‘Raaatskelderr Oetreggt’ dat waren de laatste twee woorden uitgesproken onder de eindleader van het televisieprogramma Paspoort, een journaal voor gastarbeiders. Het was tien minuten lang en werd voor het eerst uitgezonden in 1974 door de NOS. Als je het nu terugkijkt is het vooral hilarisch. Praat een buitenlander dan zien we Nederlandse ondertitels en praat een Nederlander dan zien we ondertitels in de taal van het land van de aflevering, Turks, Arabisch enzovoort. De onderwerpkeuze is even aandoenlijk als dubbel. Werd het programma nou gemaakt voor gastarbeiders of wilden de Nederlandse makers een legitimatie hebben om eens te kijken wat die ‘vreemde mannen’ allemaal aan het doen waren in ons land?
De Raadskelder in Utrecht was indertijd een links bolwerk en die ‘vreemde mannen’ werden met open armen ontvangen. Zie je foto’s uit die tijd dan heeft elke Turkse of Marokkaanse man lang haar, net als zijn autochtone leeftijdsgenoten. Ook de kleding is inwisselbaar. Spijkerbroeken met wijde pijpen, leren jasjes, een sigaretje en bij de Turken het ensemble gecomplementeerd met een mooie snor. Ook geliefd bij de dames natuurlijk, het waren mooie jonge mannen, even voorkomend als mysterieus. Dat vonden hun echtgenotes in het land van herkomst niet maar de periode van gezinsherenging is dan nog ver weg.
Op de flat
Mijn vader is eind jaren zestig van de vorige eeuw chef in een metaalfabriek. Voor mij zijn die ‘vreemde mannen’ erg gewoon. Ze komen al jaren bij ons thuis op de flat met slofjes voor mijn moeder en raki, sterke drank, voor mijn vader als zij op vakantie zijn geweest. Er wordt gerookt, gedanst, het leven is een feest. Ook voor mij als ik in 1974 uitgenodigd wordt op een soos waar gastarbeiders en Nederlanders elkaar gesubsidieerd beter konden leren kennen. Ik ben dan 18 jaar, wil bij de televisie werken, en kijk mijn ogen uit. Culturen die ogenschijnlijk samensmelten maar het is dansen op een vulkaan. De uitbarsting kun je terugzien en horen in de televisieseries die ik gemaakt heb over de eerste generatie gastarbeider mannen In de Schaduw van de Maan en over hun vrouwen getiteld De IJzeren Vogel. Het zijn ontroerende maar even ontluisterende verhalen over een tijd die nooit meer terugkomt.
Justitie imams
Met diezelfde openhartigheid vertellen de islamitische geestelijke verzorgers over hun werk in Imam achter Tralies. Ook in deze serie laat ik een wereld zien die even ver als dichtbij is. ‘De Straat’ is volgens de gedetineerden een wereld die wij niet begrijpen, de ‘justitie imams’ luisteren en wijzen de ontspoorden de weg.
Amper een paar uur na uitzending op het onmogelijke tijdstip van 12.30 uur op zondagmiddag en Nederland 2 staat de Uitzendinggemist.nl teller voor Imam achter Tralies op meer dan 6.000! Op Twitter verschijnen teksten als ‘Zulke mannen heeft Nederland nodig!’. Ik ben inmiddels 56 jaar en kijk opnieuw mijn ogen uit.
Tekst en beeld: Ruud van Gessel