Op 15 oktober 1942 sneuvelde op toen nog geen 23-jarige leeftijd Winfried Schnippenkötter als Duits soldaat in Stalingrad. Hij was de oudere broer van mijn vorig jaar overleden grootmoeder. Daarom belandde een kist met zijn 'nalatenschap' van de oorlog op de zolder van het huis waar mijn vader opgroeide. In de kist lagen onder andere kaarten van Rusland, brieven aan het thuisfront, een Duits legeruniform en een uitgebreid oorlogsdagboek. Toen mijn vader die kist al spelenderwijze ontdekte, begon – naast een blijvende fascinatie voor de Tweede Wereldoorlog – het hardnekkige vragen van een kind dat precies wil weten wat er is gebeurd.
Een andere broer was krijgsgevangen genomen bij de slag om El Alamein
Ook ik herinner me hoe de geschiedenislessen op de middelbare school over de Tweede Wereldoorlog met een persoonlijke familiegeschiedenis verstrengeld raakten als ik er thuis aan de keukentafel over doorvroeg. Een broer van oma is gesneuveld in Stalingrad, een andere broer had als officier gediend onder generaal Rommel en was krijgsgevangen genomen bij de slag om El Alamein. En dan nog de verhalen van mijn opa, die als Keulse geneeskundestudent tijdens de bombardementen van Keulen ingezet was bij de medische dienst. Van Winfried Schnippenkötter las ik grote delen uit zijn oorlogsdagboek, vaak indrukwekkende brieven die hij schreef aan het thuisfront. Ook herinner ik me zijn zorgvuldig door mijn vader bewaarde bidprentje.
71 jaar later is Volgograd (het vroegere Stalingrad) de eerste grote Russische stad waar we op onze reis halt houden. Musea en monumenten getuigen er nog altijd van wat zich hier tussen augustus 1942 en februari 1943 heeft afgespeeld: 200 helse dagen waarin de stad tijdens een ongekend strenge winter het toneel werd van misschien wel de meest afschuwelijke en bloederige veldslag uit de wereldgeschiedenis. Meer dan 2 miljoen mensen lieten het leven: doodgehongerd, doodgevroren of doodgeschoten. Het werd een keerpunt in de Tweede Wereldoorlog: het symbool voor de wederopstanding van de toenmalige Sovjet-Unie.
Sinds vijftien jaar is er in Rossoschka – ongeveer 35 kilometer ten noordwesten van Volgograd – een oorlogskerkhof waar de tegenstanders van destijds nu gezamenlijk rusten. In het kader van verbeterde onderlinge relaties luidt het motto: 'verzoening over de graven heen'. In een volstrekt verlaten steppe zijn inmiddels meer dan 60.000 Russische en Duitse doden herbegraven, en staan er 200.000 namen van gesneuvelden in marmer gebeiteld. We arriveren er op een kille grijze dag en vinden in de avondschemering de naam die we zochten.
Denkt an uns und sorgt dafür, dass ewiger Friede wird auf dieser Erde
Als we het kerkhof bij invallende duisternis onder de indruk en in stilte verlaten, draaien we ons nog een keer om, en lezen de tekst die op de ingangspoort geschreven staat: 'Die Erde hier is getränkt mit Blut von zehntausenden Soldaten und Zivilbevölkerung. Ihre Stimmen ruffen uns zu: in harten, schrecklichen stunden sind wir gefallen. Uns war nicht die möglichkeit gegeben in dieser Welt zu leben. Lebende, denkt an uns und sorgt dafür, dass ewiger Friede wird auf dieser Erde.'
