Waar voor een Afghaanse vrouw de dood zich als verlossing aanbiedt bij een gedwongen huwelijk met een Taliban-strijder, in een land waar ze uit het zicht wordt gehouden en onzichtbaar door het leven gaat, is voor de positie van een Nederlandse vrouw de meest prangende kwestie dat ze in dezelfde functie minder verdient dan een man.
Selectief in vrouwenrechten
Na het zien van de Netflix-documentaire In Her Hands over de onverschrokken jongste burgemeester van Afghanistan, Zarifa Ghafari (26 jaar), die strijdt voor onderwijs aan meisjes, verboden door de genadeloze Taliban en onder wiens schrikbewind meisjes en vrouwen hun leven niet zeker zijn, zijn westerse feministen opeens irrelevante navelstaarders geworden. Dat vrouwenrechten slechts selectief lijken te bestaan, is überhaupt elke keer weer een pijnlijke gewaarwording en het door westerse feministen doodzwijgen van de erbarmelijke positie van vrouwen in religieuze, streng islamitische regimes al helemaal. Denk hierbij ook aan de dodelijke repressie die zich momenteel in de Islamitische Republiek Iran afspeelt.
In een land waar je vrouw een rechteloos bestaan wacht, en dochters die naar school willen iedere dag de kans lopen koelbloedig te worden vermoord door extremisten, wil je ook als echtgenoot en vader niet langer verblijven. De beelden bij het vliegveld van Kabul van duizenden wanhopige Afghanen die proberen weg te vluchten, zich vastklampend aan een vliegtuig, paniek bij de vrouwen en kinderen die met de laatste vlucht proberen weg te komen van een thuis dat zal worden tot een gevangenis, grijpen je naar de keel. De burgemeester Zarifa kan met haar man, moeder en jonge broertje nog net mee in een vliegtuig richting Duitsland, waar ze als vluchtelingen worden opgenomen.
Voortzetten van de strijd
De Taliban vermoordde kort daarvoor haar vader vanwege Zarifa’s publieke rol, die zij geweigerd had op te geven. Ondanks gevaar voor eigen leven, vertrekt ze een aantal maanden later in haar eentje toch weer naar Afghanistan om de strijd voor de rechten van vrouwen en meisjes op eigen bodem verder voort te zetten. In Duitsland was zij geen hoge ambtenaar meer, ze was een vluchteling met een leven on hold, waarvan ze de controle – ook hier – deels niet meer in eigen handen had. Weliswaar zonder constant gevaar bruut neergeschoten te worden, maar voor Zarifa niet belangrijk genoeg om voor te blijven.
De bommen vallen
Nog zo’n onwerkelijke geschiedenis die je veilige huis zomaar binnenstormt om vervolgens nog lang na te razen, is The Swimmers, een biografische film over twee Syrische zussen en getalenteerde wedstrijdzwemmers, Yusra en Sara Mardini. Aan de horizon zie je de bommen vallen als één van de zussen zich uitleeft op de dansvloer van een club. Het begin van de burgeroorlog in Syrië. De situatie escaleert en de zussen zijn hun leven niet langer veilig. Met goedkeuring van hun vader besluiten ze samen met hun neef te vluchten naar Duitsland. Zij wachten een barre, levensgevaarlijke tocht. Onderweg vallen ze al gauw in handen van onbetrouwbare mensensmokkelaars.
De helse tocht, met name de ijzingwekkende oversteek van de zussen en anderen per rubberboot van Turkije naar Lesbos wordt ieder jaar weer door zovelen ondernomen. Duizenden mensen komen nooit aan land wier levens naamloos eindigen in de diepte van de zee. Sinds 2014 zijn er meer dan 29.000 doden geregistreerd op vluchtroutes naar Europa, waaronder deze oversteek naar Lesbos en waarvan de meeste slachtoffers afkomstig zijn uit Syrië. Alle fratsen die de twee zussen uit moeten halen, de gevaren die ze moeten trotseren om het eiland te bereiken, waar de bewoners ze liever zien gaan dan komen, heeft iets surrealistisch en tegelijkertijd is het levensecht.
Redmiddel
Als kijker krijg je een beeld van het jarenlange ambtelijke proces, het wachten op stempels en handtekeningen. Het doet Kafkaiaans aan. Het alsmaar moeten wachten totdat het laatste restje levenslust langzaam uitdooft, maar niet van de zussen. Hun wieg stond in Syrië en dan is naar Europa gaan om je daar te vestigen, weg van de bommen en het bloedvergieten, verre van een vanzelfsprekendheid. De combinatie van moed en durf met een duidelijk doel voor ogen, is hun redmiddel. Het is wat het uiteindelijke verschil maakt. Voor beide zussen blijkt dat doel niet hetzelfde te zijn. Maar hierdoor zijn zij wel in staat op hun eigen manier de controle over hun leven in een vreemd land terug te pakken. De film slingerde me heen en weer tussen hoop en wanhoop, meer nog naar het ene dan naar het andere. De Syrische zussen zetten me aan het denken.
Fort Europa
Stapels documenten om met overheidstoestemming te kunnen wonen op de Spaanse Balearen heb ik nooit hoeven overhandigen. Samen met partner en kat, ging ik gewoon, nu bijna acht jaar geleden. We konden gaan en staan waar we wilden. Niemand die ons vroeg om allerlei informatie, alleen een Nederlands paspoort was genoeg. Ellenlang wachten op toestemming van autoriteiten om binnen Spaanse grenzen te mogen verblijven, bestond voor ons niet. Grenzen gaan open, omdat ik geboren ben in fort Europa. Sterker nog, er zijn geen grenzen, want er is vrij verkeer van personen binnen de Europese Unie. Wij zijn, zoals het heet, gelukszoekers. En we waren niet eens ongelukkig in ons geboorteland. Toch zijn we het, want we wilden nog meer van dat.
Tweederangs burgerschap
Het recht om te gaan en staan waar je wilt, in eigen land en in het buitenland, zoals bepaald in artikel 13 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM), is weliswaar prachtig op papier, de praktijk is veel weerbarstiger. En dan met name voor degenen met een minder gewenst paspoort; zij die grote kans hebben op een tweederangs burgerschap. Die mannen en vrouwen die zich nooit gelijkwaardig zullen voelen aan hun landgenoten wiens wieg er wel stond.
In Her Hands en The Swimmers zijn voor nu echte kijktips en kunnen zo maar eens de medemenselijkheid aanzwengelen die ik vaak zo mis als het om vluchtelingen en migranten gaat. Van wat meer compassie gaan we echt niet kapot.
Het is hoogmoedig om te denken dat bommen hier nooit zullen vallen of dat het water nooit zo ver zal reiken of opdrogen, waardoor vluchten de enige kans op overleven is. Als wijzelf aan poorten moeten rammelen of helse tochten moeten ondernemen om aan oorlog of natuurrampen te ontsnappen, mogen we hopen op medemenselijkheid en de uitsluiting van een levenslang tweederangs burgerschap. In die oude Bijbel stond het al: hoogmoed komt voor de val. Een tijdloze wijsheid, die ver over grenzen heen reikt.
In Her Hands en The Swimmers zijn nu te zien op Netflix.
Beeld: uit The Swimmers
