Homobelangenorganisatie COC Nederland begon daarom in Kirgizië een project om de grotendeels verborgen LHBT-gemeenschap te steunen. Het werkt daarbij nauw samen met Kirgizische organisaties, die de gemeenschap onder meer voorlichting geven. Projectleidster Renate Hartman verhuisde met haar partner en zoontje zelfs tijdelijk naar de Kirgizische hoofdstad Bisjkek om het COC-project te begeleiden. ,,Centraal-Azië is zo'n vergeten regio. Daarom is het goed zelf hier een paar maanden te wonen om echt te ervaren wat de LHBT-gemeenschap hier meemaakt”, zegt Hartman.
In Kirgizië praat je niet over bepaalde zaken en homoseksualiteit is er daar een van. ,,En als je er niet over praat, dan is het er ook niet. Homo's komen hier niet uit de kast. Zelfs de nabije omgeving van de directrice van onze lokale partnerorganisatie Labrys weet niet dat zij lesbisch is”, vertelt Hartman.
Uitgehuwelijkt
Ze stelt dat de steun hard nodig is. ,,De druk op homo's en transgenders in Kirgizië is hoog. Jonge lesbische vrouwen die te lang alleen blijven, worden vaak onder druk gezet door hun familie te trouwen. En soms ook gewoonweg uitgehuwelijkt. De familie wil lastige vragen voorkomen.”
'ls je er niet over praat, dan is het er ook niet'
Als ouders ontdekken dat hun kind gay is, dan laten ze hun zoon of dochter niet zelden opsluiten in een psychiatrische inrichting om ‘te genezen’. Hartman: ,,In het ergste geval verkrachten mannen een vrouw om haar zogenaamd weer op het rechte pad te krijgen. Dus durft bijna niemand zelfs tegenover zijn ouders uit de kast te komen.”
Een andere gevaar vormt de politie. Een homo die via internet een afspraakje maakt met een man, loopt het risico in werkelijkheid van doen te hebben met een politiefunctionaris. Die chanteert hem vervolgens: geeft de man geen geld, dan zal de agent aan de grote klok hangen dat zijn slachtoffer homo is. Hartman: ,,Gedwongen uit de kast komen, is de grootste angst voor homo's in Centraal-Azië. De tijd is er gewoon nog niet rijp voor.”
Nanny
Zelf ervoer ze dat drie maanden aan den lijve. Hoewel ze met haar partner en zoontje een appartement in Bisjkek betrok, heeft ze nooit aan iemand verteld dat ze lesbisch was. ,,Onze huisbaas dacht dat mijn vriendin de 'nanny' was. Op straat loop je niet hand in hand, je geeft elkaar geen kus en als mensen het rechtstreeks vragen, lieg je gewoon glashard over je relatie”, zegt Hartman.
Dat het COC zijn programma in Kirgizië uitrolt, is geen toeval. Al in de sovjettijd was het een van de liberalere republieken van Centraal-Azië. Waar buurland Oezbekistan zucht onder een uiterst grimmige dictatuur, daar is in Kirgizië meer mogelijk. ,,Homoseksualiteit is bij wet niet verboden. Maar het woord komt anderzijds niet voor in de anti-discriminatiewetgeving. Daardoor kan je als homo dus van alles overkomen.”
Anti-homowet
Intussen is de afhankelijkheid van Rusland nog altijd sterk. Niet alleen politiek-economisch. Nadat Moskou afgelopen jaar het wettelijke verbod op propaganda van niet-traditionele relaties instelde (de 'anti-homowet'), volgde Kirgizië een aantal weken geleden met hetzelfde plan. ,,Wordt de wet hier ook aangenomen, dan zal mogelijk – net als in Rusland – het geweld tegen homo’s toenemen”, verwacht Hartman.
De islam is een andere complicerende factor in de regio, al zijn Centraal-Aziaten niet erg streng in de leer. Ze hangen de soefi-variant aan, een mystieke vorm van islam met weinig politieke ambities. Bovendien heeft 70 jaar atheïstisch onderwijs door de communisten zijn uitwerking niet gemist. ,,In Kirgizië is de islam één van de anti-homoargumenten”, zegt Hartman. ,,Vorig jaar wilde een documentairefestival de film I'm gay and muslim vertonen en daartegen heeft de hoofdmoefti van Kirgizië bezwaar gemaakt. De veiligheidsraad greep in: de politie is vlak voor de screening binnengevallen om de film in beslag te nemen.”
Moellahs
Hoewel er in Kirgizië dus nog handenvol werk ligt, kijkt het COC al voorzichtig naar de rest van de regio. In Kazachstan (een 'verlichte despotie') zijn andere donoren en organisaties al actief. In Tadzjikistan, waar COC ook samenwerkt met een zusterorganisatie, ligt het al moeilijker, omdat daar de islam wel een grote rol speelt. ,,De moellahs veroordelen homoseksualiteit”, vertelt Hartman. Om over Oezbekistan en Toerkmenistan, waar geen enkele burgerlijke vrijheid bestaat, nog maar te zwijgen: in beide landen is homoseksualiteit verboden. ,,Toch proberen we daar ook partners te vinden. Al zal dat heel erg voorzichtig moeten gebeuren.”
