Twee maanden geleden schreef ik een artikel over groener leven en voor wie of wat je het doet. Voor sommige lezers moet de crux van het verhaal teleurstellend zijn geweest. Want wat bleek: ondanks al onze groene idealen en bezigheden, zoals vaker fietsen of treinen, alleen nog plantaardig koken en eten, en minder of helemaal niet meer vliegen, bereiken we weinig tot geen verschil om de wereld daadwerkelijk groen en duurzaam te maken. De ecologische kostenefficiëntie (de hiervoor genoemde groene acties) maken benzine voor de auto, dierlijke producten en vliegtickets juist goedkoper. Deze Jevons-paradox, genoemd naar de 19e-eeuwse Britse econoom, gooit roet in het eten.
Minority rule maakt optimistisch
De Jevons-paradox zit ons in de weg door een economisch systeem dat sinds de Industriële Revolutie op voortdurende groei is geënt. Het veroorzaakt precies het tegenovergestelde van wat we willen bereiken. Maar gewoon doorgaan op oude, vervuilende voet, vind ik geen optie. Na publicatie van mijn artikel las ik plotseling over de minority rule in het boek Skin in the Game. Er is reden voor optimisme om het mogelijke effect van de minority rule, ofwel de minderheidsregel, op het onderwerp waarover ik schreef: een duurzame levensstijl voor een beter klimaat.
De Libanees-Amerikaanse, in bepaalde kringen controversiële, auteur, wetenschapper en voormalig optiehandelaar, Nassim Nicholas Taleb, muntte de term minority rule in het hiervoor genoemde boek uit 2018.
De onbuigzame minderheid beslist
Hij stelt met deze regel dat een koppige, inflexibele minderheid haar wil kan opleggen aan de relatief ongeïnteresseerde meerderheid. Het volstaat dat een onbuigzame minderheid een minimum van drie of vier procent bereikt om de gehele bevolking aan hun voorkeuren te onderwerpen. Terwijl het vaak lijkt dat de meerderheid de doorslag geeft, is het de dominantie van de minderheid die bepalend is.
Taleb beschrijft hoe de minderheidsregel uitpakt aan de hand van biologisch en genetisch gemodificeerd (GMO) voedsel. In de Verenigde Staten en Europa verkopen biologische levensmiddelenbedrijven steeds meer producten, juist vanwege de minderheidsregel, en omdat gewone, niet-biologisch gelabelde levensmiddelen meestal pesticiden en herbiciden bevatten en genetisch gemodificeerd zijn. BigAg veronderstelt middels grootschalig lobbyen en wetenschappelijke rapporten de meerderheid te moeten overtuigen voor genetisch gemodificeerd voedsel, maar deze logica gaat niet op.
Het is voldoende om een kleine vijf procent van uitsluitend biologische eters, gelijkmatig verdeeld onder de bevolking, te hebben om de hele bevolking biologisch, dus niet-genetisch gemodificeerd voedsel te laten eten. Hoe? Er vindt bijvoorbeeld een groots jubileumfeest van een academische ziekenhuis plaats. Om de kleine hoeveelheid onbuigzame biologische-eters tevreden te stellen kiest de organisatie van het evenement ervoor alleen biologisch geteeld voedsel te serveren, aangezien het prijsverschil te verwaarlozen is. Naarmate er op deze manier meer vraag naar biologisch voedsel ontstaat, nemen de distributiekosten af en wordt het effect van de minderheidsregel versneld. Op den duur zal een flexibele meerderheid alleen nog maar biologisch eten. Want GMO-eters kunnen ook biologisch eten, maar biologische eters weigeren GMO-voedsel.
Er zijn dus een paar voorwaarden voor de minderheidsregel. De onbuigzamen moeten verspreid zijn over de gehele bevolking. En de kosten om met de minderheid in te stemmen, moeten gering zijn.
Halal kippenvlees
Toen ik nog in Amsterdam woonde en soms geen zin had om te koken, was het maar al te gemakkelijk om eten te bestellen dat thuis bezorgd werd. Een lekkere, warme maaltijd slechts een paar muisklikken van je vandaan. En de bestel-cultuur neemt de laatste jaren alleen nog maar verder toe in populariteit. Het viel mij daarbij op dat diverse Indiase restaurants op hun menu’s vermelden dat bijvoorbeeld het kippenvlees in de Kip Madras halal is – en andere vleesgerechten halal zijn. Het voedsel moet hiermee voldoen aan islamitische wetten. Zo moet het dier dat volgens islamitische wetten gegeten mag worden, ritueel geslacht zijn, om het vlees een halal-keurmerk te kunnen geven.
Ongeveer 5 procent van de Nederlandse bevolking noemt zich moslim, blijkt uit een onderzoek uit 2017. Een kleine minderheid dus. En toch was het de flexibele meerderheid, onder anderen mijzelf, die halal kip at bij het Indiase restaurant. De regel is: als ongelovige, niet-halal eter kun je halal eten, maar andersom beslist niet. Daarmee houden sommige restaurants dus rekening. Zo kunnen ze immers zoveel mogelijk verdienen, mits er weinig kostenverschil is.
‘Laten we veronderstellen dat de vorming van morele waarden in de samenleving niet voortkomt uit de evolutie van de consensus,’ aldus Taleb. Nee, het is de meest intolerante persoon die anderen juist vanwege die intolerantie, deugdzaamheid oplegt. Hetzelfde kan gelden voor burgerrechten, maar ook voor (door mij) gewenste dierenrechten.
Genderemancipatie
We zien de minderheidsregel vier jaar na dato van Taleb’s boek Skin in the Game in volle kracht in onder meer de genderpolitiek. Denk hierbij aan de eis van de transgemeenschap, de voorvechters van LHBTIQ-rechten, voor bijvoorbeeld een genderneutraal toilet, genderneutrale taal en nieuwe aanspreekvormen. Naast ‘hij/zijn’ ‘zij/haar’ kent de Nederlandse taal inmiddels een derde aanspreekvorm ‘hen/hun’ voor degene die zich als man noch vrouw identificeert.
Op social media en het meer zakelijke platform LinkedIn zie ik in menig profiel de gewenste, persoonlijke voornaamwoorden staan. Bij nogal wat vrouwen zie ik ‘she/her’ voorbijkomen achter hun naam, overeenkomend met de profielfoto. In mindere mate doen mannen dat met ‘he/him’. Blijkbaar vindt een veel grotere groep het in de huidige tijd van genderempancipatie het dus belangrijk genoeg om publiek weer te geven hoe zij wensen aangesproken te worden. Zo lijkt het ja. Of is het omdat het relatief weinig moeite kost om respect voor de non-binaire minderheid te tonen en/of mogelijke belediging van deze kleine groep te willen voorkomen?
Morele regel
Als er eenmaal een morele regel is ingesteld (‘Zwarte Piet is racisme’), volstaat het dat een kleine onbuigzame minderheid van over geografisch verspreide volgelingen de norm in de samenleving voorschrijft. De jaarlijkse terugkerende discussies en protesten rondom Zwarte Piet, aangejaagd door een kleine minderheid, hebben er inmiddels voor gezorgd dat Zwarte Piet grotendeels vervangen is door Roetveeg-Piet.
De minderheidsregel kan dus op meerdere fronten werken. Zou het ook kunnen gelden voor bijvoorbeeld eisen van een gemotiveerde en volhardende minderheid voor vegan kantines bij alle overheidsinstellingen? Voor alleen nog Europese reizen per trein? Voor Amsterdam als eerste autovrije hoofdstad? Hiervoor zijn koppige vegans, drammerige klimaatactivisten en obsessieve fietsfreaks een must. Bovendien moeten deze onbuigzamen verspreid zijn over de gehele bevolking. Ook kostentechnisch moet het kloppen: plantaardig voedsel, Europese treintickets, en openbaar vervoer of fietsverhuur mogen niet veel duurder zijn dan het standaard (ongewenste) product of dienst. In bovengenoemde voorbeelden zijn dat: vlees en zuivel, vliegticket binnen Europa en autobezit/verhuur.
Is dat wat de Amerikaanse antropologe Margaret Mead gedacht moet hebben met haar beroemde uitspraak die in activistische kringen vaak als devies luidt? “Never doubt that a small group of thoughtful citizens can change the world. Indeed, it is the only thing that ever has.”
Dictatuur van de intolerante minderheid
Voor menig criticus zal dit het begin inluiden van een mogelijke dictatuur: die van de intolerante minderheid. Het gevaar is een morele superioriteit en opgelegde deugdzaamheid van die minderheid, hetgeen een doorn in het oog is van uitgesproken critici. ‘De linkse klimaatkerk’ is zo’n stempel die je vooral bespeurt in conservatieve en (radicaal) rechts-georiënteerde media. De kont tegen de krib kunnen klimaatactivisten krijgen. Of uitgesproken carnisten doen op social media vernietigend over veganisten. Je hoeft trouwens niet eens aanhanger van de angry vegan club te zijn om een lelijke reactie te moeten incasseren. Het liefst met bijgesloten bloederige steak-pic om de heersende norm, carnisme, er nog even stevig in te wrijven. Eat that!
Het wil natuurlijk niet zeggen dat onbuigzame minderheden altijd sociaal rechtvaardige bedoelingen hebben. Denk aan een terroristische groepering die een samenleving haar wil probeert op te leggen. De enige manier om een dictatuur van een dergelijke intolerante minderheid tegen te gaan, is die met minstens zo veel intolerantie bestrijden.
Welkome maatschappelijke veranderingen
Ook wanneer geweldloos sociale veranderingen worden afgedwongen, zien we dat uitgesproken conservatieve en radicaal-rechtse stemmen gruwelen van eigenwijze, deugdzame minderheden. Met in de top drie: anti-racisten, klimaatactivisten en veganisten. Het gaat immers ten koste van de status quo, van vrijheid, van wat we gewend zijn, van een traditie of cultuur. Maar de suffragettes, een groep vrouwen die in het begin van de twintigste eeuw streden voor het vrouwenkiesrecht, verdienen enkel respect voor hun onbuigzaamheid en intolerantie jegens de heersende norm (uitsluiting van vrouwen in het kiesrecht). Zij waren het die een maatschappelijke kentering veroorzaakten. En daarvan plukken we allemaal de vruchten. Zoals ook zij dat deden, die de barricades opgingen voor afschaffing van de alom geaccepteerde slavernij. Juist die voorbeelden geven hoop voor andere vraagstukken van deze tijd. De minority rules.
Beeld: Mohamed Hassan/Pixabay
