Dries van Agt: ‘Dat Netanyahu een partner voor vrede zou zijn, is een mythe’

De oorlog in Gaza staat niet op zich. Het is slechts het laatste hoofdstuk in een conflict dat al decennia lang gaande is. Hetzelfde geldt voor de overweldigende politieke steun voor Israël , zegt oud-premier Dries van Agt.

Mr. van Agt, terwijl u tijdens uw actieve loopbaan bekend stond als een gematigd, zelfs conservatief politicus, heeft u inzake Israël/ Palestina inmiddels het etiket 'radicaal' opgeplakt gekregen. Dat moet op uw leeftijd – met alle respect – een aparte gewaarwording zijn?

'Als radicaal te worden gebrandmerkt (en dat op gevorderde leeftijd) was wel een curieuze belevenis. Maar ik heb het ervaren als een compliment. Want radicaal ben ik in het uitdragen van mijn overtuiging dat ook de staat Israël zich moet voegen naar het internationale recht en dat een vredesregeling op dat recht gebouwd moet worden. In het pleiten voor recht mag je, ja, moet je, stellig zijn.' 

Tijdens uw politieke loopbaan heeft u meerdere malen uw openlijke steun voor Israël uitgesproken. Hoe kijkt u daar op terug? En hoe ging de transformatie in zijn werk?

'Heel lang, ook tijdens mijn jaren in de nationale politiek, ben ik een kritiekloze sympathisant van de staat Israël geweest, evenals trouwens het overgrote deel van Nederland. Die bewondering kreeg een knak toen in 1982 – ik was toen minister van Buitenlandse Zaken – berichten kwamen over de gruwelen die Libanese falangisten hadden aangericht in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila nabij Beiroet. Die gruwelen, waarbij honderden Palestijnse burgers werden vermoord, waren mogelijk doordat het toen in Libanon opererende Israëlische invasieleger handjeklap had gespeeld met die falangisten door de kampen hermetisch af te grendelen.'

'Na een reeks van jaren waarin het Midden-Oosten niet of nauwelijks meer op mijn scherm stond – ik was als EU-ambassadeur, eerst in de VS en nadien in Japan, vooral belast met handelsbetrekkingen – bracht een traditionele bedevaart naar het Heilig Land me onder meer naar Bethlehem University. De rector hiervan, een Amerikaan, deed een boekje open over de grove bejegening die Palestijnse studenten herhaaldelijk moeten doormaken bij checkpoints van het Israëlische leger, op weg naar de universiteit en huiswaarts. Dat verhaal schokte mij hevig. Ik ging mij grondig in de kwestie Israël/Palestina verdiepen en kwam aldus (eindelijk) te weten dat zulke voorvallen zich vaak voordoen in bezet gebied. En dat Israëls militaire bezetting daar nog heel veel ander onheil teweegbrengt. Die bevindingen hebben mij op een ander spoor gezet.'

In een interview wijdde u dat ooit aan 'onwetendheid'. Welke rol speelden de Nederlandse media in uw 'onwetendheid'? Wanneer u terug blikt, was er dan sprake van een gekleurde berichtgeving?

'De berichtgeving in de Nederlandse media is thans minder gekleurd dan in vele jaren voorheen. Sommige kranten presteren zelfs duidelijk beter.'

Naar mijn mening dragen Nederlandse media en politici nog altijd een pro-Israëlische bril, al is dat iets minder opzichtig dan voorheen. Hoe komt dat, denkt u? Vloeit dat voort uit een een combinatie van christelijk/Joodse verbondenheid en en een intens schuldgevoel naar aanleiding van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog?

'Waarom hebben velen, ook in politiek en media, nauwelijks oog voor Israëlisch wangedrag of vergoelijken ze dit telkens? Dat heeft een aantal oorzaken. Heel belangrijk is de Holocaust en flarden van besef dat wij tijdens de bezetting meer hadden kunnen en dus meer hadden moeten doen om onze Joodse landgenoten te beschermen. Hier komt bij dat de staat Israël nog vaak wordt gezien als structureel in gevaar en bedreigd in zijn voortbestaan.'

'Een heel andere factor is dat in Nederland, hoezeer ook ontkerstend, de Bijbelse noties van ‘het uitverkoren volk’ en ‘het beloofde land’ nog heel werkzaam zijn. En van weer andere orde is dat veel mensen in ons land een lage of zelfs een zekere afkeer hebben van moslims. Die worden vaak beschouwd als mogelijke terroristen en onder die doem komen ook de Palestijnen terecht. Maar de beeldvorming rond het conflict is de afgelopen 10-20 jaar sterk veranderd. Regelmatig geef ik lezingen, vaak voor grote gezelschappen. De reacties op mijn verhaal zijn bijna altijd bijzonder positief. Dit vind ik bemoedigend.' 

Wat zijn naar uw mening de drie grootste levende mythes met betrekking tot Israël?

'Over de staat Israël bestaan verscheidene mythes. Zo hoor je nog steeds mensen zeggen dat de bewoners nog altijd leven onder de dreiging door de omringende Arabieren te worden overweldigd. Blijkbaar weten velen nog steeds niet dat Israël – dat de Arabieren al bij herhaling heeft overwonnen, in 1967 zelfs in zes dagen – een formidabele krijgsmacht heeft en dat het de enige nucleaire mogendheid is in de regio. Men ziet bovendien over het hoofd dat Israël onder de hoede staat van de machtigste mogendheid ter wereld en door deze schutsheer in militair, diplomatiek en financieel opzicht door dik en dun wordt beschermd. Verder is het zonneklaar dat de Arabische wereld totaal verscheurd is en tot geen enkel gezamenlijk optreden meer in staat is. Bovendien, Egypte en Jordanië hebben met Israël vredesverdragen gesloten. Met andere woorden, het zijn veeleer de Palestijnen die in hun bestaan door Israël bedreigd worden, dan Israël door de Arabieren.'

'Een heel andere mythe is dat Israël een ware democratie zou zijn, de enige in de regio. Het is waar dat het staatsbestel van Israël veel meer weg heeft van een democratie dan de andere staten in het Midden-Oosten. Maar een echte democratie? Wie dat beweert ziet over het hoofd dat de Palestijns-Arabische inwoners van Israël, een vijfde van de bevolking, in menig opzicht worden gediscrimineerd. Bovendien houdt Israël de Palestijnse gebieden al bijna vijftig jaar bezet, in strijd met bindende resoluties van de Verenigde Naties. Miljoenen Palestijnen in gebied dat Israël beheerst zijn niet vrij. Is dat democratisch? De bezetting is bovendien zeer hardvochtig en strijdig in veel opzichten met humanitair oorlogsrecht en mensenrechtenconventies. Dit gedrag gaat dwars in tegen de pretentie een democratische rechtsstaat te zijn.'

'Weer een andere mythe is dat Israël erop uit zou zijn een vredesregeling te bereiken met de Palestijnen. Dat is volstrekt niet het geval. Het duidelijkste bewijs dat Israël geen Palestijns staatje naast zich wenst, en zeker geen levensvatbare staat, is gelegen in de voortgaande kolonisatie van de bezette gebieden. Die worden hierdoor steeds verder verbrokkeld, zozeer dat er geen uitzicht meer is op een staat die nog toekomst kan hebben. Het is absurd dat de medio 2013 op Amerikaans initiatief opnieuw begonnen vredesonderhandelingen van start gingen ondanks de weigering van Israël het bouwen en uitbreiden van nederzettingen ondertussen stop te zetten. Terwijl die besprekingen gaande waren, ging Israël in volle vaart door bezet Palestijns land, waarop die gesprekken nu juist betrekking hadden, te kapen. Tijdens de onderhandelingen heeft de regering Netanyahu bijna 14.000 nieuwe huizen in nederzettingen goedgekeurd! Dat Netanyahu een partner voor vrede zou zijn, is een mythe.'

U bent van huis uit jurist en publiceerde in 2009 het boek "Een schreeuw om echt". De reacties daarop waren soms ronduit vijandig. Ook binnen het CDA wordt uw mening u niet in dank afgenomen. Kwam dit als een complete verassing? Stelde u dat teleur?

'Mijn boek "Een schreeuw om recht" heeft veel positieve, maar ook enkele vijandige reacties opgeroepen. Dat was te voorzien. Het conflict Israël/Palestina is een explosief onderwerp. In ons land heerst een vooringenomenheid voor Israël die velen blind en doof maakt voor de vergrijpen die Israël begaat tegen het internationaal recht. Maar steeds meer mensen zien die vergrijpen wél. Degenen die zien en horen zijn al in de meerderheid. Dat stemt mij hoopvol.'

Bent u ook voor antisemiet uitgemaakt? En wat vindt u van dat etiket?

'Inderdaad ben ik wel eens van antisemitisme beticht. Volgens het motto: als je de boodschap niet kunt weerleggen, besmeur dan de boodschapper. Dat ervaar ik als pijnlijk. Hoe onzinnig dit verwijt is blijkt al wanneer je kennis neemt van de bijval die mijn geestverwanten en ik krijgen van veel prominente Joden uit Israël zelf en ook uit Nederland. In mijn boek laat ik velen van hen aan het woord. Net als veel anderen heb ik kritiek op het handelen van de staat Israël. Dat heeft niets met antisemitisme te maken. Sterker nog, deze kritiek is in het belang van Israël, omdat Israël alleen in vrede en veiligheid zal kunnen bestaan, indien het zijn koers wijzigt.'

Stel: u bent morgen wederom minister-president van Nederland. Wat zou, idealiter, uw beleid zijn met betrekking tot Israël en Palestina? En ligt de oplossing voor het conflict niet vooral in Washington, waar de pro-Israël lobby een machtige rol speelt?

'Zou ik politieke zeggenschap herkrijgen op nationaal niveau, dan zou ik de strikte en volledige naleving van geldend internationaal recht maken tot kernfactor van ons beleid, ook in de zaak Israël/Palestina. In de EU valt voor dat criterium steun en bijval te vergaren.'

'Ons land, de internationale hoofdstad van het recht, heeft jarenlang geblokkeerd dat Europa doortastender zou optreden richting Israël. Wanneer ik nog een keer de scepter zou mogen zwaaien, zou ons land in de voorhoede zitten van Europese landen die consequenties verbinden aan Israëls aanhoudende en ernstige schendingen van het internationaal recht.'

En Amerika?

'Washington valt niet om te turnen, zeker niet op korte termijn. Maar een robuuste opstelling van een waarlijk verenigd Europa zal in Washington wel degelijk verschil maken. Ik denk dat veel Amerikanen zo’n opstelling zouden verwelkomen, omdat zij wel willen, maar door de macht van de Amerikaanse Israël-lobby niet kunnen.'

Is gezien de vergrendeling van Gaza en de bijna 400.000 Joodse kolonisten op de Westelijke Jordaanoever de twee-statenoplossing nog wel een optie?

'Een twee-statenoplossing kan slechts definitief en duurzaam zijn indien voluit in overeenstemming met het internationale recht. Dus: volgens het VN-Handvest en de uit kracht daarvan uitgevaardigde bindende resoluties en met eerbiediging van de ook door Israël aanvaarde verdragen, in het bijzonder die omtrent het humanitaire oorlogsrecht en de rechten van de mens. Dat is ook waar mijn stichting The Rights Forum, die ik in 2009 met enkele prominente geestverwanten heb opgericht, voor ijvert.'

'Blijkt zulk een rechtvaardige en solide tweestaten-oplossing niet realiseerbaar, dan is samenvoeging van Israël en de thans nog bezette Palestijnse gebieden het enige alternatief. Maar dan wel op voet van gelijkheid van allen die er wonen, dus one man, one vote.'

'Helaas, is de vraag of de twee-statenoplossing nog wel realiseerbaar is hoogst actueel. Door de talloze "facts on the ground" die Israël in bezet gebied gecreëerd heeft, en nog steeds creëert, wordt de uitvoerbaarheid van de twee-statenoplossing steeds onzekerder. Omdat de VS nooit druk op Israël uitoefenen, moet Europa die oplossing afdwingen.'

Kader: The Rights Forum

In 2009 richtte Dries van Agt met enkele geestverwanten 'The Rights Forum' op. De stichting zet zich in voor een rechtvaardiger Midden-Oosten beleid van de Nederlandse regering. In gesprekken en contacten met bewindslieden en parlementariërs probeert de stichting duidelijk te maken dat er in het Israëlisch – Palestijns conflict zulke ernstige schendingen van het oorlogsrecht en de mensenrechten worden begaan, dat juist Nederland daartegen in het verweer moet komen. In de Raad van Advies zitten verschillende hoogleraren internationaal recht en oud-ministers, onder wie Hans van den Broek, Laurens Jan Brinkhorst en Hedy d' Ancona.

Voor meer informatie, zie: www.rightsforum.org

Mijn gekozen waardering € -

Peter Speetjens (1967) woont sinds 1996 in Beiroet. Hij was correspondent voor Trouw en De Standaard, en publiceerde verhalen in onder andere De Groene Amsterdammer, NRC en Vrij Nederland. In 2004Πco-regiseerde hij de film 2000 Terrorists. Peter schrijft vooral over Libanon, de regio en de manier waarop zij gestalte krijgt in de media.