Als het bedrijf van ondernemer Willem van de Kerkhof een open dag had, lag hij de nacht daarvoor meestal wakker. ‘Iedereen welkom heten, de agenda presenteren. Vreselijk, zo’n optreden kost mij enorm veel energie. Entertainen is niet mijn ding, ik heb het liever over een inhoudelijk onderwerp.’ Na elf jaar ondernemen waarvan zes jaar als boegbeeld van een bedrijf met vijftig medewerkers, constateerde Van de Kerkhof dat hij niet gelukkig was met die positie. Een rol als tweede man, een plek waar het vooral draaide om de inhoud in plaats van de vorm, past beter bij hem. ‘Tijdens zakelijke gesprekken voerde mijn compagnon het woord, ik stelde op het juiste moment een vraag.’ Toen zijn compagnon terugtrad, nam Van de Kerkhof de leiding over. De fake it till you make it sfeer onder ondernemers ging hem al snel tegenstaan. ‘Vaak weten ze niet waar ze het over hebben, ze bluffen maar een eind weg. Ik ben meer van de goed onderbouwde mening, van de verdieping en de ontwikkeling. Ik luister naar wat mensen nodig hebben en probeer hun problemen op te lossen. Plat iets verkopen kan ik niet.’
Haantjescultuur
De Zwitserse psychiater Carl Jung introduceerde negentig jaar geleden de introverte en extraverte persoonlijkheid. Willem van de Kerkhof valt onder het persoonlijkheidstype introvert: stil, bedachtzaam, langzaam en vaak zacht pratend en vooral op de achtergrond aanwezig. Introverten houden niet van grote gezelschappen en kletsen over ditjes en datjes, maar wel van inhoudelijke één op één gesprekken. Ze hebben vaak moeite zich te profileren in het zakelijk leven waar een vlotte babbel, openheid, enthousiasme, directheid en assertiviteit de norm zijn. ‘Ik heb lang gedacht dat ik wat uitbundiger en vrolijker moest zijn. Dat is toch hoe het hoort”, zegt ex-rechter Charlotte Keijzer. Ze heeft tijdens haar carrière vaak spanning gevoeld tussen ambities en comfort. ‘De rechterlijke macht past bij mijn introverte karakter: goed kunnen luisteren, wikken en wegen, het zijn bij uitstek eigenschappen van introverten. De cultuur is bovendien erg op de inhoud gericht wat het een veilige plek maakte voor mij.’ Maar na tien jaar rechterlijke macht wilde ze toch eens iets anders en waagde de stap naar het Ministerie van Justitie waar ze directeur werd. Dat bleek andere koek. ‘Ik kwam terecht in een haantjescultuur waar je moest zorgen dat je gezien werd. Dat maakte me zeer ongelukkig, als introvert reageer ik minder snel op prikkels, snel schaken en schakelen vind ik lastig. Ik was niet weerbaar genoeg om daar te overleven. Uiteindelijk slaagde ik er wel in, maar het kostte me onevenredig veel energie.’
Extravert optreden in sociale situaties heeft meer aantrekkingskracht
Keijzer voelde haar ambities en energie verdwijnen en kreeg fysieke klachten. Ze wist: ik moet weg hier en keerde terug naar de rechterlijke macht. ‘Vanaf dat moment erkende ik dat ik als introvert niet overal kon aarden. Ik besloot me niet meer tegen mijn teruggetrokken, gevoelige karakter te verzetten, maar te kijken wat ik er wel mee kon.’ Toch bleven een aantal eigenschappen haar dwars zitten, het moeilijk op gang komen bij vreemden bijvoorbeeld. ‘Ik las daarom het boekje ‘Praten met plezier’ en leerde dat een gesprek vanzelf op gang komt als ik mijn gesprekspartner een vraag stel.’ Ze is de strijd in zichzelf ondertussen te boven, heeft geaccepteerd dat het is niet erg om even niks te zeggen. Toch knijpt ze er in gezelschappen waar ze niemand kent, het liefst snel tussenuit. ‘Dat voelt als een vlucht. Waarom babbel ik nou niet gewoon met deze en gene? Ik vind het jammer dat ik dat niet kan en wil, het maakt je leven makkelijker en leuker. Extravert optreden in sociale situaties heeft meer aantrekkingskracht.’
Ook Van de Kerkhof is wel eens jaloers op makkelijk kletsende ondernemers die tijdens netwerkbijeenkomsten met gemak tien mensen spreken. ‘Ik wil degene met wie ik praat echt leren kennen, vragen stellen, meedenken en niet alleen maar zenden.’ Lang dacht hij ook een vlotte babbel te moeten hebben. ‘Maar ik werd er zo ongelukkig van dat ik het heb opgegeven. Ik heb nou eenmaal geen Teflonlaag waardoor alles meteen weer van me afglijdt. Ik heb behoefte aan echt contact.’
Schuld en schaamte
Introversie wordt vaak verward met verlegenheid, maar is niet hetzelfde. ‘Het is een soort verzamelterm, een abstract begrip met veel gezichten: zwijgzaam, afstandelijk, rustig, gereserveerd, en ja, ook verlegen,’ zegt Boele de Raad emeritus hoogleraar persoonlijkheidspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Verlegen mensen zijn vaak emotioneel heel gevoelig en onzeker. Ze krijgen liever helemaal geen aandacht en vermijden sociale situaties. Dit speelt bij introverten minder sterk, zij zijn eerder te typeren als gesloten en terughoudend en trekken zich terug uit vrije wil, omdat ze liever alleen zijn, niet omdat ze zich geen houding weten te geven. Bovendien vinden veel introverten het geen probleem om inhoudelijke kennis te delen op een podium.’ Ook Marloes Bouwmeester, die met haar bedrijf De Succesvolle Introvert introverte professionals traint om zichzelf te profileren, ziet een duidelijk verschil tussen verlegenen en introverten. ‘Die laatste groep zegt misschien niet zoveel als een extravert, maar hun uitspraken zijn vaak vaak doordacht en to-the-point, wat ze zeggen heeft vaak veel impact. Het zijn vaak thoughtleaders met specifieke, inspirerende ideeën.’
Er zijn ook overeenkomsten: zowel introverte als verlegen mensen zijn zich vaak bewust van hun eigen ‘beperkingen’ en ervaren makkelijk gevoelens van schuld en schaamte. Bouwmeester: ‘Veel introverten zijn op de werkvloer bang om niet voor vol aangezien te worden, bijvoorbeeld omdat ze niet snel praten en tijd nodig hebben om informatie te verwerken. De oorzaak van deze schaamte ligt vaak in de kindertijd: introverten hebben regelmatig te horen gekregen dat ze gewoon gezellig mee moeten doen met de anderen.’
Muurbloempje
Ook ondernemer Laura Babeliowsky kreeg tijdens haar werk als kwaliteitsmanager bij grote bedrijven vaak het verwijt dat ze te verlegen, onzeker, stil en genuanceerd was. ‘Ik praat zacht en langzaam en werd niet gehoord tijdens vergaderingen. Daardoor had ik amper carrièrekansen. Ik vond die kritiek vreselijk en onterecht, het ging alleen over de vorm. Ik ben geen verlegen muurbloempje, ik heb juist heel veel te vertellen.’ Ze werd zo ongelukkig van het werken in loondienst dat ze voor zichzelf begon. Eerst als organisatie adviseur, nu helpt ze met haar organisatie Bouw een Bloeiend Bedrijf andere ondernemers te groeien. Ze dankt de groei van haar bedrijf aan het via social media en in een nieuwsbrief poneren van stevige stellingen, al schrijvend achter de computer durft ze dit wel. ‘Ik schrijf krachtig en zelfverzekerd en dat leverde me publiek en succes op.’ Toch waren haar eerste optredens op een podium niet echt succesvol te noemen. Op basis van haar schrijfsels verwachtte het publiek een extravert, energiek optreden. Ze reageerde ietwat teleurgesteld op de ingetogen Babeliowsky. ‘Er zijn bij mijn eerste presentaties zelfs mensen weggelopen.’ Ze leerde ervan en vertelt nu tijdens haar events aan honderden mensen eerlijk over haar introverte karakter. ‘Jullie hadden waarschijnlijk een heel ander type verwacht’ is vaak mijn openingszin. Dan hoor ik een zucht van opluchting door de zaal gaan.’ Dat ze haar onzekerheid heeft overwonnen en kwetsbaar durft te zijn, vinden mensen interessant. ‘Echt zijn, zonder masker, wordt gezien als een verademing.’
Prikkels
Net als bijna alle introverten heeft Babeliowsky na een optreden op het podium sterk de behoefte om vaak pauzes te nemen. ‘Dan moet ik opladen. Ik eet bijvoorbeeld graag alleen tijdens mijn events, zo kan ik ontspannen. Anders word ik heel moe.’ Zich terugtrekken en alleen zijn is voor veel introveren en primaire levensbehoefte. Drukte kost hen veel energie, dit in tegenstelling tot extraverten die juist opladen door externe prikkels. ‘Introverten worden van binnenuit gevoed, en niet door externe prikkels,’ zegt Marloes Bouwmeester. Charlotte Keijzer ging na haar pensionering vier weken alleen in de Zwitserse bergen zitten. Schrijven, muziek maken, wandelen. ‘Dat had ik nodig, ik word echt ziek als ik voortdurend tussen de mensen zit.’ De beslissing van ondernemer Willem van de Kerkhof om terug te treden, riep veel onbegrip op. ‘Veel mensen verklaarden me de afgelopen tijd voor gek, wie geeft nou zo’n goede functie op? Maar status interesseert me niet. Het is voor mij echt een opluchting om buiten de schijnwerpers dingen te doen waar ik energie van krijg.’
De geschiedenis van de introvert
Zestig jaar terug werd de introvert gezien als hoogstaand en innerlijk rijk en de extravert als geestelijk armoedig en oppervlakkig. Nu is het andersom: de introvert is een zonderling en individualist terwijl de extravert wordt getypeerd als energieke en gezellig. Emeritus hoogleraar Boele de Raad wijt deze kentering aan het televisietijdperk waar geen ruimte is voor het zwijgzame, stugge, timide type. ‘Uitbundige, expressieve, actieve, energieke en ondernemende mensen doen het nu goed. Niet alleen op televisie, ook in het zakelijke leven waar dat soort eigenschappen worden gezien als essentieel voor productiviteit.’ Geen goede ontwikkeling vindt hij, omdat daarmee de interessante kwaliteiten en talenten van introverten worden veronachtzaamd. ‘De introvert verliest zich niet gauw in onbenulligheden en onnodig lawaai. Ze verzetten veel werk in stilte, zijn van nature koeler en nadenkender.’ Marloes Bouwmeester denkt dat er meer ruimte komt voor introverten. Nuance, anticiperen, kijken naar de lange termijn. Het zijn typische eigenschappen van introverten die nu meer worden gewaardeerd dan het nemen van grote risico’s en beloningsgericht handelen.’ Het loslippige en onbesuisde van extraverte is inderdaad wat uit de mode, beaamt De Raad, en er is ook meer aandacht voor het ‘probleem’ van de introvert. ‘Maar bij de massa zal er niet snel iets veranderen.’
Dit artikel is eerder gepubliceerd in FD Persoonlijk
