Na eerder dit jaar het piano-album ‘Empty’ te hebben uitgebracht komt de Duitse toetsenist met een concertfilm en live-album. ‘Tripping With Nils Frahm’ is opgenomen in het historische Funkhaus am Spree in Berlijn, een van de meest iconische gebouwen in de stad. LEITER produceerde de film in samenwerking met PLAN B., het productiebedrijf van Brad Pitt. De film is exclusief te zien op de wereldwijde streamingdienst MUBI.
Oké, de vader van Nils Frahm, fotograaf Klaus Frahm, heeft maar een stuk of vijf covers gemaakt van de ruim meer dan anderhalfduizend albums die ECM Records heeft uitgebracht, maar een ervan was wel het legendarische ‘As Falls Wichita, So Falls Wichita Falls’ uit 1981 van de Amerikaanse gitarist Pat Metheny, de eveneens Amerikaanse toetsenist Lyle Mays én de Braziliaanse meesterpercussionist Naná Vasconcelos. Het was onder andere uit bewondering voor de laatste dat vader Frahm zelf percussie-instrumenten begon te verzamelen, waaronder een berimbeau. Wil je daar iets mee, als jochie, wil je de instrumenten die thuis in een hoek staan aanraken, ermee spelen, en dan was er ook nog de piano van zijn moeder, dan is het handig als iemand uitlegt hoe dat moet.
Nils Frahm: “Dus dat is het moment, denk ik, dat ik geïnteresseerd raakte in spelen. Want als je iets hoort en je ziet dat dit is wat je ervoor nodig hebt om het zelf te doen, het was gewoon zo duidelijk dat ik er niet eens over nadacht, er nooit over heb nagedacht waarschijnlijk.”
Spelen, het instrument echt bespelen of spelen als een kind?
“Misschien was het wel hetzelfde. Ik bedoel, sommige kinderen willen gewoon een instrument vernietigen. Als je sommige kinderen voor een instrument zet, zijn ze: Aáárgh…
Die worden Einstürzende Neubauten.
“Ja. Die hebben een meer robuust instrument nodig dat iets kan hebben. Maar toen mijn ouders me vroegen voorzichtig met de instrumenten te zijn, denk ik dat ik meewerkte, en daarom kon ik misschien op een bepaalde manier los gaan, ondanks dat ik met mijn ouders speelde, en dat was heel erg leuk. Het was ook erg luid, veel luider dan de muziek die normaliter uit de luidsprekers kwam. Het was een leuke tijd. Maar ik dacht er toen nooit aan om, als ik ouder was, muzikant te worden. Dat kwam later.”
We begonnen het gesprek over Nils’ vader (“Die maakt kunst, wij zijn maar gewoon musici”) en over de in 2016 op 71-jarige leeftijd overleden Naná Vasconcelos, voor wie wij beiden grote bewondering hebben. Het toeval wil dat ik de muziek van Nils Frahm eigenlijk pas echt heb leren kennen en waarderen terwijl ik door het land van Naná reisde. Terwijl ik daar voor mijn journalistieke werk onderzoek deed naar de relatie tussen het Amazonewoud en het klimaat (zie mijn website Banzeiro), vermaakte ik mij met albums en live-concerten van Nils Frahm die ik vond op YouTube. De vraag die dan ook als eerste opkomt bij de setlist van ‘Tripping With Nils Frahm’ betreft het nummer ‘My Friend The Forest’, oorspronkelijk op het album ‘All Melody’.
Over welk bos gaat het?
“Het nummer is geïnspireerd op een wandeling met een vriend. Het gaat terug naar een dag dat ik een goede vriend een bepaald stuk van een bos liet zien waarvoor je eerst door een wat moeilijker toegankelijk deel met struiken heen moest. Het is niet echt bos. Het zijn een aantal bomen die we woud-syndroom noemen. Het is dus geen regenwoud of zo.”
Ik herinner mij uit mijn jeugd dat wij als kinderen kleine stukjes bos hadden met daarin wat bomen en struiken. Je speelde er verstoppertje en verbeeldde dat je op een fantasie-eiland was, dat soort dingen.
“Zeker. Dat is het bos waar ik het over heb. Dat is het bos waarnaast ik ben opgegroeid. En dat is het bos waar ik als kind verdwaalde om huizen te bouwen. En er is daar een rivier die we probeerden te stoppen.”
?
“Het is ons niet gelukt.”
Een paar jaar geleden kocht en verbouwde Nils Frahm eigenhandig een studio (Saal 3) in het voorheen Oost-Duitse Funkhaus in Berlijn. Hij legde er zelf de elektriciteit aan en verzorgde samen met vrienden de herstelwerkzaamheden aan het timmerwerk. Ook bouwde de toetsenist er zijn eigen mengtafel en zelfs een pijporgel. Het eerste album dat er werd opgenomen was het in 2018 uitgebrachte ‘All Melody’, twaalf stukken waarin Nils Frahm zijn muzikale fantasieën vrijelijk laat stromen in door melodie bepaalde, naadloos in elkaar overvloeiende sfeervolle ambient, opzwepende elektro en helder sprankelende neo-klassieke composities.
In december 2018, na de ‘All Melody’ wereldtournee met meer dan 180 uitverkochte shows, keerde Nils Frahm terug naar Funkhaus Berlin voor vier achtereenvolgende avondshows. Filmregisseur Benoit Toulemonde, een vriend, legde de concerten vast op film, en gebruikte daarvoor handcamera’s en technieken die hij eerder had ingezet voor de concertreeks Soirée de Poche. De gehanteerde werkwijze draagt optimaal bij aan de intense en intieme beleving van ‘Tripping With Nils Frahm’, een film waarin Nils’ talenten als componist en gepassioneerde live-artiest, evenals de betoverende sfeer van zijn legendarische Funkhaus-shows – waarbij het publiek de musicus bijna letterlijk op de huid zit – garant staan voor een bijzondere en hypnotiserende muzikale ervaring, een ritueel.
Als je Brad Pitt op de gastenlijst hebt staan, dan zul je dat weten, omdat het werk betekent
Wie Nils Frahm op het scherm live wil zien, heeft daarvoor een ruime keuze. Concerten op YouTube als ‘Nils Frahm Boiler Room Concert’ uit 2014, ‘Nils Frahm – Montreux Jazz Festival 2015’, ‘Nils Frahm A Winged Victory for the Sullen – BBC Proms 2015’ en andere trekken miljoenen kijkers. De toetsenist is blij met het succes op internet, maar ziet de registraties toch vooral als cadeautjes van andere mensen.
“We hadden niet verwacht dat deze video’s zo succesvol zouden zijn. Als ik nu op YouTube kijk wat er gebeurt, zie ik, “wauw, mensen houden van dit concert” en “ze hielden van dat concert”. Maar uiteindelijk is er nooit veel tijd aan deze video’s besteed. Het is uitzendstandaard. Je doet je show en na afloop van de uitzending geven ze je de voltooide video als herinnering, zo werkt dat. Kijk naar de BBC en al die andere grote omroepen waarbij alles in een dag klaar is. Wij hebben bijna twee jaar aan deze film gewerkt, omdat we deze film echt wilden laten werken. Dan gaat alles in een ander tempo. Wij konden hier ook veel meer tijd in steken dan een omroep, en dus wilden we een film maken die echt door mijzelf en mijn team is samengesteld. De film heeft op een bepaalde manier een poëtisch element, dat je alleen kunt bereiken, denk ik, als je zoveel tijd eraan besteedt.”
Hoe kwam de connectie met Brad Pitt en Plan B. tot stand?
“Ze kwamen twee jaar geleden met ons in contact: of we mee wilden werken aan de film die ze maakten, ‘Ad Astra’, een science fiction verhaal waarin Brad in de ruimte op zoek gaat naar zijn vader. Wij dachten aanvankelijk dat we niet genoeg tijd zouden hebben. Dus hielden we de boot af. Uiteindelijk hadden ze veel meer tijd nodig om de film te maken, dus misschien had het gekund. Maar op dat moment paste het niet in ons schema. We hielden echter contact. En Brad hield erg van de muziek en kwam naar de concerten. Als je Brad Pitt op de gastenlijst hebt staan, dan zul je dat weten, omdat het werk betekent. Je moet beveiligingsmensen regelen, ervoor zorgen dat hij binnenkomt zonder gezien te worden en zo. Maar… Brad Pitt in het publiek in Los Angeles was fantastisch. En om hem te ontmoeten was leuk, want hij is zoals je verwacht, een heel vriendelijk en nuchter persoon. Toen hij hoorde dat we aan deze film werkten, wilde hij ons steunen. En wij hadden zoiets van, oké, hij is best wel een expert op het gebied van films, dus misschien kan hij ons helpen bij het produceren. Hij gaf ons zelfs kritiek op de montage, op de camerahoeken. Hij begreep heel goed wat de zwakke punten van de film waren en besprak dat met ons. Uiteindelijk hielpen ze ons met de promotie en het vinden van de juiste kanalen om dit werk te presenteren.”
Ik weet zeker dat de volgende vraag door elke journalist is gesteld, maar ik wil niet achterblijven. In een tijd dat we ons in grote delen van de wereld met zijn allen in een vorm van isolatie bevinden, kom jij met een concertfilm. De eerlijkheid gebied natuurlijk te zeggen dat je al aan deze film werkte toen het woord lockdown nog vooral een scrabblewoord was.
“Dat is mijn enige excuus. We waren aan het werk sinds begin 2019. Toen de lockdown kwam, voelde het bijna als niet handig voor ons, omdat we aan iets bezig waren en het snel uitbrengen van de concertfilm aanvankelijk de meest voor de hand liggende reactie leek. Maar toen begonnen we toch te twijfelen. We wilden niet het gevoel hebben dat we van de situatie gebruik maakten. Uiteindelijk besloten we aan de film verder te werken en de release nog wat uit te stellen.”
Wat heeft de lockdown voor jou betekend, als mens en als artiest die wil optreden?
“Eerlijk gezegd wil ik nu niet optreden. Het was bijna alsof er voor mij persoonlijk niet veel veranderde. In ons schema was dit een jaar waarin we niet veel speelden of reisden, omdat we een lange tournee hadden gedaan in de jaren ervoor. We hadden het geluk dat we ons geplande programma konden afmaken. En toen we ons daarna een beetje wilden terugtrekken en een pauze inlassen, kon dat ook. Het voelde bijna als geen verschil, omdat ik tijd in de studio wilde doorbrengen en nieuwe ideeën uitwerken. En dat is precies wat ik de afgelopen maanden heb kunnen doen. Ik had op deze manier ongelooflijk veel geluk. Voor ons schema is er niet veel veranderd. Maar er is natuurlijk wel veel veranderd. Hoe stel je je onder deze omstandigheden de carrièremogelijkheden van een musicus voor? Uiteindelijk weet niemand wat voor effect dit alles op de markt zal hebben. En terwijl ik dacht: “oké, ik hoef me op dit moment niet zoveel zorgen te maken, ik kan doorgaan, creatief zijn”, vraag je je toch af “wanneer er weer een live-concert zal zijn?” en “wat doen al mijn vrienden die concerten geven?”. We hebben zoveel vrienden op de markt en daarbij had niet iedereen zoveel geluk dat ze konden zeggen, “oké, het deed me niet zoveel”. Veel van mijn vrienden zijn keihard getroffen, en dat verandert het denken daarover en het voelen van die onzekerheid uiteindelijk. Het voelde niet bepaald als een heel normaal jaar.”
Een live-gestreamed concert vanuit je woon- of slaapkamer: wat is het verschil met een tv-programma als Big Brother?
In deze tijden van lockdown grijpen musici in de hele wereld naar het live optreden via internet om met hun publiek in contact te blijven. Zo geeft de voormalige Captain Beefheart-gitarist Gary Lucas regelmatig solo-concerten via Facebook en produceerde de Japanse componist en pianist Ryuichi Sakamoto een serie video’s onder de noemer ‘incomplete’ die hij met bevriende musici (o.a. Alva Noto, Laurie Anderson, Arto Lindsay) opnam tijdens de covid-19 lockdown. Nils Frahm toont zich geen groot fan van dit soort activiteiten.
“Ik snap het wel, dat je als artiest reageert op alle politiek met een kunstwerk – dus laten we zeggen dat we een pandemie hebben en een lockdown en je haast je naar de studio voor een live-gestreamed concert, dat is logisch, want mensen willen gezien worden en de fans willen de artiest zien. Maar aan de andere kant lijken veel van die dingen haastig geproduceerd te zijn. Het zijn ook slechts reacties op iets en mensen willen vaak de eerste zijn. Het is dus bijna een race naar hetzelfde idee. En dan is de artiest die het voor het eerst doet en daarmee de snelste is ook de beste of heeft op die manier het beste idee. Alle anderen moeten dat dan ook doen. Ze moeten ook streamen, omdat ze denken dat ze dat moeten doen. Natuurlijk had ik camera’s in mijn studio kunnen plaatsen en mensen deel van mijn leven laten uitmaken. Maar eerlijk gezegd: wat is het verschil met een tv-programma als Big Brother?
“Het is soms beter om iemand niet te zien en niet te weten wat ze doen, in plaats van het op een vervormde of niet ideale manier te zien. Ik zag een aantal live-stream-concerten en het klonk niet zo goed en het zag er niet zo mooi uit. Eerlijk gezegd wil ik ook niet zien waar de kunstenaar privé woont. Tijdens de pandemie streamden mensen ineens vanuit hun woonkamer, zelfs vanuit de slaapkamer. Het wordt zo allemaal veel te intiem. Het voelt alsof er iets van een showlaag is verdwenen. We zijn opeens te dichtbij. De hele illusie van de artiest wordt opgeofferd. En al is het op het moment zelf een heel genereus gebaar, ik ben bang dat dit soort uitzendingen uiteindelijk de kwaliteit van muziek of het verkopen van muziek, de muziek in het algemeen zal aantasten, omdat het de waarde ervan naar beneden haalt. Ik denk dat het concept muziek veel parameters en veel lagen nodig heeft om perfect te zijn. Vaak onderschatten mensen deze parameters. Live in het theater is er een backstage en een podium en de artiest verschijnt uit het donker en na het concert gaat hij terug in het donker. Bij een live-gestreamed concert is het licht in de kamer waar de mensen zitten anders dan het licht waar de artiesten zich bevinden. Wat gebeurt er met het podiumgeluid? Er heerst zo’n complexe dynamiek in de concertzaal. Overdracht naar het internet, de laptop vervormt de ervaring. Ik weet niet zeker of dat de moeite waard is.”
Ik begon dit gesprek met je eerste herinneringen aan muziek. Er was een moment in je leven dat je besloot muzikant te worden. Wilde je vanaf het begin in het veld actief zijn waar je nu bent, ergens tussen klassieke muziek enerzijds en rock- en popcultuur en jazz anderzijds? Of was er sprake van een natuurlijke ontwikkeling in die richting?
“De natuurlijke manier, dat voelt en klinkt goed. Maar eerlijk gezegd probeer ik de voor mij best mogelijke muziek te maken en ik heb een brede persoonlijke muzieksmaak. Ik luister wel naar klassieke muziek, maar slechts zo’n tien procent van de tijd. De rest van de tijd luister ik naar allerlei andere muziek en dan vooral jazz. Jazzmuziek is misschien wel mijn belangrijkste inspiratiebron en dan vooral het improviseren, waarbij je uitgaat van een klein thema, met daarbij misschien een paar parameters en de rest is gratis. Klassieke muziek is mij te veel uitgeschreven. Ik was altijd geïnteresseerd in wat mensen bedenken op het moment van spelen zelf en daarom ben ik erg geïnspireerd door ECM artiesten of andere jazzmuzikanten die in mijn oren interessant waren. Kijk naar iemand als Keith Jarrett die Bach en Sjostakovitsj en alle soorten klassieke werken kon spelen, en misschien was hij niet de beste die dat deed, maar hij kon ervan genieten, en aan de andere kant was hij in staat om te improviseren. Ik wilde iets soortgelijks worden, iemand die muzikale deuren in en uit kan gaan en die de sleutel heeft tot alle kamers in het muziekgebouw. Daar, in dat gebouw is één kamer waar mensen bezig zijn met improviseren. In een andere kamer zijn mensen aan het componeren. In weer een andere kamer mixen mensen iets via de luidsprekers. In de volgende kamer maken mensen een microfoon opnamegereed. Ik wilde in dit huis van muziek wonen, waar ik de huismeester ben en kan leren van wie ik wil. Daarbij was ik net zo geïnteresseerd in kabels en connectoren en knoppen als in noten of harmonietheorie. En vervolgens kreeg ik gewoon belangstelling voor mensen die een instrument kunnen spelen zonder enige kennis te hebben, die gewoon vanuit het niets spelen, zoals autodidacten niet theoretisch onderlegd zijn en toch prachtige muziek spelen, alleen op intuïtie. Zo ontwikkelde ik mij. Alleen als het te wetenschappelijk werd, haakte ik af. Uiteindelijk begreep ik dat mijn benadering sjamanistisch was, waarbij het in zekere zin bijna intuïtie is wat ik doe, ja.”
Mijn benadering is sjamanistisch, waarbij het in zekere zin bijna intuïtie is wat ik doe
Zijn er platen die eruit springen als inspiratiebron voor je muzikale houding, voor je muzikant zijn?
“Ja, om de paar jaar waren er weer andere. Ik heb altijd veel muziek geluisterd en dat varieerde, veel verschillende genres. Maar toen ik bijvoorbeeld veertien, vijftien, zestien was, luisterde ik naar Portishead omdat ze net de plaat ‘Dummy’ hadden uitgebracht. Vervolgens was ik me bewust van drum ‘n’ bass uit Engeland. Het waren de jaren negentig en mijn broer luisterde naar veel trends en ging naar interessante deejays. Ze doken overal op en speelden dat nieuwe ding dat techno heette. Later luisterde ik naar DJ Crush en DJ Shadow en uit Bristol triphop in het algemeen. Triphop voelde als iets waar ik in wilde komen. Weer later luisterde ik naar Mathhew Herbert. Hij is een absoluut inspirerende elektronische, conceptuele live-artiest. Echt, zijn live-uitvoeringen zijn meer dan ongelooflijk. Hij is live echt aanwezig. Ik had het gevoel dat de meeste elektronische muzikanten live niets te bieden hebben, en Matthew Herbert had live alles te bieden, bijna alsof hij alles bij elkaar stal. De rest deed het op de saaie manier. Hij maakte het zo opwindend. Dus ik was ook altijd wel een beetje aan het stelen van kleine aspecten van iedereen om me heen. Ik denk dat ik weet hoe ik het moet doen. Ja, ik bedoel, ik kan het, en de lijst is eindeloos.”
Je noemt triphop en dan vele jaren later is er een film en een album ‘Tripping with Nils Frahm’.
“Ja, interessant toch…”
Je hebt het over sjamanisme.
“Ja, dat is het. Het is, interessant genoeg, een trip in een trip in een trip. Ken je die Russische matroesjka poppetjes die in elkaar passen? De film voelt bijna zo, zoals die poppetjes. Er is deze muzikale reis die ik heel intens nu al meer dan tien jaar maak. En toen was er de ‘All Melody’-tour waarbij we opnamen maakten. Het concert was eigenlijk een reis van twee jaar, van tweehonderd shows over de hele wereld. Tegen het einde daarvan werden we allemaal een beetje gek, door te veel reizen en te weinig op één plek blijven. Het concert dat we laten zien is voor mij ook een reis. Als je er op deze intensieve manier naar luistert, luid en in één keer, lijkt het voor veel mensen, zo vertellen ze me, alsof ze visioenen krijgen, dingen zien. Ze worden fysiek geraakt. Zelfs de videomensen vertelden me dat ze allemaal begonnen te zweten, of ze raakten zo gefocust dat ze stopten met ademen. Het doet dus iets met mensen en dat stemt mij vrolijk, het doet me in ieder geval glimlachen. En ja, voor mij is het verbreden van de mogelijkheden van een ervaring op de een of andere manier als het creëren van een andere ervaring of een unieke ervaring. Ik voel me daar goed en sterk bij, omdat ik denk dat muziek een enorme helende kracht kan zijn, en dat dat belangrijk is voor ons. We weten niet eens waarom en hoe het werkt, maar ik kan wel raden hoe belangrijk het is.”
Een titel als ‘Fundamental Values’, wat moet ik daarvan denken?
“Ik las dat ergens in een krantenartikel dat het gebruikte in de zin van: onze fundamentele waarden zijn punt, punt, punt, punt, punt, punt, punt. Ik was op dat moment gewoon een beetje geïrriteerd dat twee grote woorden als deze gewoon in een zin werden gezet zonder uitleg en ik dacht: dit kan het werk van een kunstenaar zijn, een artiest kan twee grote woorden als deze in een titel stoppen en iedereen in de war brengen.”
Het is ook een populistische uitdrukking. Politici gebruiken dit soort dingen.
“Precies. En ik denk dat ik dat als kunstenaar mag doen, maar als politicus is het een beetje gek om alleen maar te spreken over onze fundamentele waarden, waarover we het nooit eens kunnen worden. Dus dacht ik dat het een interessante verwarring zou creëren. Het voelt alsof die twee woorden bij elkaar iets zeggen waar ik sceptisch over ben. En ik denk dat als je sceptisch bent en dan luistert naar de muziek, het een interessante doorgang of zoiets zal creëren, ik weet het niet. Het zal bij iedereen iets anders oproepen, waarvan ze zullen denken dat het voor hen interessant is. Ik speel daarmee, met de verwachtingen en de reacties die het zal opleveren. Mijn album ‘Screws’ heeft iets dergelijks. ‘Screws’ klinkt best wel hard voor de negen kleine composities die op het album staan. Maar ik moest de nummers titels geven en ik weet hoe andere muzikanten die nummers niet graag titels geven het doen, zoals Aphex Twin, die ze een code geeft. Ik speel ermee, met de aura of de emotie in combinatie met het nummer, dat ik zo probeer een andere interpretatielaag mee te geven (De titels zijn ‘You’, ‘Do’, ‘Re’, ‘Mi’, ‘Fa’, ‘Sol’, ‘La’, ‘Si’, ‘Me’ – CCE). Dat leidt tot verwarring, bijna zoals in mijn geliefde David Lynch-films, waarin je het gevoel hebt dat er iets zinvols gebeurt, dat dit belangrijk is, maar het slaat nergens op, zoiets. Dat is wat ik zo leuk vind aan zijn werk. Het is gewoon het sterke gevoel van oprechtheid en iets dat echt wordt benadrukt, maar dat eigenlijk misschien gewoon naar een andere leegte leidt.”
Je noemt David Lynch. Je noemde eerder het woord Hausmeister. Zou je de rol van Hausmeister in een film van David Lynch willen spelen?
“Ja, zeker. Ik zou het leuk vinden als hij me zou willen casten voor een kleine bijrol. Ik hoef geen hoofdrolspeler te zijn, dat is teveel gevraagd. Maar Hausmeister in een film van David Lynch, dat klinkt goed.”
Het is ook een goede titel voor een improvisatie.
“Daar kunnen we dan samen aan werken. Ik kijk ernaar uit.”
Tripping With Nils Frahm (album)
Erased Tapes / Konkurrent
Tripping With Nils Frahm (film)
https://mubi.com/nilsfrahm
Foto’s en film stills © Leiter Verlag
