Nederland kent een eigen Robert Mapplethorpe-traditie: Hans van Maanen en in zijn kielzog Erwin Olaf produceerden jarenlang zwartwit foto’s van mooie jongemannen, al dan niet met pronte erecties. Af en toe een vrouw of bos bloemen, maar veel verder ging het niet qua onderwerpen. Olaf zou later via zijn exuberante schaakfoto’s uitkomen op gestileerde studiofoto’s in kleur, waarbij de Mad Men-esthetiek van de Kennedy-periode domineert.
Zowel Olaf als Mapplethorpe (1946-1989) houden van technische perfectie, klassieke vlakverdeling, geen beweging maar rust. Misleidende rust, want vooral bij Mapplethorpe branden de emoties bijna door het fotopapier. Waar Erwin Olaf blijft hangen in het mooie plaatjes maken, gaat Mapplethorpe veel verder. Niet voor niets baarden zijn foto’s opzien: een expositie in Chicago werd verboden vanwege zogenaamd ‘kinderpornografie en obsceniteit’.
Die rel is de indirecte aanleiding tot de voorstelling Triptych op het Holland Festival. De Amerikaanse componist Bryce Dessner maakte het mee als 14-jarige. ‘Het opende mijn ogen voor hoe kunst de grote tegenstrijdigheden in de Amerikaanse samenleving liet zien,’ zegt hij in Het Parool. ‘Er werd gecensureerd, kunst werd voor het gerecht gesleept.’
Grootste uitdaging: muziek te componeren, geïnspireerd op Mapplethorpes krachtige foto’s. Niet een-op-een beeld in muziek vertalen. Dat is gelukt. Dessner componeerde muziek met invloeden uit pop, gospel en folk. Het achtkoppige vocale ensemble Roomful of Teeth werkt in Triptych samen met het Asko/Schönberg ensemble. Het resulteert in kabbelende muziek, easy on the ear, met af en toe een uitschieter. Gedichten van Patty Smith (jarenlang Mapplethorpes kamergenoot) wisselen af met processtukken uit Chicago. Eerste deel X gaat over Mapplethorpes inspiratiebronnen, deel Y over het proces en Z over zijn obsessie met het zwarte, mannelijke lichaam.
Uiteindelijk zit je toch met een volle zaal naar de op wandformaat geprojecteerde foto’s van Mapplethorpe te kijken. De acht zangers van Roomful of Teeth kunnen werkelijk elk denkbare partituur aangenaam laten klinken, of er zzz-klanken, Mongoolse keelklanken of geschreeuw bij komt kijken. Asko/Schönberg zit achter op het podium, nauwelijks hoorbaar, het wordt amper gebruikt door componist Dessner. Het doet er niet toe, Mapplethorpe wint. Alleen op het laatst komt de muziek harder en emotioneler binnen bij het gedicht American Wedding, waarvan de openingsstrofe steeds herhaald wordt: ‘In America / I place my ring / on your cock / where it belongs.’
Mapplethorpe had een neusje voor ‘foute’ fantasieën. Daardoor blijven zijn ijzig koude foto’s ongemakkelijk, een effect dat Erwin Olaf of Hans van Maanen nooit zullen bereiken. Of misschien toch over tien jaar op het Holland Festival als Triptych II, met muziek van Martin Garrix?
Foto’s: Maria Baranova
