In de eerste ronde van de Oostenrijkse presidentverkiezingen heeft de extreemrechtse FPÖ van Norbert Hofer onlangs een historische overwinning behaald. Met de slogan ‘Aufstehen für Österreich – Deine Heimat braucht dich jetzt’ en de waarschuwing voor ‘een invasie van moslims’ heeft Hofer 35 procent van de stemmen gekregen. Vlak hierna zijn door de Oostenrijkse regering de uitgewerkte plannen gepresenteerd om eind mei de Brennerpas te sluiten voor migranten.
De Italiaanse premier Matteo Renzi reageert woedend: “Niets rechtvaardigt de sluiting van de Brennerpas. De Oostenrijkse autoriteiten kunnen niet anders dan de Europese wetgeving respecteren en doen ze dat niet dan zullen er sancties volgen. Wij stellen de democratische stem van Oostenrijk niet ter discussie. Wat de Europese Unie moet doen is de strijd aangaan met het populisme. We moeten niet inzetten op de verdediging maar op de aanval.”
Volgens premier Renzi is het in het licht van het complexe vraagstuk van de migrantenstroom van groot belang om de overdreven berichtgeving van de laatste tijd tot de juiste proporties terug te brengen: in de eerste vier maanden van het jaar is het aantal migranten dat in Italië is aangekomen lager dan in dezelfde periode in 2014 en ongeveer gelijk aan 2015.
Renzi zegt dat het redden van levens van mensen op zee een enorme inspanning vergt van Italië, maar dat het gaat om aantallen die substantieel lager liggen dan waar internationaal alarm over wordt geslagen. Renzi: “Het sluiten van de Brennerpas gaat schaamteloos in tegen de Europese regels, tegen de geschiedenis, tegen de logica en tegen de toekomst.”
Migrantenstroom stoppen
De Oostenrijkse bondskanselier Werner Faymann is opgestapt. Presidentskandidaat Norbert Hofer in een interview met het Italiaanse dagblad Corriere della Sera: “Ik ben niet gelukkig met het blokkeren van de Brennerpas, maar zolang de buitengrenzen van de Schengen-zone niet functioneren, moeten we onze nationale grenzen beveiligen. Ik hoop dat het een tijdelijke oplossing zal zijn. Oostenrijk heeft geen keuze: we moeten de migrantenstroom stoppen. Anders zullen andere landen het ons verwijten dat wij de vluchtelingen laten passeren.”
Volgens Hofer moet het akkoord van Dublin zo worden toegepast als het bedoeld is: de vluchtelingen moeten daar blijven waar ze als eerste arriveren: “Iedereen die dat akkoord heeft ondertekend wist wat erin stond en de Italianen hadden dat indertijd kunnen weigeren. Ik ben me ervan bewust dat het voor de Italianen niet makkelijk is, maar als ze het niet alleen kunnen moet Frontex versterkt worden en moet de EU voor de benodigde mankracht zorgen. Als dat niet gebeurt wordt het onmogelijk om de interne grenzen van Europa open te houden. De afspraak binnen Europa was dat we de buitengrenzen goed zouden beveiligen zodat we de binnengrenzen niet meer nodig hadden.”
Volgens Hofer werkt het niet om de vluchtelingen over de verschillende EU landen te verdelen omdat de vluchtelingen daarheen zullen gaan waar het sociale vangnet het beste werkt: “Zolang er zulke enorme verschillen zijn binnen de EU, met landen als Duitsland, Oostenrijk en Zweden, zal het onmogelijk zijn om de stroom te stoppen. En je kunt een fout niet compenseren met een andere fout. De vraag is steeds: kunnen we de grenzen sluiten? Kunnen we echt aan de grens beslissen wie een vluchteling is en wie niet?”
Akkoorden met Afrikaanse landen
Het antwoord van de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken, Paolo Gentiloni, komt niet lang daarna: “We vertrouwen erop dat Oostenrijk geen eenzijdige beslissingen neemt in de komende maanden en dat Oostenrijk nauw met ons blijft samenwerken in de vluchtelingencrisis.”
Gentiloni onderstreept dat het probleem van de Brennerpas geen bilateraal probleem is van Oostenrijk en Italië, maar dat deze landen lid zijn van een gemeenschap die Europese Unie heet. Gentiloni: “De EU heeft regels die gerespecteerd moeten worden: het sluiten van een binnengrens mag niet bepaald worden door één staat. Daar bestaan strikte regels voor: alleen in een extreme situatie waarbij de veiligheid van een land in gevaar is of bij een noodgeval. De maatregelen moeten sowieso proportioneel zijn.”
Gentiloni zegt de zorgen van de Oostenrijkers te begrijpen: “De vluchtelingenstroom richting Italië is zeker intens, maar niet anders dan in 2014 en 2015 en erg ver verwijderd van een invasie. Om de vluchtelingenstroom te verminderen kan het akkoord van de EU met Turkije als voorbeeld dienen voor akkoorden met Afrikaanse landen als Nigeria, Senegal en Ivoorkust, die ervan overtuigd moeten worden, met financiële hulp van de EU, om migranten te verplichten daar te blijven. Maar Afrikaanse migranten die recht hebben op asiel, bijvoorbeeld uit Mali, Eritrea en Somalië moeten verdeeld worden over de landen van de EU.”
Akkoord met Libië
Presidentskandidaat Hofer lijkt vooralsnog geen duimbreed te willen wijken en de Oostenrijkse regering gaat gewoon verder met de voorbereidingen voor het afsluiten van de Brennerpas voor vluchtelingen. Van samen optrekken is geen sprake en een acceptabele oplossing voor beide landen ligt niet in het verschiet.
De Italiaanse premier Renzi wil vooral inzetten op een akkoord met de regering van premier Fayez al-Sarraj in Libië. Hij zegt ervan overtuigd te zijn dat de aantallen migranten dan enorm zullen afnemen. In 2008 werd een dergelijk akkoord gesloten tussen premier Silvio Berlusconi en de Libische leider Muammar Gaddafi: in ruil voor vele miljarden euro’s stuurde de kustwacht van Libië alle bootjes met asielzoekers direct terug, een vrijwel waterdicht systeem.
De internationale organisatie Human Rights Watch waarschuwde vervolgens dat de Libische kustwacht alle vluchtelingen terugstuurde zonder dat er gekeken werd of er bijzonder kwetsbare mensen bij waren die bescherming nodig hadden, zoals zieken, gewonden, zwangere vrouwen en kinderen zonder begeleiding. Ook rapporteerde Human Rights Watch gevallen van zware mishandeling van vluchtelingen door de Libische kustwacht.
De regering van Sarraj is één van de drie regeringen die momenteel de macht claimen in de hoofdstad Tripoli. Islamitische Staat (IS) maakt gebruik van de kampen die elkaar bevechten om zijn machtsbasis in Libië uit te breiden. Niet alleen de drie regeringen willen de controle krijgen over de enorme olieproductie van het land, ook IS is daarop uit. Sarraj heeft Renzi verzocht om financiële steun voor ‘de bescherming van de oliebronnen’, een verzoek waar Renzi zegt zeker op in te willen gaan: “Als we een akkoord gesloten hebben met Libië zal het allemaal een heel ander verhaal worden.”
