In een wolk van biologisch katoen was daar de aankondiging. ‘Ons grote wondertje is op aarde geland’, liet Rens Kroes eind oktober weten aan haar 366 duizend volgers op Instagram. Kroes, gezondheids- en bewustlevengoeroe, vertelde niet alleen dat haar dochter was geboren, maar ook hoe: ‘thuis in een mooie, verwarmende omgeving, inclusief Himalayalampjes, etherische oliën, mantra’s, bad en houtkachel’.
Het zoutlampje, een blok Himalayazout met daarin een lamp, dook eerder al op bij Romy Boomsma (vrouw van Arie, 142 duizend volgers). Vanwege het fijne licht nam zij het mee naar het ziekenhuis bij een eerdere bevalling. Haar derde bevalling was een thuisbevalling, ‘waar ik zo op hoopte’, schreef ze op Instagram. ‘Arie hielp me mijn ademhaling kalm te houden en om 19.35 pakte ik zelf onze dochter aan toen zij geboren werd.’ Pijn had ze niet gehad, in tegenstelling tot haar eerste bevalling in het ziekenhuis. ‘En dat was er eentje met pijnbestrijding.’
Ook de Haarlemse doula (geboortecoach) Kassandra Schreuder toonde op Instagram haar ‘magische’ badbevalling. ‘Geen verloskundige aanwezig. Alleen ik, mijn baby en oerinstincten.’
Commercie
Op Instagram zet de oerbevalling de toon. Zonder pijnbestrijding, bij voorkeur thuis en in elk geval in het weldadige licht van het zoutlampje. De momfluencers, influencers met moederschap als verdienmodel, willen de zwangere vrouw mondig maken. Zij moet zich sterk, veilig en geliefd voelen en dan is al die medische bemoeienis minder nodig.
Zoals vaak op Instagram gaat deze overtuiging hand in hand met de nodige commercie. De app, die tien jaar bestaat, werd samen met haar gebruikers volwassen. Veel populaire influencers – meiden die zich voorheen bezighielden met mode, make-up en reisjes naar Bali – zijn inmiddels moeder. Momfluencen is hun nieuwe verdienmodel. Zij spiegelen hun volgers nog altijd een ideaalbeeld voor, maar nu op het gebied van moederschap. In dat plaatje is weinig ruimte voor ruggeprik en keizersnede, maar wel voor helende kristallen, geboortesieraden en draagzakken van Artipoppe (à 350 tot 890 euro, een bepaald exemplaar kost zelfs 3.900 euro).
Na de bevalling zijn er placentacapsules, pillen gemaakt van je eigen moederkoek, vaginale stoombaden en ‘traditionele buikbindingen’, waarbij de buik wordt omwikkeld met 16 meter aan stof, een ritueel voor ‘tastbare bescherming, healing en warmte’. Maar het grootste cadeau dat een vrouw zichzelf kan geven, is dus een natuurlijke bevalling. ‘Een bekrachtigend life-event’, schrijft Anna Myrte Korteweg in Vrije geboorte (2011), een populair boek onder momfluencers, ‘waar je als vrouw de rest van je leven de vruchten van kunt plukken’.
Gevaarlijk
Liesbeth Scheepers, gynaecoloog in het Maastricht UMC, is niet blij met ‘de natuurbeweging’, zoals zij het noemt. Bij het zien van een badbevalling op sociale media moet ze altijd een beetje zuchten. ‘Het is naïef om te denken dat een standaardbevalling zo gaat, en daarmee gevaarlijk.’
80 procent van de vrouwen die zwanger zijn van de eerste, bevalt uiteindelijk onder begeleiding van een gynaecoloog. Bijvoorbeeld vanwege een te hoge bloeddruk, zwangerschapsdiabetes, een stuitligging of iets ernstigers. Ruim eenderde van de vrouwen kiest tijdens haar eerste bevalling voor een ruggeprik. Scheepers zou willen dat die cijfers algemeen bekend zijn, ‘qua verwachtingsmanagement’. ‘De norm is dat alles geslaagd moet zijn: goede baan, leuke vrienden en dan ook nog puffend een kind ter wereld brengen in onze eigen badkamer. Vrouwen krijgen het gevoel dat ze gefaald hebben wanneer ze alsnog in het ziekenhuis eindigen met een ruggeprik. Dat vind ik erg.’
Toch is er wel degelijk iets aan het veranderen in de geboortezorg. Ank de Jonge, hoogleraar verloskundige wetenschap aan het Amsterdam UMC, spreekt zelfs van momentum. ‘Er is meer aandacht voor het perspectief van de vrouw dan pakweg vijftien jaar geleden’, zegt zij. Zo werd onlangs grootschalig onderzoek gedaan naar traumatische bevallingen, een term die vijftien jaar geleden überhaupt niet werd gebruikt. Vrouwen autonomie en vertrouwen geven, naar hen luisteren: het is veel belangrijker dan de afgelopen decennia werd onderkend. Amsterdam UMC, Radboud UMC en enkele andere centra verzamelen via baringervaring.nl nieuwe verhalen: voelden vrouwen zich met respect behandeld tijdens hun bevalling? Het wordt de zorg steeds duidelijker dat hier een wereld te winnen valt. Iets wat momfluencers al langer met succes aankaarten via sociale media: verdiep je eens wat meer in de barende vrouw.
De Jonge vindt het begrijpelijk dat momfluencers zo’n groot publiek aanspreken. ‘Je ziet dat vrouwen mondiger worden, ze willen zelf wat te zeggen hebben over hun bevalling.’ Er was inderdaad weinig oog voor de moeder, zegt Inge van Nistelrooij, hoogleraar aan de Radboud Universiteit en als zorgethicus verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek. ‘In het voorwoord van het grote handboek Integrale geboortezorg wordt gezegd: ‘We moeten ook de moeder meenemen.’ Vervolgens komt ze bijna nergens meer ter sprake.’
Wetenschap en holisme
‘Ik miste een boek waarin de vrouw centraal staat’, zegt Nina Pierson (35) aan haar keukentafel in Amsterdam over Mama’en, een pil van 440 pagina’s waar ze ruim vijf jaar aan werkte. ‘Het gaat allemaal over de baby, terwijl die alleen maar liefdevolle aandacht en melk nodig heeft. Het is belangrijk dat de moeder zich ook goed voelt.’ Pierson, moeder van twee kinderen en zwanger van het derde, is een belangrijke stem in momfluencerland. Ze werd bekend als oprichter van saladebarketen SLA en onlinemagazine Bedrock (‘Your daily guide to personal growth’), maar richt zich nu vooral op alles rondom zwangerschap.
Ze wil dat vrouwen meer kennis opdoen, zodat ze meer vertrouwen krijgen in hun lijf en de bevalling. Voor Mama’en spitte ze talloze wetenschappelijke publicaties door. Ook sprak ze met deskundigen, van hoogleraar tot ‘placenta-expert’. Holisme, de stroming die ervan uitgaat dat alles in de wereld met elkaar verbonden is, en wetenschap gaan hand in hand in het boek. Zo schrijft Pierson waarom ze placentapillen slikte (dat zou helpen bij de hormoonhuishouding), maar deelt ze ook de laatste wetenschappelijke inzichten. Het boek telt vijf pagina’s aan wetenschappelijke bronvermelding, benadrukt Pierson, ze zegt niet zomaar wat. Haar kernboodschap: de geboortezorg is toe aan modernisering, waarin de kracht van de vrouw centraal staat.
Pierson vindt dat bevallen te veel wordt gezien als iets engs, iets medisch. ‘De mensheid bestaat omdat vrouwen kunnen baren, het lichaam weet wat het moet doen.’ Er worden vaak onnodige interventies verricht, zoals vliezen doorprikken of weeënopwekkers toedienen, zegt ze, verwijzend naar onderzoek door de Wereldgezondheidsorganisatie en medisch vakblad The Lancet. ‘We hebben de behoefte om de hele tijd in te grijpen, maar interventies waren ooit bedoeld om baby’s en moeders te redden. Nu gaat het meer om de snelheid van de bevalling.’ Via Instagram ontvangt ze regelmatig berichten van lezers. ‘Soms ben ik tot tranen toe geroerd door hoe vrouwen geëmpowerd raken.’ Ze vertellen aan Pierson hoe ze, dankzij haar boek, wisten over welke zaken ze controle hadden en over welke niet. Het gaf ze een gevoel van autonomie. Pierson wil dat vrouwen meer kennis vergaren en vanuit daar hun eigen, bewuste keuzen maken.
Doodgeboorten
Heeft deze momfluencer een punt als zij stelt dat bevallingen te gemedicaliseerd zijn? ‘Ten opzichte van honderd jaar geleden is dat zeker zo, maar het aantal doodgeboorten is ook sterk gedaald, mede door medicalisering en ingrijpen’, zegt gynaecoloog Scheepers. Tegenwoordig sterft in Nederland ongeveer acht op de duizend baby’s, gerekend vanaf 24 weken zwangerschap. ‘Kijk je naar gebieden waar men het zonder zorgstelsel doet en het puur aan de ‘oerkracht’ overlaat, zoals in Afrika, dan gaat 10 procent van alle kinderen dood’, zegt Scheepers. Onnodig medicaliseren moet je voorkomen, vindt ze, maar dat is lastig in een maatschappij waarin wordt verwacht dat de uitkomst goed is. ‘Twintig jaar geleden gingen baby’s vaker gewoon dood. Nu verwacht men geen complicaties meer en moet de bevalbeleving ook nog eens Instagramwaardig worden. Dat valt vaak tegen, want bevallen is voor de meeste mensen geen spirituele oerbeleving, maar gewoon overleven. Het helpt niet als influencers dan zeggen: als je maar op je lijf vertrouwt, komt het wel goed.’
Gynaecoloog Martine Hollander van het Radboud UMC promoveerde vorig jaar op de vraag waarom sommige vrouwen ‘buiten de richtlijn’ bevallen. Waarom bevallen ze bijvoorbeeld thuis, terwijl hun arts dat heeft afgeraden? Het gaat meestal om hoogopgeleide vrouwen, die er goed over hebben nagedacht. Vaak zijn ze het vertrouwen in de zorg kwijt. Dat kan vanwege een eerdere traumatische bevalling zijn, maar ook door een knie-operatie. Goed luisteren werkt beter dan in de overtuigmodus schieten, zegt Hollander. ‘Wanneer ze merken dat ik luister, ontstaat er altijd ruimte voor mijn advies.’ Bevallen buiten de richtlijn hoeft volgens haar niet per definitie gevaarlijk te zijn. Bovendien wordt de soep nooit zo heet gegeten als zij wordt opgediend. ‘Sommige vrouwen willen onder geen beding een knip. Maar als een knip het verschil betekent tussen een dode en een levende baby, kiest geen enkele vrouw voor het eerste.’
Traumatische bevallingen
Hollander deed samen met gynaecoloog Claire Stramrood (OLVG) onderzoek naar traumatische bevallingen. Eerder onderzoek van Stramrood liet al zien dat 10 tot 20 procent van de vrouwen de bevalling traumatisch vindt, 1 tot 3 procent houdt er zelfs een posttraumatische stressstoornis aan over. Van de ongeveer 170 duizend vrouwen die jaarlijks in Nederland bevallen, krijgen dus 2- tot 5 duizend PTSS en hebben zo’n 20- tot 30 duizend een ‘horrorervaring’.
De 2.200 vrouwen met een traumatische bevallingservaring in het onderzoek van Hollander en Stramrood noemden amper medische redenen voor hun trauma. Het ging vooral over de manier van communiceren.
Een gynaecoloog die zonder uitleg twee vingers naar binnen steekt voor inwendig onderzoek? Het gebeurt. Stramrood: ‘Je kunt ook zeggen: ‘Hoe gaat het? De afgelopen twee uur zijn pittig geweest, zullen we even kijken waar we staan?’ Dat kost mij tien seconden extra tijd, maar een vrouw voelt zich gezien.’ Klinkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet altijd. ‘Mijn vak zit heus niet vol met contactgestoorde horken, maar niet iedereen vindt het makkelijk dat patiënten meer betrokken willen worden bij hun behandeling.’
De drie gynaecologen in dit verhaal benadrukken het belang van autonomie, net als de momfluencers dus. Maar ze vinden het zorgelijk wanneer dit omslaat naar wantrouwen in de geboortezorg. ‘Dan sta ik al met 2-0 achter als ik binnenkom’, zegt Stramrood. ‘Alsof ik andere belangen heb. Nee, ik wil ook een gezonde moeder en een gezond kind, liefst met een positieve ervaring.’ Ze plaatst ook een kanttekening bij de opmerking van Nina Pierson dat ziekenhuisbevallingen meer om ‘snelheid’ draaien. ‘Alsof we iemand zo snel mogelijk van de verloskamer willen hebben, nee.’ Wat wél een belangrijke factor is: reductie of eliminatie van risico’s (op sterfte en ernstige schade). ‘Als de kans maar een op honderd is dat de baby overlijdt als we iets niet doen, dan zijn we geneigd wél een interventie te doen. Ook al is het voor die 99 baby’s eigenlijk niet nodig.’
Strijd met de doula
Uit onderzoek blijkt dat vrouwen baat hebben bij iemand die er continu voor ze is tijdens de bevalling. Dat kan bijvoorbeeld een doula zijn: een niet-medisch geschoolde geboortecoach die de vrouw ondersteunt tijdens de zwangerschap en bevalling. Kosten: tussen de 750 en 1.500 euro. Doula’s zijn een hit op Instagram, waar ze de ‘vrouwelijke kracht’ centraal stellen en (bijna-)moeders bewieroken. ‘Wereldvrede start bij jou. Als samenleving dienen we moeders / zwangere vrouwen als middelpunt te maken. Jullie bedding geven. Dragen. Horen. Zien’, schrijft doula Wendy van der Zijden (@holisticdoula) bijvoorbeeld.
Doula’s frustreren de geboortezorg, meldden NRC Handelsblad en Nieuwsuur op basis van gesprekken met tientallen verloskundigen en gynaecologen. Een van de geïnterviewde gynaecologen vertelde niet te mogen praten met haar barende cliënt, de doula stond ertussen. Ook verloskundigen vertelden dat doula’s zich vaak, ten onrechte, bemoeien met de medische kant van het verhaal. In de ziekenhuizen zou een hevige strijd woeden tussen de medici en kruidenvrouwtjes, was de indruk.
Gynaecoloog Hollander herkent dat niet echt. Ja, ze heeft ooit te maken gehad met een doula die ‘als een cementmuurtje’ om de bevallende vrouw heen stond. Lastig communiceren. ‘Terwijl het daar juist om draait’, zegt ze. Toch ziet ze de meerwaarde van de doula. ‘De aanwezigheid van een doula geeft aantoonbaar betere uitkomsten. Wat mij betreft mag de doula in de basisverzekering.’
Ook gynaecoloog Liesbeth Scheepers is niet per se tegen: ‘Het feit dat doula’s er zijn, geeft aan dat er een behoefte ligt waar wij iets mee moeten’, zegt ze. Daarom experimenteert ze met het aanbieden van een kraamhulp, die van begin tot eind bij de bevalling is. ‘Een kraamverzorgende is wel medisch opgeleid.’
Hoogleraar verloskundige wetenschap De Jonge zoekt ook naar strategieën om het vertrouwen van bevallende vrouwen te waarborgen. Nu hebben hebben ze vaak een vast team van verloskundigen, maar in het ziekenhuis worden ze overgedragen aan een nieuw team van zorgverleners. ‘Het vertrouwen moet weer helemaal worden opgebouwd’, zegt ze. En dat lukt niet altijd. Daarom strijdt De Jonge voor ‘continuïteit van de zorgverlener’; zorgen dat een zwangere vrouw van begin tot eind dezelfde gezichten ziet. Dat leidt volgens wetenschappelijk onderzoek tot minder vroeggeboorten en minder interventies, en vrouwen vinden het fijner.
Eenzijdige beeldvorming
In de geboortezorg wordt inmiddels ook het belang van vertrouwen, communicatie en autonomie erkend – precies de zaken waarop momfluencers hameren. Toch is het jammer dat die laatsten impliciet zeggen dat vrouw en zorgverlener tegenover elkaar staan, vindt Marlies Koers, verloskundige in Deventer en auteur van het boek Dagboek van een verloskundige. Ook de beeldvorming vindt ze te eenzijdig. ‘Óf ze schetsen een romantisch beeld, óf ze vertellen hoe traumatisch hun bevalling was.’
Mascha Feoktistova, beter bekend als Beautygloss (642 duizend volgers op Instagram, 646 duizend op YouTube), valt in die laatste categorie. Haar ziekenhuisbevalling duurde 25 uur en haar kindje moest worden beademd. Mascha raadde thuisbevallingen vervolgens af, die zouden veel te gevaarlijk zijn. Vervolgens kreeg Koers talloze telefoontjes van cliënten die angstig waren geworden door dat bericht. ‘Veel verloskundigen, onder wie ikzelf, hebben Mascha toen een berichtje gestuurd met de vraag of ze haar verhaal alsjeblieft wilde nuanceren. Dat heeft ze gelukkig gedaan’, zegt Koers. ‘Thuisbevallen ís helemaal niet onveilig, bovendien komt zo’n gecompliceerde bevalling als de hare bijna nooit voor.’ Via haar eigen Instagramaccount voorziet Koers ervaringen van momfluencers van de juiste context, want die ontbreekt bijna altijd.
De beeldvorming rondom bevallingen is sowieso niet optimaal, vindt Nina Pierson, auteur van Mama’en. ‘In films en series gaat het altijd gepaard met angst, tl-lichten en benen in beugels’, zegt ze. Toen moest het novembernummer van Linda nog uitkomen, met op de cover een gestreste, puffende Linda de Mol in een ziekenhuisbed. Pierson reageerde op Instagram: ‘Is dit het beeld dat we vrouwen willen meegeven over bevallen? Wat mij betreft niet.’ Hoogleraar Van Nistelrooij plaatst ook haar kanttekeningen bij de beeldvorming. ‘In Netflixseries en films wordt de vrouw vaak gillend afgebeeld, passief op haar rug. De arts komt binnen en roept ‘push’. Moeders worden vaak neergezet als emotioneel, hormonaal en onwetend. Dat past echt niet bij deze tijd.’ Via Instagram deelt Pierson nu foto’s van serene bevallingen (vaak thuis in bad), om iets tegenover dat hardnekkige beeld te zetten.
‘De realiteit is dat het overgrote deel van de vrouwen uiteindelijk medisch bevalt, met zorgverleners in witte jassen om zich heen’, zegt Claire Stramrood. ‘En na een ruggeprik loop je niet meer rond.’ Ze benadrukt dat veel vrouwen juist in het ziekenhuis willen bevallen. ‘Laten we dat ook niet vergeten.’
Een eerdere versie van dit artikel verscheen in de Volkskrant
