Brussel wil Polen weer in het Europees liberale gareel krijgen en heeft daar haar instrumenten voor aangekondigd. Zoals het dichtdraaien van de subsidiekraan of de gewraakte artikel 7.
In Nederland kijken we wat schaapachtig naar de situatie. Enerzijds zijn er supporters van de Poolse regering op rechts (Zoals Wilders en Baudet) die, verblind door de anti-vluchtelingenstandpunten van PiS, de ondermijning van vrijheden en de rechtsstaat in Polen voor lief nemen. Anderzijds zijn er Nederlandse journalisten die politieke situatie in Polen proberen te duiden door het Poolse volk als ‘anders’ te omschrijven en de excessen in het land breed uit te meten, zonder echte Polen aan het woord te laten. Daarmee scheren ze een geheel land over een kam. Dat is kwalijk, want Polen verdient juist onze steun in deze donkere politieke tijden, en ja, ook de stemmers van PiS. Want ook zij hebben lang niet altijd gevraagd om het uitkleden van de rechtsstaat in Polen.
Waarom kiest Polen voor conservatisme?
De Nederlandse berichtgeving over de gebeurtenissen uit zich doorgaans in het zoeken naar een reden waarom Polen heeft gekozen voor een conservatieve regering. Dat uit zich bijvoorbeeld in het trekken van paralellen met wat de journalist ‘het westen’ noemt, verwijzend naar Nederland en omringende Europese landen. In Trouw (6 mei) duidde Polen-correspondent Ekke Overbeek, Polen (en Hongarije) als volgt: “Het leek allemaal zo simpel in 2004, toen voormalige Oostbloklanden en bloc lid werden van de Europese Unie. Problemen waren er wel, maar als de nieuwkomers eenmaal economisch waren aangehaakt, dan zou de overgang voltooid zijn.” Daar begint de journalist al met een misvatting omdat Polen een midden-Europees land is. Volgens Overbeek bestaan er enorme verschillen tussen onze manier van denken en die van de Polen (en Hongaren). ‘Oost-Europeanen’ zouden namelijk geen westers schuldgevoel kennen, beweert Overbeek. Polen zou een ander verhaal hebben over Europa een verhaal dat zorgt voor een ‘oost-west tegenstelling’. “De ‘nieuwkomers’ blijken een ander verhaal over Europa te hebben dan de ‘oude’ EU-leden. En wie een ander verhaal heeft, ziet een ander Europa”, aldus Overbeek.
Een zelfde soort verhaal vertelt een andere Nederlander in Polen: Pieter van Os, die voor de Groene Amsterdammer schrijft vanuit Warschau. Van Os vertelt in Buitenhof (7 mei) dat het ‘echt buitenland’ is in Polen. In het land zou de ‘liberale’ gedachte van het individu dat beschermd moet worden tegen de overheid niet erg ontwikkeld zijn. In het programma wordt ook het communisme genoemd als mogelijke oorzaak van de andere volksaard van de Polen. Vooral presentator Paul Witteman was nadrukkelijk op zoek naar post-communistische wortels van het probleem. Handig voor ons ‘westerlingen’ om het probleem in Polen op een grote afstand te zetten van onze belevingswereld. Wij hebben immers nooit onder het communisme geleefd.
De Poolse volksaard is een fabeltje
Het vervelende voor deze journalisten is echter: er bestaat helemaal niet zoiets als een Poolse volksgeest of aard, net zomin als die hier in Nederland bestaat. De Poolse geschiedenis is compleet anders dan die van ons en wij hebben inderdaad geen communisme gekend. Maar door in dat soort achtergronden een verklaring te zoeken voor de politieke situatie in Polen vervreemden we Polen van ons op een te radicale manier. Wanneer ik met mijn Poolse vrienden spreek over politiek wordt mij namelijk een ding duidelijk: Polen zijn net als wij zwaar verdeeld over de richting waar hun land heen moet gaan. Het is een feit dat de conservatieve onderstroom veel groter is dan die in pakweg Nederland of Scandinavië, maar dat is geen vrijbrief een geheel volk weg te zetten. Zeker niet omdat de Polen onze steun verdienen in de strijd tegen hun onrechtvaardige overheid, die maar de steun heeft van pakweg 30 tot 40 procent van de bevolking. In bovendien een land dat bij verkiezingen liever thuis blijft dan stemt, omdat het vertrouwen in de konkelende stropdassen in de Sejm (het Poolse parlement) extreem laag is.
De politieke situatie in Polen is bovenal alleen te begrijpen en te bevatten als je de (recente) Poolse geschiedenis een beetje kent. Kaczyński is een wat getraumatiseerde maar sluwe politicus. Hij woont samen met zijn kat in Warschau en lijkt nog dagelijks te rouwen om het verlies van zijn tweelingbroer Lech. Die als Pools president omkwam bij de vliegramp in Smolensk in 2010. Kaczyński vindt dat de oppositie (Vooral Platforma Obywatelska van voormalig premier Donald Tusk) hier bloed aan de handen hebben. Rond Smolensk gaan allerlei complottheorieën de ronde. De oppositie spreekt vooral van een zeer traumatisch ongeluk waarbij regeringsfunctionarissen omkwamen, voor Kaczyński is er echter een aanslag gepleegd op zijn broer en daar heeft ondermeer Tusk op de een of andere manier zijn schuld aan. Smolensk verklaart de haat die Kaczyński heeft jegens de oppositie. Vorig jaar verschenen talloze memes van de PiS-partijleider op sociale media, nadat hij in de Sejm had geschreeuwd dat de oppositie zijn broer had vermoord. Even verloor Kaczyński de controle die hij normaal gesproken heeft en toonde zijn ware gefrustreerde aard.
PiS als sociale partij
Een andere reden voor het succes van PiS is hun sociaal-linkse beleid. PiS heeft geld over voor gezinnen en hun kinderen. Het meest berucht is het 500 zloty programma. Voor ieder kind dat na het eerste kind wordt geboren, ontvangen de ouders 500 zloty per maand extra als inkomen. In een land waar je soms zelfs na 5 jaar studeren nog maar 2.000 zloty netto per maand verdient (zo’n 500 euro), is dat een mooie opsteker. Reden genoeg voor veel Poolse stemmers om voor PiS te kiezen en niet voor Platforma, dat de laatste 8 jaar voor 2015 aan de macht was. De ‘gewone’ Pool wil ook wat voelen van de welvaartsstijging en daar geeft PiS een stem aan door verschillende cadeautjes uit te delen. De manier waarop PiS nu omspringt met de rechtsstaat, is daarbij nooit de reden geweest om op hen te stemmen. Dat neemt niet weg dat lange tijd PiS steeds hoger kwam in de peilingen, juist door in de praktijk vorm te geven aan deze beloften en de wetten door de Sejm te loodsen, die het 500+programma mogelijk maken.
De macht van PIS is eerder te verklaren vanuit een politieke en lokale context dan een zogenaamde Pools-politieke volksaard die helemaal niet bestaat. Toen de regering van Polen nog werd geleid door Tusk was er schijnbaar nog niets mis met die volksaard. Terwijl er ook toen gewoon PiS bestond en zwaar katholieke Polen er bizarre ideeën op na hielden over rechten van vrouwen, homo’s, abortus en immigranten. Ideeën die nu met steun van de overheid inderdaad meer hoogtij vieren dan onder Tusk. Al is Platforma ook niet de meest liberale partij geweest en waren ook hun standpunten over abortus en het huwelijk vergelijkbaar met wat de conservatiever stroom in het CDA vindt in Nederland.
De hoop van progressief Polen
Progressief Polen heeft daarom meer hoop op de burgemeester van Słupsk: Robert Biedroń. Openlijk homoseksueel en op Instagram, Facebook en Snapchat actief op een manier waar iedere Europese politicus de vingers bij af zou likken: scherp, humoristisch en to the point. Biedroń is de hoop van progressief Polen. Vooral nu blijkt dat Nowoczesna, een zijpartij van Platforma, er een enorme puinhoop van heeft gemaakt. Nowoczesna is een soort D66, maar met de opstartperikelen die lijken op wat de LPF beleefde in Nederland. Het is er zo’n zootje dat verschillende partijleden zijn opgestapt en de oprichter, Ryszard Petru, ook weg is nadat hij een interne strijd verloor om nieuwe partijleider te worden. Petru gaat nu weer een nieuwe partij oprichten. Daarbij werd ook Biedroń gepolst, maar die heeft al laten weten geen trek te hebben in een samenwerking met Petru.
Polen is niet het buitenland
Polen is katholiek land. Een land waar zaken anders gaan dan in Nederland. Maar Polen is niet zo buitenlands als de journalisten ons willen doen geloven. Het wegzetten van het Poolse volk heeft zelfs trekjes van discriminatie en stigmatisering omdat Polen andere waarden en standaarden worden toebedeeld, die ze helemaal niet hebben. Polen zijn onze broeders in de Europese Unie en verdienen deze behandeling. Het zou Nederlandse journalisten daarom sieren wanneer zij de gehele kleurrijke waaier van de Poolse politiek zouden tonen en niet zouden vervallen in haast stompzinnige vooroordelen over Polen door het als een slaafse republiek van PiS te verwoorden. Misschien kunnen we dan stappen maken om de situatie echt te begrijpen.
