan. (De Haagse rechter ging trouwens op 1 december ook mee op deze kronkelweg toen hij als toelichting op zijn veroordeling zei: ‘In de tweede plaats is er het wederrechtelijk dwingen van de overheid van Syrie en uiteraard het veranderen van de politieke structuur daar door de vestiging van een islamitische staat.’ Het wederrechtelijk dwingen van Assad is dus niet toegestaan. Ai, het gaat wel schuren hier en daar.)
Op welke juridische gronden het kabinet potentiële jihadisten die nog niets gedaan hebben hun paspoort af wil pakken, is onduidelijk. De advocaten van Syriëgangers wrijven in hun handen. Het zal vast niet meevallen om nieuw veiligheidsbeleid te schrijven maar het is een flodderig werkje dat het kabinet heeft gepresenteerd.
Het is een flodderig werkje dat het kabinet heeft gepresenteerd
Dan zijn de veiligheidsargumenten om het uitreizen tegen te gaan een stuk overtuigender. De essentie van global terrorism is dat het overal is, meent columnist Hans van Zon in het AD. Beleid dat gericht is op het weghouden van mensen is dus onzinbeleid. Voor de veiligheid in Nederland is het beter als we potentiële aanslagplegers hier in de gaten kunnenhouden, menen anderen. Dick Schoof, de nationale coördinator terrorismebestrijding, geeft toe dat mensen toch wel gaan als ze dat echt willen maar ziet winst in alles wat mensen belemmert om te gaan. Als symphatisanten van de jihad eenmaal hebben gevochten, radicaliseren ze verder is de ervaring en vormen ze een nog groter gevaar.
'Na de oorlog zijn ook veel Nederlanders naar Israël gereisd om tegen de Engelsen te vechten', zei Broertjes
Tenslotte is er een argument tegen uitreizen op het humanitaire vlak. Dat piepte even omhoog dankzij de burgemeester van Hilversum die op Radio 1 werd gevraagd naar zijn gedachten over het tegenhouden van mensen die zich willen aansluiten bij bewegingen als Al-Qa'ida of ISIS. Hij zei: ‘Kijk als het om volwassen mensen gaat… na de oorlog zijn ook veel Nederlanders naar Israël gereisd om tegen de Engelsen te vechten.. die hebben we ook niet tegengehouden…’ CIDI boos, paar kamerleden boos, gemeenteraadsleden in Hilversum boos. Pieter Broertjes bood maar weer snel zijn excuses aan.
Maar Broertjes had wel een punt: Op welke gronden mag je iemand het recht ontzeggen om elders oorlog te voeren? Broertjes vindt dat wat minder makkelijk dan het OM en het kabinet met hun tweedeling vreemde krijgsdienst mag wel/ meedoen aan terrorisme mag niet. In de radio-uitzending legde Broertjes uit dat een burgemeester heel snel en op basis van heel weinig informatie moet beslissen of hij iemand een paspoort afneemt. Na dit praktische punt keek hij vervolgens naar het historische perspectief en trok de parallel met de Nederlanders die na de oorlog naar Israël gingen om daar te vechten. Waar iets voor te zeggen valt, want ook toen ging het om het vestigen van een nieuwe staat waar de lokale bevolking niet op zat te wachten.
Nu kan iedereen wel boos om worden om de vergelijking met Jihadstrijders maar er zijn wel meer voorbeelden. Zoals die van de Nederlanders die onder gejuich eind 19e eeuw de Boeren in Zuid-Afrika gingen bijstaan, of die de communisten in de Spaanse burgeroorlog te hulp schoten. Al die activiteiten werden bewonderd omdat er sprake was een humanitair drama en zelfs van romantiek.* Decennia later lagen we er lange tijd niet wakker van als mensen uit het voormalige Joegoslavië van hieruit terugreisden naar de Balkan om mee te gaan vechten, zeker niet als ze Bosnische moslims waren want hun zaak steunden we.
Je denkt toch niet dat de plaatselijke bevolking aan het wachten is op dit tuig?" , schrijft Kickass
Achter maatregelen om iemand te verhinderen om uit te reizen en elders oorlog te voeren, ligt een oordeel over het doel van de strijd die iemand wil gaan voeren. Als we vinden dat een humanitaire zaak ermee is gediend, mogen mensen wel weg om elders te vechten. En als er een geldig humanitair argument voor ‘wel uitreizen’ is, is er wellicht ook een humanitair argument voor ‘niet uitreizen’. Zijn de mensen in Syrië en Irak er wel mee gediend als jihadisten van hier komen meevechten, luidt dan de vraag.
In de brief en het Actieprogramma van het kabinet, kom je dit soort overwegingen niet tegen. Wie er wel op kwamen zijn Kickass en Interior Lulu. 'En waarom zou je landen als Syrië en Irak willen opzadelen met deze "gewelddadige labiele figuren". Je denkt toch niet dat de plaatselijke bevolking aan het wachten is op dit tuig?' schrijft Kickass op nieuws.marokko.nl. Hij krijgt er een smiley voor van Interior Lulu, die schrijft: 'Ik ben hiertegen; de mensen in Syrië en Irak hebben het al moeilijk genoeg en verdienen ook bescherming.' Zij zijn de enigen die niet alleen redeneren vanuit ‘ons’ hier maar ook vanuit ‘mensen daar’.
* Deze regel is op 5 december 2014 door mij gecorrigeerd. Hier stond aanvankelijk: Al die activiteiten werden toegestaan en zelfs bewonderd omdat er sprake was een humanitair drama en zelfs van romantiek. Henri Beunders, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit, wees mij erop dat dat niet klopt voor de Spaanse burgeroorlog. Vreemde krijgsdienst was verboden. Nederlandse vrijwilligers werd bij terugkeer hun staatsburgerschap ontnomen, pas veel later zijn zij gerehabiliteerd.
Volg Petra ter Doest op Blendle/Cafeyn en op Twitter.
