Krottenwijk, sloppenwijk, achterstandswijk. Arme buurt, periferie, volksbuurt, informele stad. Woorden blijven woorden, maar wie de foto bij dit artikel ziet hoef ik niets meer uit te leggen: dit is de overtreffende trap van ‘favela’.
Dit landschap van goedkope baksteen en golfplaat bevindt zich op precies één kilometer van het Itaquerão, het spiksplinternieuwe voetbalstadion van São Paulo, waar het Nederlands elftal maandag tegen Chili speelt. In het wijkje Zorrilho – een van de tientallen favela’s en favelaatjes in de immense oostzone van São Paulo – wonen iets meer dan vijfhonderd families. Dat die maandag in hun huizen het gejoel en getier van tienduizenden Chilenen en een paar duizend Oranjefans horen mag eigenlijk een godswonder heten: als het aan de autoriteiten lag waren de bewoners van Zorrilho allang opgesodemieterd.
Braziliaanse bouwtraagheid
In de directe omgeving van het Itaquerão-stadion staan negentien favela’s op de slooplijst. Daarin wonen naar schatting in totaal 4.500 families. Dat hun huizen er nu dat het WK in volle gang is nog altijd staan is een gevolg van dezelfde karakteristieke Braziliaanse bouwtraagheid die ervoor zorgde dat het stadion zelf pas op het allerlaatste nippertje afkwam. Het werk aan de geplande infrastructuur om het stadion heen is nog nauwelijks begonnen; van de toegangsweg die dwars door Zorrilho gebouwd moet worden – en waarvoor de hele wijk gesloopt moet worden – is nog niets te zien.
Naar de rand van de stad
Wat wel te zien is, is niet bepaald een paradijs op aarde: Zorrilho is een schoolvoorbeeld van precair wonen. Maar elk huis, hoe bouwvallig ook, is een thuis – en een wijk bestaat uit meer dan baksteen en cement. Zorrilho is een gemeenschap, al vijfendertig jaar.
De gemeente São Paulo belooft de bewoners van de favela’s die rond het Itaquerão-stadion op de slooplijst staan woningen in nieuwe flatwijken. Die liggen echter bijna zonder uitzondering aan de verste randen van de stad: ver van de metro die pal voor Zorrilho stopt en ver van vrienden en familie.
Groen en geel
Al een jaar of vier leven de bewoners van de favela’s rond het Itaquerão tussen hoop en vrees. Dat weerhield hen er echter niet van hun wijken in de aanloop naar het WK in zeeën van groen en geel te veranderen. Gisteren, tijdens een wandeling door Zorrilho, was het in één oogopslag duidelijk dat het toernooi in deze met sloop bedreigde favela sterker leeft dan in de middenklassewijken en rijke buurten van São Paulo. Bij een barretje prijkte zelfs een muurschildering van gordeldier Fuleco, de door de meeste Brazilianen verguisde officiële mascotte van het FIFA-voetbalcircus.
Gek? Niet echt. Dat Zorrilho het WK gehaald heeft kan als een overwinning beschouwd worden; of de rond het Itaquerão-stadion geplande infrastructuur na afloop van het toernooi even noodzakelijk geacht wordt als ervoor is zeer de vraag.
