Niets meer onder Groningen – deel 2

savegroningen

Groningen beeft. Moet de gaskraan dicht? Deze week in ons permablog: de achtergronden bij de gasbevingen in Groningen.

Het bericht Niets meer onder Groningen – deel 2 verscheen eerst op DNP.

WAAR HEBBEN WE HET OVER?

Tekst: Redactie

Het is weekend! De afgelopen week was hier in twee delen het eerste officiële permablog van DNP te volgen. Het thema was deze week: de aard(gas)bevingen in Groningen. Meer dan twintig artikelen schreven we hierover, allemaal met een andere invalshoek. Zo schreven Annika Elschot en Laura Klompenhouwer verhalen met een politieke invalshoek, kregen we van Mark Voortman een reportage vanuit het getroffen gebied, maakte Florian van Velthoven een artikel met een geologische bril op, schreven Geert Jan Hahn en Sjoerd Blankevoort over het Russische Gazprom, en interviewde  Ties Joosten transitieprofessor Jan Rotmans. En dat is nog maar een gedeelte! De Groninger gasbevingen dus, de afgelopen week in het liveblog van DNP.  

Iedereen die dat wil mag dit liveblog trouwens in zijn of haar eigen site of app laten inlopen (als u de bron erbij zet natuurlijk, en niet als u een al te malle aluhoedjes-site hebt of handelt in filmpjes en foto's van blote mensen). Wie niet kan delen, kan ook niet vermenigvuldigen tenslotte, om met onze ex-grootaandeelhouder te spreken. Voor geïnteresseerden is hier het adres van de feed: http://reportersonline.nl/onderwerpen/live/feed/.

JAN ROTMANS: “MAAK HET GAS ALSJEBLIEFT ZO SNEL MOGELIJK OP”

Tekst: Ties Joosten / 15 feb – 17:00

Jan Rotmans (1961) deed als maatschappelijk betrokken professor Transitiemanagement aan de Erasmus Universiteit veel onderzoek naar duurzaamheid en energie. Al jaren geldt hij als dé luis in de pels van de Nederlandse energiesector. Over de gasbevingen heeft hij ook een uitgesproken mening. Zo is Groningen volgens hem ‘de pinautomaat van de Randstad’. Daarnaast doet hij de opmerkelijke oproep aan energiereuzen om ons gas ‘zo snel mogelijk op te maken.’ DNP interviewde deze opmerkelijke professor.

De onrust in Groningen over de gasbevingen neemt toe. Wat vind jij?
“Wat er op dit moment in Groningen aan de hand is, is bijzonder tragisch. Jarenlang heeft de Randstad van de Groningse aardgasbaten geprofiteerd. Slechts één procent van de gasgelden werd in de noordelijke provincies geïnvesteerd. De hogesnelheidslijn kwam er, de Betuwelijn kwam er, maar de door Groningen vurig gewenste Zuiderzeelijn kwam er nooit. Groningen was gewoon de pinautomaat van de Randstad. En zelfs nu de aardbevingen toenemen bagatelliseren we de problemen van de Groningers.

Hoe bedoel je?
We accepteren op dit moment een absurd hoge kans op een zware aardbeving. Volgens het SodM is die kans 1 op 14 in de komende twaalf maanden. Voor onze dijken en duinen rekenen we met een maximale waterstand die eens in de tienduizend jaar voorkomt!

We accepteren op dit moment een absurd hoge kans op een zware aardbeving.

De risico’s van de gasboringen zijn altijd genegeerd: overal waar ter wereld naar gas wordt geboord worden gebouwen verstevigd. Behalve in Groningen. Dat is pure nalatigheid.

Vind je dat we daarom moeten stoppen met de gasboringen? Moet de gaskraan dicht?
Nee, dat vind ik niet. Van geologen begrijp ik dat de kans op een zware aardbeving zelfs als we de gaskraan helemaal dichtdraaien absurd hoog blijft. Ik denk dat we de gaskraan daarom juist zo ver mogelijk moeten opendraaien zodat het gas zo snel mogelijk opgaat.

Serieus? Dat is toch niet duurzaam?
Nederland moet af van de mythe dat we een gaseconomie zijn. Hoe sneller hoe beter. In 2025 is het gas in Slochteren hoe dan ook op. Nu vloeit er nog tien tot veertien miljard euro per jaar aan aardgasbaten in de staatskas, dat valt straks allemaal weg. Onze huizen worden nog grotendeels met gas verwarmt, ook daar hebben we dan het gas niet meer voor. Op deze problemen zijn we nog totaal niet voorbereid.

Maar we zijn toch bezig met de gasrotonde: de Nederlandse gasinfrastructuur als de belangrijkste van Europa?
Dat vind ik echtgeen goed idee. De Rekenkamer heeft al berekend dat we daar hoogstwaarschijnlijk geen geld mee gaan verdienen. De kosten zijn duidelijk, de baten hoogst onzeker. Wat is ook je businesscase? Gas opslaan? Gas vervoeren? Daarmee gaan we nooit het geld krijgen wat nu aan ons gas verdienen. Bovendien worden we zo afhankelijk van het buitenland. We willen onze energievoorziening toch niet afhankelijk maken van Poetin?

En de toekomst van gas als partner voor duurzame bronnen dan? Veel mensen zien gas als ideaal alternatief als de zon even niet schijnt of als de wind even niet waait.
Dat is vooral een sprookje van de gasindustrie zelf. Eigenlijk willen ze gewoon zo lang mogelijk met fossiele brandstof doorgaan. Eerst werd er gekeken naar schaliegas, daar zou net zoveel van in de Nederlandse bodem zitten als we gas hebben in Slochteren. Dat blijkt nu maximaal tien procent te zijn. Toen werd er gekeken naar biogas. Maar daar blijken nu ook weer allemaal nadelen, waaronder het stijgen van de voedselprijzen, aan vast te zetten. Vervolgens zou de gasrotonde het antwoord zijn en nu is het dus gas als partner van duurzame energie. Ze proberen gewoon het kantelpunt zo lang mogelijk uit te stellen.

Maar hoe kan dat dan? Bereiden Nederlandse energiebedrijven zich dan niet op de toekomst voor?
Voor een deel zit fossiele brandstof heel diep in ons DNA. Eeuwen geleden groeven we onze veengronden al af voor turf. Later zijn we kolen, olie en gas gaan verbranden. Daarnaast zijn energiebedrijven gewoon beursgenoteerde bedrijven die onder druk van hun aandeelhouders staan om de korte termijnwinsten te maximaliseren. Hun lange termijn-horizon is vijf jaar. Die van ons is dertig, veertig jaar.

Dat kan toch niet? Kijken energiebedrijven dan niet langer dan hun neus lang is?
Nauwelijks. Om je een voorbeeld te geven: in de Eemshaven en bij Rotterdam worden nu twee gigantische steenkolencentrales gebouwd. In onze onderzoeken zeggen bestuursleden van energiebedrijven dat ze die centrales nu niet meer zouden bouwen.

Over twintig jaar zijn die kolencentrales omgebouwd tot pretpark.

Ze twijfelen of ze die centrales, die miljarden per stuk kosten, ooit rendabel zullen krijgen. En ze zijn nog niet eens af! Ik voorspel dat die kolencentrales over twintig jaar omgebouwd zullen zijn tot pretpark.

Maar daar gaan die energiebedrijven dan toch de financiële gevolgen van merken?
Dat gaan ze ook! Mijn voorspelling is dat binnen vijf jaar de eerste energiereus over de kop gaat. Waarschijnlijk E.on of RWE. Deze grote Europese energiebedrijven leiden nu al verlies. Zij hebben verkeerd gegokt door in Duitsland niet te investeren in duurzame energie maar zwaar in te zetten op kern- en kolencentrales. En die worden na Fukushima nu afgeschaft. Maar sowieso maakt de hele sector zwaar verlies hoor. Er zit een enorm slachtveld aan te komen.

Hoe moeten we ons daar in Nederland op voorbereiden?
Vooral door ons te realiseren dat het einde van de gaseconomie er echt aan zit te komen. Het gas dat we nu nog oppompen moet in de eerste plaats gebruikt worden om de Groningers ruimhartig te compenseren. Bedrijven die miljardenwinsten maken maar de kosten afwentelen op de samenleving: dat kan echt niet meer. Elke kolencentrale van twee miljard levert 4 miljard aan maatschappelijke schade op, dat is anno 2013 echt onacceptabel. Heet is echt een voorbeeld van oude economie. De rest van de gasbaten moeten we gebruiken om vol in te zetten op een duurzame toekomst.

Hoe dan?
We hebben al talloze recepten liggen. In principe hoef je nieuwe huizen nu al niet meer op het gasnet aan te sluiten. We kunnen ze zo bouwen dat ze zelf elektriciteit en warmte opwekken en daarmee een energierekening hebben van nul. En ook bestaande woningen kan je op dit moment al energieneutraal maken. Dat kost pakweg 20.000 euro per woning, maar die investering verdient zich binnen tien jaar wel terug. Woningcorporatie Alliander heeft bijvoorbeeld al gezegd dat ze vanaf 2020 op grote schaal woningen van het gasnet gaat afkoppelen. Is niet meer nodig. Hierdoor verliezen de dinosaurussen steeds meer klanten en gaan ze nog sneller wankelen.

Hier zijn natuurlijk wel veel banen en miljarden euro’s mee gemoeid. Storten we ons zo niet in een gigantische crisis?
Die crisis komt er sowieso, we kunnen ons er alleen maar zo goed mogelijk op voorbereiden. Alleen adaptieve en slimme bedrijven zullen de crisis overleven, de anderen sterven af. Maar bovenal vind ik de crisis een zege. Het stimuleert innovatie en creativiteit en maakt grote maatschappelijke veranderingen mogelijk. Ik zou nu best weer 25 jaar willen zijn.  

OOK IN HET NIEUWS VRIJDAG 16:30
De Europese Unie vindt het ook maar niks, dat gedoe met paardenvlees, en gaat streng controleren of rundvleesproducten inderdaad rundvlees bevatten. Bij Steakhouse Piet de Leeuw in Amsterdam is dat niet meer nodig. De eigenaar onthult: ‘Ik serveer paard, al 63 jaar.’
Het is niet helemaal duidelijk of premier Mark Rutte Máxima wel het konininginneschap in het vooruitzicht had mogen stellen. Hij was vergeten er eerst met de Tweede Kamer over te vergaderen en sommigen leden zijn nu boos.
En Noord-Korea probeert op onconventionele wijze vriendjes te worden met de VS: het land dreigt met nieuwe kernproeven.

GASBORINGEN GAAN VROLIJK VERDER

Tekst: Annika Elschot / 15 feb – 15.50

Onzekerheid over aardbevingen, zwaardere aardbevingen, maakt Groningers bang. Het ziet er voorlopig niet naar uit dat er iets gaat veranderen, het boren gaat onverminderd door.

Afgelopen donderdag was er opnieuw een debat in de Tweede Kamer met Henk Kamp over de gaswinning. De PvdA wil dat de onderzoeken naar de gaswinning in Groningen niet in december maar in oktober 2013 worden afgerond. De SP, CDA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en de Partij voor de Dieren zijn voor gasvermindering.  Aardgas dat nu niet uit de grond wordt gehaald, is echt niet weg, aldus GroenLinks: “Gas wordt meer waard, dus zuinig inzetten is goed voor de staatskas, de veiligheid in Groningen en het milieu”.

Kamp zal met informatie komen waar mogelijk, maar niet over het belangrijkste onderzoek, en dat is het onderzoek naar mogelijke alternatieve manieren om het aardgas boven te halen. Kamp legde in het debat uit dat het onderzoek naar zo’n groot veld als in Groningen, echt niet eerder dan in een jaar kan worden afgerond. Eigenlijk is daar twee jaar voor nodig. En gasvermindering maakt de kans op bevingen maar iets minder. Het risico van bevingen wordt maar verlaagd van 7 naar 5,6 procent.

Daar komt bij dat de gaskraan nu echt niet dicht kan, volgens Kamp. “Voor de winter 2012-2013 is alles geregeld, daar is helemaal geen mogelijkheid om de gaskraan wat dicht te draaien. En men is al aan het inkopen voor de winter van 2013-2014. Vanaf het voorjaar van 2014 kunnen we reductie overwegen."

De PvdA legt zich bij dit besluit neer en is het met Kamp eens dat het onverantwoord is om het onderzoek naar gasboring te overhaasten, evenals het nu stopzetten van de boringen. 

DE GASKONING IS DOOD, LEVE DE GASKONING!

Tekst: Geert Jan Hahn / 15 feb – 14:30

Gazprom is groot, maar mogelijk niet meer almachtig. Wordt 's werelds grootste aardgasbedrijf onttroond door een landgenoot?

Het is crisis in het land der gazoviki – Rusland gaat een aardverschuiving tegemoet op het gebied van grondstoffen.
Dat het niet al te best zou gaan met Gazprom, het grootste aardgasbedrijf ter wereld, werd gisteren al beschreven op ons permablog. Men voelt echter ook nog eens de hete adem in de nek van oliemagnaat Rosneft, dat er klaar voor is om een gooi naar de Russische troon der almachtige bedrijven te doen. Vladimir Poetin is al geïnformeerd.

Wat is er aan de hand?
Rosneft is het grootste oliebedrijf van Rusland. In 2012 is een netto recordwinst geboekt van zo'n 8,3 miljard euro. De waarde van Rosneft wordt nu geschat op 67,5 miljard euro.

Gazprom zit toch op 86,4 miljard euro? Dat is nogal een verschil.
Officieel wel. Toch ging Igor Setsjin, CEO van Rosneft, onlangs op bezoek bij zijn goede vriend Vladimir Poetin.  Hij deelde de president mee dat de waarde van Rosneft op korte termijn zo’n 90 miljard euro zou zijn. Naar verwachting zou Rosneft daarmee Gazprom binnen drie jaar van de troon stoten.

Wat is het geheim van Rosneft?
In het kort: Rosneft sluit goede deals en is lekker bezig op de Noordpool. Een twee jaar geleden gesloten overeenkomst met BP faalde, maar de Britten werden moeiteloos vervangen door Exxon Mobil en later Eni (Italië) en Statoil (Noorwegen). Offshore olie-exploratie is hot en Rosneft bezit zo’n veertig licenties. Daarnaast komt hebben Rosneft en AAR in december een akkoord gesloten over overname van TNK-BP (de derde olieproducent van Rusland, maar niet in handen van de staat), welke later dit jaar beklonken zal worden. En ze hebben onlangs naar buiten gebracht dat Rosneft contracten aangaat met olielevering aan Orlen (Polen), Total (Frankrijk) én ons eigen Shell (en een beetje van de Britten). Goed voor de winstmarge.

Interessant allemaal, maar was Gazprom niet als enig bedrijf bevoegd om gas te exporteren?
Correct. En die kwestie gaat inderdaad nu spelen. Stiekem gaat Rosneft uit van een demonopolisering van LNG. Wellicht hebben Setsjin en Poetin daar ook over gesproken. Feit is dat de exploratie van het Arctisch gas in principe alleen voor export geschikt is, aldus een analist van IFD Capital. En Rosneft heeft ook al klanten, aangezien er in oktober een contract werd gesloten met Inter RAO voor de komende vijfentwintig jaar. Regeren is vooruitzien, zo lijkt de staatsoliemaatschappij te denken.

The Kremlin needed to change horses.

John Lough over Poetin en Gazprom

 

En wat vindt Poetin daarvan?
Die zou er wel voor openstaan om Rosneft tot nationaal kampioen te kronen. Zijn waarschijnlijke reactie werd als volgt beschreven door deskundige John Lough in The Moscow Times: "It is likely that Putin concluded that Gazprom, which until 2008 was a symbol of Russian power and prestige, has become more of a liability. The Kremlin needed to change horses."

En dan heeft Gazprom ook nog eens onlangs een geheimpje moeten verklappen, nietwaar?
De Russische krant Izvestija heeft naar eigen zeggen de prijzen achterhaald die Gazprom hanteert voor de Europese consument. Tarieven die de Europese Commissie al eerder opvroeg, maar zonder resultaat. Normaliter wordt Gazproms gasprijs per duizend kubieke meter alleen bekend wanneer er conflicten spelen (zoals tussen Rusland en Oekraine).
Nu weten we dus welke landen de hoofdprijs voor het Russische staatsgas moeten betalen en wie lekker veel korting heeft bedongen. En ook dat Gazprom verwacht dat de gemiddelde gasprijs met veertien procent moet dalen, omdat ze met de Amerikanen willen concurreren.

Vertel!
De cijfers zijn gebaseerd op de eerste helft van 2012. De gemiddelde gasprijs zou op 310,3 euro per duizend kubieke meter liggen. Een aantal landen komt er zeer bekaaid vanaf. Macedonië, Polen, Bosnië-Herzegovina, Tsjechië en Bulgarije; zij betalen allen meer dan 500 dollar (zo'n 375 euro) per duizend kubieke meter. Deze landen zijn dusdanig afhankelijk van Russisch gas dat zij de hoofdprijs betalen. Macedonië, dat de lijst aanvoert met bijna 425 euro per duizend kubieke meter, en Bosnië hebben helemaal geen andere keuze dan een contract met Gazprom te sluiten en naar de Russische pijpen te dansen.
Omdat de gasprijzen dus dalen, zal Macedonië dit jaar naar verwachting net onder die 375 euro gaan zitten, maar nog steeds het meest bekaaid er vanaf komen.

En wie hebben er meer geluk?
Wij. Gazprom heeft een deal met het Groningse GasTerra, en wij betaalden 279 euro per duizend kubieke meter. Alleen de Britten moesten minder dokken, slechts 235,5 euro. Maar Gazprom was wel genoodzaakt in de tweede helft van 2012 de prijzen voor het Oostenrijkse Centrex én GasTerra aan te passen, waardoor er weer een smak geld is teruggestort op de Groningse bankrekening.

Op het moment dat de Russen hun prijs verlagen, zullen wij dat ook moeten doen. Dat leidt direct tot lagere inkomens voor de staat.

René Peters, directeur Gastechnologie bij TNO

Goede zaak.
Helaas, dat schijnt toch tegen te vallen. René Peters, directeur Gastechnologie bij TNO, zei deze week al bij BNR dat het nieuws over de daling van de prijzen niet tot grote vreugde hoeft te zorgen: "De prijs wordt steeds meer bepaald door de markt van vraag en aanbod. Op het moment dat de Russen hun prijs verlagen, zullen wij dat ook moeten doen. Dat betekent dat we ook minder voor ons eigen gas krijgen. Dit zal direct leiden tot lagere inkomens voor de staat." 

AARDBEVINGEN EN IETS MET CO2-OPSLAG

Tekst: Annika Elschot / 15 feb – 12:40

CO2 opslag zou een mogelijke oplossing zijn voor de aardbevingen in Groningen, dat zegt energiedeskundige en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, Wim Turkenburg in een uitzending van BNR Duurzaam. Dat snappen wij niet helemaal want vorig jaar was er redelijk wat aandacht voor een artikel in vakblad PNAS, waarin naar voren kwam dat de opslag van CO2, een mogelijke oplossing voor het broeikaseffect, juist aardbevingen tot gevolg zou kunnen hebben.

Meneer Turkenburg, in de uitzending van BNR Duurzaam vertelt u dat CO2 opslag, samen met de stof Olivijn, aardbevingen wellicht kan voorkomen. Echter, vorig jaar is uit onderzoek gebleken dat CO2 opslag juist aardbevingen kan veroorzaken, dat snappen we niet helemaal. 
“CO2 opslag zou een oplossing kunnen zijn, omdat je tegendruk moet creëren. Dit zou je kunnen doen op verschillende manieren, en een daarvan is door CO2 te injecteren", zegt Turkenburg.

Dit gaat wel gepaard met twee problemen. Er ontstaat bezorgdheid bij de bevolking, omdat CO2 namelijk zou kunnen ontsnappen. Om dit te voorkomen zou de stof Olivijn aan CO2 toegevoegd kunnen worden, dat zich bindt aan CO2. "Dat leidt tot mineralisatie wat weer kan leiden tot afdichting, en dus tot het opsluiten van het CO2 gas, aldus Turkenburg". Hiermee komen we bij het tweede probleem. "Als je olivijn gaat injecteren dan kan dat bepaalde kanalen gaan verstoppen, dat is nadelig voor de gaswinning." Daarom moet er onderzoek gedaan worden naar de mogelijk nadelige effecten en er moet worden gekeken naar andere opties.

Hoe zit het dan met dat onderzoek waaruit blijkt dat CO2 opslag aardbevingen kan opwekken?
"De opslag van CO2 kan een te grote druk creëren, waardoor steen zich gaat herzetten. Wat we met CO2 opslag zouden willen doen om aardbevingen te voorkomen is die druk juist constant houden."

CO2 opslag zou dus een mogelijke oplossing kunnen zijn voor de aardbevingen in Groningen, die veroorzaakt worden door gaswinning. De drukverlaging door de winning van aardgas moet gecompenseerd worden en dat kan met CO2. Turkenburg is het eens met de visie van de NAM dat het terugbrengen van de snelheid waarmee het gas uit het Groningenveld wordt gehaald niet helpt. “Ook dan zullen zware aardbevingen ontstaan, maar later in de tijd. Het kan wel bijdragen in het creëren van meer tijd om tegenmaatregelen te verzinnen en te implementeren”. Slechts een vermindering van de totale hoeveelheid gaswinning zal bijdragen aan minder drukverlaging en dus minder kans op (zware) aardbevingen.

NIET TE STOPPEN

Tekst: Redactie / 15 feb – 12:15

Net nu de Groningse onrust over de aardbevingen als gevolg van gasboringen in hun bodem aan het toenemen is, maakt de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) bekend binnenkort te beginnen met boringen in Veendam. De timing is al ongelukkig, de manier waarop het nieuws bekend werd is nog ongelukkiger: de bewoners van het gebied wisten van niets. Ze zouden binnenkort worden geïnformeerd, zo zei een woordvoerder van de NAM tegen de NOS: “We zullen in Veendam goed moeten uitleggen wat de risico’s zijn.”
Punt is: de bodem onder Veendam daalt al als gevolg van de winning van zout. Ook die activiteit leidt, volgens de bewoners, tot schade en scheuren aan en in hun huizen. Het verband is nooit aangetoond.

Even verderop, in Friesland, gaat het KNMI samen met Staatstoezicht op de Mijnen, onderzoek doen of ook deze provincie gevaar loopt. “Ik ben dit aan mijn stand verplicht,” vindt gedeputeerde Sietske Poepjes, die onrust onder de bevolking als in Groningen liever voor is. In Friesland wordt in beperkter mate gas en zout gewonnen dan bij de buren.

OOK IN HET NIEUWS VRIJDAG 12.00
In Rusland veroorzaakte een meteorietregen enkele explosies. Bijna 500 mensen raakten gewond. De World Press Photo van 2012 is gewonnen door een Zweed, Paul Hansen. De foto is gemaakt in Gaza-stad, op de foto is een groep mannen te zien, waarvan de twee mannen vooraan lijken van kinderen dragen. Tot slot, steeds meer Duitsers komen naar Nederland voor een strandvakantie, de grens van drie miljoen Duitse vakantiegangers is daarmee doorbroken.

WEET WAAR JE WOONT

Tekst: Florian van Velthoven / 15 feb – 10:45

Stel: Je hebt net een mooi huisje gekocht in Middelstum. Dan is de kans dat de schade aan je huis veel groter is dan iemand die in Loppersum woont. Sommige dorpen in het getroffen gebied zijn namelijk gebouwd op kwelderwallen. Kwelderwallen ontstonden doordat het water bij vloed tegen klei opbotste, de natuurlijke ondergrond in Groningen. Doordat het water tegen de klei aankomt, ontstaat er zandige klei, of kleiig zand, bij elk kwelderwalgebied is dit weer anders. Goed, dit was uw geografieles voor vandaag.

Feit blijft dat zand een instabielere ondergrond is dan klei, zo vertelt ook Mans Schepers, bioloog en onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen, hij houdt ook lezingen over kwelderwallen. De schade aan een huis bij een aardbeving is in een dorp als Middelstum veel groter dan, bijvoorbeeld, in Bedum, een dorp dat gebouwd is op kleigrond. "In het verleden werd daar met het bouwen van huizen geen rekening mee gehouden. Tegenwoordig is de kennis er wel om te weten dat je bij zanderige ondergronden diep in de grond moet graven voordat je er huizen gaat bouwen. 50 jaar geleden dacht niemand daar nog aan."

Om schade tijdens aardbevingen te voorkomen moet er in de toekomst vaster worden gebouwd, meent Schepers. "Die ondergrond heb je nou eenmaal. Je kunt dorpen moeilijk gaan verplaatsen naar een geschiktere ondergrond. We moeten leren van het buitenland. Daar wordt veel vaster gebouwd. De schade aan de huizen bij een aardbeving ligt niet aan de ondergrond. De trilling komt van veel dieper. De fundering moet veel dieper gebouwd worden." Ook ingenieursbureau Arcadis benoemt dat er bij nieuwbouwprojecten meer naar aardbevingsbestendigheid  gekeken moet worden.

'Krokodillentranen'

Intussen regent het klachten bij de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM). Maar is het niet naïef om een huis te kopen op een instabiele ondergrond, bovendien gebouwd op een gammele fundering? Sommigen vinden van wel, zoals Tim Feenstra, geboren in getogen in Loppersum, ook een dorp in Noordoost Groningen dat geregeld getroffen wordt door een beving. "Loppersum is gebouwd op kleigrond; als er hier een beving is, voelt het alsof er een vrachtwagen door de straat rijdt. In zandgebieden voel je die beving veel meer. Maar diegene die daar een huis kopen, weten toch dat de ondergrond wat instabieler is? Ik vind het allemaal krokodillentranen. Mensen in Groningen weten heel goed in wat voor gebied ze gaan wonen. Ik ga geen huis kopen als ik weet dat het gevaar loopt bij een aardbeving, maar veel mensen hebben gedacht: 'Laat ik het maar doen, mocht er schade zijn dan zal de NAM het wel betalen.' Veel Groningers doen alsof ze dom zijn, maar dat valt reuze mee." 

OOK IN HET NIEUWS DONDERDAG 17:00
De Tweede Kamer debatteert over de Groninger gasbevingen. Via de website van Politiek24 is dit debat te volgen. Ondertussen heeft Femke Halsema met haar collega’s het rapport over scholengemeenschap Amarantis afgerond. Het bestuur ging ‘nét niet’ over de schreef. Tenslotte gaan woningcorporaties door het woonakkoord minder huizen bouwen. Dat zegt corporatiekoepel Aedes. 

GAZPROM: VRIENDSCHAP EN RUZIE

Tekst: Sjoerd Blankevoort / 14 feb – 15:00

De NAM is niet het enige gasbedrijf dat het lastig heeft. Gazprom, het grootste gasbedrijf ter wereld, ligt in de clinch met de Europese Unie.

Voor wie het nog niet wist: 2013 is het ‘Vriendschapsjaar Nederland-Rusland’. Niet zozeer om een historische gebeurtenis te herdenken, maar om de ‘brede en lange samenwerking’ tussen beide landen te vieren. De plannen voor dit feestjaar ontstonden in 2009, bij de opening van de Amsterdamse vestiging van de Hermitage. Een andere belangrijke aanleiding voor het feestjaar was de megadeal die premier Balkenende in 2007 sloot met Gazprom over deelname aan de Nord Stream pijpleiding van Rusland naar Duitsland .

Het waren gouden jaren voor Gazprom. De gasprijs was gestegen naar astronomische hoogtes en het bedrijf stapelde recordwinst op recordwinst. Symbool voor het onoverwinnelijke gevoel bij Gazprom staat dit filmpje uit 2008, waarin de zegeningen van Russich aardgas bezongen worden door Gazprom-topman Vladimir Tumayev.

Hoe anders staat het trotse bedrijf er nu voor. De gasprijs is flink gedaald door de opkomst van alternatieve energiebronnen, een probleem waar ook de NAM mee te kampen heeft. Daarnaast is de verhouding met de EU, en dus ook met Nederland, flink bekoeld.
In september kondigde de EU een onderzoek aan naar oneerlijke concurrentie van Gazprom. De energiegigant, voor meer dan 50 procent eigendom van de Russische staat, is de grootste leverancier van aardgas aan de EU. In totaal levert het 25 procent van al het Europese aardgas, in Midden- en Oost-Europa is dit 90 tot 100 procent. Gazprom zou de prijzen in deze landen kunstmatig hoog houden en eerlijke concurrentie onmogelijk maken door andere gasleveranciers geen gebruik te laten maken van zijn pijpleidingen.

Als Gazprom schuldig bevonden wordt, riskeert het een hoge boete (Microsoft bijvoorbeeld werd voor het overtreden van de mededingingsregels veroordeeld tot een boete van 1,1 miljard) en zal het zijn pijpleidingen moeten openstellen voor de concurrentie. Het onderzoek van de EU komt niet uit de lucht vallen.

Al sinds 2006, toen Rusland tijdens een conflict met Oekraïne de gaskraan dichtdraaide, probeert de EU minder afhankelijk te worden van Russisch gas. Hierdoor werden destijds ook Bulgarije, Tsjechië en Polen, die afhankelijk zijn van dezelfde pijpleiding, afgesloten van gas. De EU nam verschillende maatregelen om de concurrentie te bevorderen en het gas elders vandaan te halen. Landen als Nederland, Duitsland en Italië, die met Rusland samenwerken op het gebied van gas, verzetten zich overigens tegen deze maatregelen.

Door het onderzoek heeft de EU zich ook de woede van het Kremlin op zijn hals gehaald, die Gazprom beschouwt als een staatsbedrijf. Nadat de EU het onderzoek aankondigde, vardigde de Russische president Poetin een decreet uit dat ‘strategische bedrijven’ als Gazprom verbiedt om zonder toestemming van het Kremlin zaken te doen. Op een top tussen Rusland en de EU in december kwamen beide partijen niet dichter bij elkaar. Poetin noemde de Europese energiewetgeving ‘ongeciviliseerd’.

Ondertussen breidt Gazprom nog wel uit in Nederland. In november werd bekend dat Gazprom gas gaat winnen in de Noordzee. In 2009 nam het al een belang in een leeg gasveld bij Alkmaar dat omgebouwd moet worden tot een van de grootste gasopslagplaatsen in Europa. Sinds vorig jaar levert Gazprom rechtstreeks aardgas aan klanten in Nederland, via een samenwerking met het Duitse gasbedrijf Wintershall.

'WELKOM IN DE GEMEENTE LOPPERSUM'

Tekst: Mark Voortman / 14 feb – 13:30

De licht afbrokkelende asfaltweg slingert door het Groninger landschap. Een lege vlakte, met hier en daar een vervallen boerderij of kale boom. Ik knijp mijn ogen tot kleine kiertjes om tegen de laaghangende winterzon in te kijken en zie in de verte, aan de hier altijd zichtbare horizon, de skyline van Loppersum. Kerktoren, molen, typisch Gronings. Ik passeer een scheefstaand bordje aan de rechterkant van de weg. ‘Welkom in de gemeente Loppersum’. Een koude rilling trekt over mijn rug. Er is geen weg meer terug.

Ik wist niet wat ik kon verwachten, toen ik vanochtend in alle vroegte in de auto stapte. M’n vriendin wilde nog wat zeggen. ‘Sst, stil maar’, zei ik. ‘Ik weet het.’ En drukte haar gezicht tegen mijn borst. Ze duwde zich van mij af, zuchtte geïrriteerd en liep naar binnen. ‘Laat maar, zes uur eten we.’ Ik  stapte in en haalde een keer diep adem. Daar gaat ‘ie dan. Hoe zou het er daar aan toe zijn?

Drie kwartier later draai ik het kerkplein in Loppersum op. Wie niet beter weet zou zeggen dat er hier weinig aan de hand is. Het is stil, maar des te meer ben ik op mijn hoede. Want onder de oude panden aan de winkelstraat borrelt het. Ik hoor twee vrouwen praten voor de ingang van de supermarkt. ‘Morgen komt de inspectie. Ik hoop vooral dat er geen scheur in de fundering zit’. Ik weet precies waar ze het over hebben, zelfs zonder dat ze het a-woord hebben genoemd. Na een kort gesprekje haastten de vrouwen zich met de noodzakelijkste boodschappen huiswaarts. Een snelle groet en van de straat af.

Mijn oog valt op het pand van Zaadspecialist De Haan. Een scheur in het betonnen blok boven het raamkozijn. Een kleine scheur weliswaar, ‘maar een kleine scheur is ook een scheur’, aldus De Haan. ‘Ik ga weer naar binnen, het is fris’, besluit hij. Nu besef ik het ook. Het is inderdaad fris. Zou dat betekenen… Nee toch? Ik vertrouw het niet helemaal en besluit een dorp verder te gaan kijken. Garrelsweer, waar het aan het begin van deze week raak was.

Het dorpje met nog geen zevenhonderd inwoners ligt zo’n drie kilometer zuidelijker, omgeven door winderige weilanden. Een gracht meandert door het plaatsje met kleine straatjes en bruggetjes. Ik zie een boot liggen, de neus richting het noorden. Slim. Richting de Noordzee als de pleuris uitbreekt. Geen risico. Een kerktoren steekt boven de oude huizen en rijtjeswoningen uit, op de hoek naast de grootste brug staat een kroeg. Het is gesloten. Er is niemand op straat, Garrelsweer lijkt verlaten.

Ik zie beweging aan het einde van de straat en besluit erop af te gaan. Dan, opeens, wordt de verwoestende werking van de aardbeving pijnlijk zichtbaar. Hij heeft zijn sporen duidelijk achtergelaten. Een gigantisch gat in het midden van de weg. Ik sla van schrik mijn hand voor mijn mond. Er staat een kraan bij het grote gat, waarin mannen met helmen en hesjes druk bezig zijn. ‘Zo’, roep ik naar benden. ‘Dit is niet mis.’

‘Inderdaad mien jong’, knauwt er één naar boven. ‘Voor het einde van de maand moet de hele straat glasvezel hebben.’ Ik loop verder.

Bewoners Losdorp opgeschrikt door aardbeving van 1,8 op schaal van Richter, lees ik. Verdomme, zie je wel. Een scheur.

Mijn telefoon piept. ‘Bewoners Losdorp opgeschrikt door aardbeving van 1,8 op schaal van Richter’, lees ik op het scherm. Ik verstijf. Paniek. Ik moet dekking zoeken, schiet het door mijn hoofd. Ik zie een picknickbankje aan de straatkant staan, bedenk me niet en duik eronder. Ik kijk op de grond voor mij. Verdomme, zie je wel. Een scheur. Ik had hier nooit heen moeten gaan. Een kat wil de straat oversteken. ‘Nee!’ Maar de kat luistert niet naar mij. Hij beweegt zich langzaam naar de overkant, alsof er niks aan de hand is. Ik kruip onder het bankje vandaan en met een schouderrol weet ik het dier te grijpen. Ik druk het stevig tegen me aan, maar het beest krabt zich los en vlucht snel een huis in. Hij heeft het gered. Deze keer. Maar wie zal zeggen of hij volgende keer weer zoveel geluk heeft?

Ik sta op en klop mijn kleren schoon. Een silhouet in de verte trekt mijn aandacht. Het zal toch niet? Maar jawel, er staat echt gewoon een man zijn huis te schilderen. Ik wil hem waarschuwen. ‘Bent u niet bang voor de bevingen?’ De man kijkt me aan. Ik zie het in zijn ogen. Deze man is niet bang voor de dood. Hij zal tot op het laatste moment blijven, niet vluchten. Onverstoord zijn aardappels prakken terwijl de schilderijen van de muur trillen en zijn echtgenoot dekking zoekt. Deze man zal niet wijken. Voor niets en niemand. Als zijn tijd is gekomen, dan is dat zo. En dan sterven in pas geschilderd huis, een grotere middelvinger kun je niet opsteken naar die aardbevingen. Prachtig. ‘Ik kom hier niet vandaan’, zegt de man van het Drentse schildersbedrijf.

Ik dwaal nog even rond, maar dan heb ik het gehad. Ik ren naar mijn auto, zet ‘m in z’n achteruit en vlucht met gierende banden. Weg hier.

OOK IN HET NIEUWS DONDERDAG 12:00
Extreem weer, waarschuwt het KNMI, in de provincies Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant als gevolg van sneeuw en ijzel. Ook in de rest van het land is de stemming niet optimaal. Dat kan ook komen door de mededeling van het CBS dat Nederland wederom in een recessie is beland.
De slachtoffers en nabestaanden van de schietpartij in Alphen aan den Rijn krijgen geen inzicht in het psychiatrisch rapport van schutter Tristan van der V. Openbaarmaking zou, oordeelde de rechtbank, een te grote inbreuk op de privacy van zijn ouders zijn.
En 'Blade Runner' Oscar Pretorius wordt ervan verdacht zijn vriendin te hebben doodgeschoten. De beroemde Zuid-Afrikaanse hardloper-met-protheses zou haar voor een inbreker hebben aangezien.

EEN KORTE GESCHIEDENIS VAN DE GRONINGER GROND 

Tekst: Laura Klompenhouwer / 14 feb – 11.30

De grond rond en onder het Groningse Slochteren beeft en ook de Nederlandse politiek lijkt wakker geschud. Dat komt niet alleen door de aardschokken van de afgelopen weken, maar ook door een rapport van het Staatstoezicht op de Mijnen, dat vaststelde dat de bevingen in Groningen niet alleen aan frequentie, maar ook in hevigheid toenemen.

De schrik zit er bij inwoners van de provincie goed in. Groningse bestuurders hebben een brief gestuurd naar de Tweede Kamer waarin ze hun bezorgdheid uitspreken over de gevolgen van gaswinning onder hun woonplaatsen. 

Met de commotie die is ontstaan, zou je haast denken dat de discussie over de gevolgen van gaswinning nieuw is. Niets blijkt minder waar. Hieronder een greep van de openbare documenten waaruit blijkt dat de discussie over het risico van de gaswinning onder Groningen al lang woedt.

Op de eerste aardbeving in Groningen in december 1986 volgde direct Kamervragen. PvdA’ers Kees Zijlstra en Henk Knol vroegen expliciet of de ‘bevingsverschijnselen (mede) veroorzaakt worden door de aardgaswinning?’. De repliek: “Oorzaak door aardgaswinning? Neen, het Slochterenveld ligt te veraf. Wel zijn vlak ten zuiden en ten noordoosten van Assen kleine aardgasvelden gelegen. Samenhang met gasonttrekking uit die velden ligt niet voor de hand.

Op 9 maart 1989 vond dan toch een mondeling gesprek plaats over ‘bodemverzakking en aardbevingen in het noorden van Nederland’. “De heer Zijlstra (P.v.d.A.) vond het niet verwonderlijk dat de laatste jaren de bevolking van noord-Nederland ongerust is geworden over bodemdalingen en aardbevingen”, zo is in het verslag van het overleg te lezen. 

In 1993 volgde de publicatie van een rapport van onder meer het KNMI over de relatie tussen gaswinning in Noord-Nederland en aardbevingen. 

Uit het onderzoek:
“In de catalogus van aardbevingen in Nederland (Houtgast, 1991) worden twee gebeurtenissen beschreven van vóór 1986 in Noord-Nederland. Waarschijnlijk betreft dit geen aardbevingen, maar zijn de opgetreden verschijnselen verbonden met grote stormen (Houtgast, 1987). Er zijn dus geen aardbevingen beschreven in Noord-Nederland vóór de periode van gaswinning.”

De maximale magnitude voor Noord-Nederland werd ten tijde van het onderzoek (berekend op basis van aardbevingen die tussen 1986 en 1993 plaatsvonden) geschat op 3,3 op de schaal van Richter. De schade die bij een dergelijke aardschok kon worden aangericht was verwaarloosbaar tot licht voor de meeste gebouwen, en ‘matig’ voor een enkel gebouw. het Staatstoezicht op de Mijnen stelde de maximale sterkte van aardbevingen onlangs bij tot minstens 3,9 op de schaal van Richter.

Waarom zijn we niet gelijk gestopt met gas winnen, toen duidelijk werd dat er een verband bestond met aardbevingen? Dat de schade door de schokken tot nu toe zeer beperkt was, lijkt in elk geval een verklaring voor het gegeven dat de aardschokdiscussie weinig urgentie leek te hebben. 

Andere belangrijke obstakels voor het staken of reduceren van de aardgaswinning, waren de langlopende contracten die Nederland heeft met andere landen in Europa. Hoe lang die contracten lopen, blijkt uit een Kamerstuk uit de periode 1993-1994. "Exportcontracten zijn met instemming van de toenmalige ministers van Economische Zaken tot stand gekomen. Deze contracten zijn afgesloten in de periode 1965-1971 en zijn nadien verscheidene malen verlengd. De huidige contracten lopen af in de periode na het jaar 2010. "

Nederland exporteert gas naar onder andere Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië en België. Gasexporteur GasTerra wil vanwege de ‘vertrouwelijke inhoud’ van de informatie niet zeggen of de contracten met deze landen de afgelopen jaren zijn verlengd.

In 2012 bedroeg de gasproductie uit Groningen 47 miljard kubieke meter.  Iets meer dan de helft daarvan was bestemd voor gebruik binnen Nederland. Een derde van het binnenlandse gas wordt door de Nederlandse consument gebruikt om te koken en te stoken. Twee derde van het binnenlands verbruik is voor kantoren en centrales, zegt de woordvoerder van minister Henk Kamp.

OOK IN HET NIEUWS WOENSDAG 17:00
Het kabinet gaat flink bezuinigen op infrastructuur. Maar liefst 6,4 miljard wordt er gekort op wegen en spoor. Het paardenvleesschandaal (lees Willem van Ewijks artikel in het Geknipt voor U-kanaal) veroorzaakt ondertussen een run op paardenvlees in Nederland. Tenslotte kijken wij uit naar de Champions League-wedstrijd tussen voetbalgrootmachten Real Madrid en Manchester United. Cristiano Ronaldo vs. Robin van Persie – een fantastisch affiche. 

GRONINGERS HEBBEN GEEN VERTROUWEN MEER IN KNMI

Tekst: Ties Joosten / 13 feb – 16.45

Het belangrijkste nieuws uit de brief die het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) eind vorige week naar minister Kamp (Economische Zaken) stuurde was dat het KNMI de verwachting voor de maximale sterkte voor een aardbeving in Groningen naar boven bijstelt. Alweer. Ooit was de maximaal verwachte sterkte 3,5, nu zou hij ergens tussen de 4 en de 5 liggen. Groningen heeft dan ook geen vertrouwen in weer een nieuw onderzoek van het KNMI: “Ze moeten telkens de maximaal verwachte sterkte bijstellen. Wie zegt dat ze het ditmaal wel bij het rechte eind gaan hebben?” zegt Bettie van Veen van de Groninger Bodembeweging.

Ook vindt Van Veen dat het KNMI door de schaal van Richter te gebruiken een misleidend beeld geeft. Door de Groningse kleigrond en het ondiepe epicentrum worden aardbevingen in Groninger namelijk zwaarder ervaren dan de Richterschaal aangeeft. “Het gaat ons om de intensiteit van de aardbeving. Laatst hadden we al een beving met een intensiteit van 6 tot 7.” Van Veen doelt hier op de schaal van Mercalli, die volgens haar beter gebruikt kan worden om het aardbevingsgevaar in kaart te brengen.

Een woordvoerster van het KNMI vindt de kritiek van de Groninger Bodembeweging voorbarig: “We hebben op dit moment nog niet eens een verzoek van de minister voor een onderzoek gehad.” Dat de Groningers geen vertrouwen hebben in een KNMI noemt de woordvoerster “jammer, maar het is hun perceptie.”

Het wantrouwen van de Groningers jegens de autoriteiten die de aardbevingsrisico’s moeten inschatten gaat ver terug. Toen in 1986 de eerste aardbeving in Assen plaatsvond hadden veel Noord-Nederlanders al het gevoel dat het iets met de gaswinning te maken had. Lange tijd heeft de Nationale Aardolie Maatschappij (NAM), die het Slochterse gas oppompt, dit verband echter ontkend. Pas in 1993 gaf de NAM toe dat de aardbevingen een direct gevolg zijn van de gaswinning.

Van Veen heeft dan ook het idee dat de Groningers slechts speelbal zijn van de Haagse financiële belangen. “Toen minister Kamp hier 25 januari was zegde hij toe zo snel mogelijk met de versteviging van gebouwen te beginnen. Gisteren bleek dat hij daar pas in het derde kwartaal van 2013 mee aan de slag gaat. Dan is het seizoen van de zware aardbevingen, dat normaal van juni tot augustus loopt, al weer bijna voorbij. Moeten er dan eerst slachtoffers vallen voordat er iets gebeurd?”

PVDA OOK OVERTUIGD, NU KAMP NOG

Tekst: Annika Elschot / 13 feb – 15.00

Nadat de PvdA ook over de streep ging, is er een meerderheid in de Tweede Kamer die wil dat minister Kamp zo snel mogelijk ingrijpt en de gaskraan in ieder geval gedeeltelijk dichtdraait. Dit kan volgens PvdA-Kamerlid Jan Vos door het opslaan van gas in ondergrondse reservoirs, zodat in geval van nood de gaskraan direct kan worden dichtgedraaid. Daarnaast is de PvdA ervoor om speciale stikstofstations in gebruik te nemen voor vermindering van de gaswinning in Groningen. "De bevingen van de afgelopen dagen hebben voor ons de urgentie versterkt", zegt het PvdA-Kamerlid Jan Vos.

Deze stikstofstations kunnen gas uit het buitenland en uit kleinere gasvelden in Nederland geschikt maken voor Nederlandse kachels en gasstellen, die alleen geschikt zijn voor het laagcalorische gas uit Groningen. Hoogcalorisch gas wordt in de mengstations met stikstof vermengt, zodat het gas dezelfde eigenschappen krijgt als laagcalorisch gas. Maatregelen om Nederland voor te bereiden op buitenlandsgas en kleine gasvelden in Nederland werden al langer getroffen, omdat de gasvoorraad in Groningen langzaamaan steeds minder wordt.

In 1974 is daarom het kleineveldenbeleid geïntroduceerd. Kleine velden zijn relatief duur om te exploiteren, maar in dit beleid worden gasproducenten gestimuleerd dit toch te doen want van het gas in het Groningenveld, dat tot de tien grootste gasvelden ter wereld behoort, is inmiddels tweederde geproduceerd. Gasproducenten kunnen hun gewonnen gas aan GasTerra verkopen tegen redelijke voorwaarden en marktconforme vergoedingen. Dankzij dit beleid zijn er honderden kleine gasvelden gevonden. In 2009 waren er 420 ontdekt. Binnen tien jaar zal echter de productie van deze kleine velden met de helft afnemen. Importeren van aardgas buiten Europa is dan ook geen overbodige luxe.

Hieraan kleven wel nadelen. Importeren van aardgas van buiten de Europese Unie leidt tot afhankelijkheid. Ook is er een aanzienlijk energieverlies bij het transporteren van gas over een langere afstand. Als het gas dan in Nederland is aangekomen moet het nog geschikt gemaakt worden voor Nederlandse huishoudens. Het moet gemengd worden in de vijf stikstofstations die Nederland rijk (of arm is, dat hangt ervan af hoe je het bekijkt). En dat kost geld. Wat dat precies betekent voor de prijs van gas is nog niet duidelijk. De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) bepaalt welke kosten de Gasunie in de tarieven van het gastransport mag meenemen. Gasleveranciers moeten bepalen of verhoogde tarieven worden doorberekend in de uiteindelijke gasprijs.

Het nieuwe onderzoek dat Kamp heeft uitgezet en dat hij in december wil presenteren, moet uitwijzen wat de risico’s zijn, wat de financiële consequenties zijn en of er manieren zijn om de risico’s terug te dringen (dit zegt hij in De Wereld Draait Door). De PvdA ziet echter liever in oktober de resultaten van dit onderzoek. De vermindering van de gaswinning zal pas na een jaar effect hebben op de aardbevingen. 'Als we Kamps lijn volgen zijn de onderzoeken pas eind 2013 afgerond en kun je pas in 2014 iets doen aan de bevingskansen voor 2015.'

Morgen gaan de Kamerleden opnieuw met Kamp in debat. Voor de Kamer is het duidelijk, er moet nu actie ondernomen worden. Nu Kamp daar nog van overtuigen.

Het bericht Niets meer onder Groningen – deel 2 verscheen eerst op DNP.

Mijn gekozen waardering € -

Geef een reactie