In maart van dit jaar publiceerde Pikkaart haar boek ‘Met je smartphone het bos in’. ‘Om me heen hoorde ik ouders en leerkrachten steeds maar klagen over het mediagebruik door hun kinderen. En dat ze zo weinig buiten willen zijn. Ik dacht: je kunt die twee minnen ook bij elkaar optellen. Dan krijg je de positievere vraag: hoe kun je aansluiten bij het plezier dat kinderen hebben in het gebruik van media, om ze te verleiden richting de buitenlucht en de natuur?’ Pikkaart verzamelde ideeën voor ouders en leerkrachten, vond een uitgever en ging aan het werk. Ze sprak leerkrachten, kinderen, boswachters, fotografen, bestudeerde voorbeelden op het internet en in boeken en testte tientallen apps in het veld.
De smartphone is een hedendaags Zwitsers zakmes
Verliefd op ict
Zelf zat ze als kind vaak met een boekje in een hoekje. ‘Maar dan nam mijn vader me mee de natuur in, die ik daardoor leerde waarderen.’ Als journaliste begon ze haar loopbaan echter op een heel ander terrein: ict. ‘In de jaren negentig kwam het internet beschikbaar. Ik was vanaf het eerste moment verliefd op die magische wereld waar je alles en iedereen kon vinden via je computer. Dat is nooit meer overgegaan. Ik ben gek op Google, sociale media, gadgets. De huidige smartphone is een fantastisch apparaat: zo klein, maar je kunt het zo gek niet bedenken of het zit er in. Het is het hedendaagse Zwitserse zakmes, inclusief waterpas en kompas.’
Natuurkind
Terug naar de natuur. Die is enorm belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen, zegt Pikkaart. ‘Natuur biedt kinderen vooral beleving en uitdaging om te bewegen. Veel buiten zijn is gezond, het brengt rust, is goed voor de motorische ontwikkeling en bevordert de creativiteit. Uit onderzoek blijkt dat het ook een positief effect heeft op kinderen met ADHD. Bovendien, kinderen zijn de natuurbeheerders van de toekomst. Het is belangrijk ze respect voor de natuur bij te brengen, dat ze de boel een beetje heel laten en hun afval niet laten slingeren.’ Enkele jaren geleden begon Pikkaart – zelf moeder van twee kinderen – met een blog over dit thema: Natuurkind. ‘Ik schrijf hier over projecten van natuurorganisaties, gericht op kinderen, verzamel ideeën voor buitenactiviteiten, schrijf recensies over boeken op dit terrein.’
Dwergooruiltje
Pikkaart merkte dat ze tijdens wandelingen, op vakantie en bij het ‘veldonderzoek’ voor haar blog steeds vaker gebruik maakte van haar mobieltje. ‘Ik wil altijd weten wat het is dat ik zie of hoor. Zo hoorde ik op vakantie in Frankrijk een gek geluid. Via een app met vogelgeluiden ontdekte ik samen met de kinderen dat het om een dwergooruiltje ging. Een andere keer gebruikten we een determinatie-app om erachter te komen dat de kinderen een knoflookpad hadden gezien. Ik ging ook steeds meer foto’s maken, maakte gebruik van de GPS-functie van mijn telefoon om me te oriënteren en ontdekte het gemak van apps om dieren en planten mee te kunnen determineren. Die werken snel en gemakkelijk. Bovendien hoef je niet een tas vol boeken mee te nemen.’
Spelelementen
Het boek is bedoeld voor ouders, leerkrachten en natuurliefhebbers. Educatief gebruik van de smartphone staat centraal. Wat zijn vanuit dat perspectief de belangrijkste functies van een smartphone of tablet? Pikkaart: ‘Fotograferen, filmen en de resultaten online delen, determineren van planten en dieren, navigeren in het terrein en het toevoegen van interactie en spelelementen aan een activiteit in de natuur. Kijk eens naar de app Los in het bos. Denk aan QR-codes die kinderen tijdens een wandeling kunnen scannen voor meer informatie over wat ze zien of voor een opdracht. Of heel praktisch: leer hoe je je smartphone kunt gebruiken als een spiegeltje om de onderkant van een paddestoel te bekijken. En hoe je je met een virtueel kompas of afstandmeter kunt oriënteren in het bos.’
Je moet kinderen wel een beetje los durven laten
‘Niet alle activiteiten in het boek gaan uit van gebruik van de smartphone in de natuur. Ik bespreek ook hoe het internet thuis of in de klas kan enthousiasmeren voor natuur. De live beelden van de webcam bij een vossenhol – Volgdevos.nl – laten zien op het digitale schoolbord is daar een mooi voorbeeld van. Er zijn ook boswachters die Twitteren en aan wie je dus ook vragen zou kunnen stellen. Verder is natuur overal: dus ook het insectenhotel op school of de aardbeienpot op je balkon. Naar buiten dus!’ Waaraan ze toevoegt: ‘En dan als leerkracht niet te bang zijn dat ze zich een keer stoten of per ongeluk een wormpje doodknijpen. Je moet kinderen wel een beetje los durven laten, zodat ze de ruimte hebben om zelf ontdekkingen te doen. Die cultuur van alles maar dichttimmeren met regeltjes is funest voor het plezier in het buiten zijn.’
Virtuele broodkruimels
Je zou kinderen ook zelf ideeën kunnen laten bedenken voor activiteiten met de smartphone in het bos, vertelt Pikkaart tot slot. Ze deed dat zelf tijdens het voorwerk voor het laatste hoofdstuk van het boek met een talentklas. De vraag aan de kinderen: hoe zou je in 2025 je smartphone kunnen gebruiken in het bos? De kinderen kwamen met het idee voor een app waarmee je virtuele broodkruimels kunt achterlaten tijdens een wandeling. Mijn eigen wens? Een Shazam voor vogelgeluiden!’
Meer weten
‘Met je smartphone het bos in’ van Jolanda Pikkaart is onderdeel van de reeks BoekTweePuntNul van uitgeverij LezenLerenDelen. Er is ook een inspiratiebox, een leskist die door scholen gedurende een maand gehuurd kan worden. In de kist zitten smartphones, het boek en andere materialen om met leerlingen aan de slag te gaan. Meer informatie: www.metjesmartphonehetbosin.nl.
