Sinds de dag dat hij kan lezen, schrijft Romain Puértolas (1975) verhalen. In de metro op weg naar zijn werk, als hij even naar het toilet gaat, wanneer hij ’s nachts zijn bed uit moet omdat zijn kinderen wakker worden, of brood haalt bij de bakker, Puértolas schrijft de hele dag door. Hij schrijft op Post-it-briefjes of papieren zakdoekjes, of op zijn shirt. De wonderbaarlijke reis van de fakir die vastzat in een IKEA-kast schreef hij op zijn mobiele telefoon, staand in het openbaar vervoer op weg naar zijn werk of naar huis. Elk moment van de dag dienen zich zinnen en scènes aan, een stroom van inspiratie die niet te stoppen valt. Jarenlang zwoegen aan een boek is er voor de Fransman niet bij – de roman van de fakir schreef hij in een week of vier.
Hutkoffer
Puértolas stuurde zijn manuscripten wel op naar uitgevers, maar was prima tevreden met zijn leven als niet-gepubliceerd auteur. ‘Ik heb een hutkoffer vol afwijzingsbrieven. Dat maakte me niet uit, want ik voel primair de noodzaak om te schrijven, niet per se om gepubliceerd te worden. Ik schrijf voor mezelf en voor de boekenplank van mijn kinderen. Laten we wel wezen: alleen in dit land zijn er al miljoenen mensen die schrijven. Het is normaal dat je werk niet wordt uitgegeven.’
Bizar dus dat zijn eerste gepubliceerde roman meteen een bestseller werd. Sterker nog, voordat het boek verscheen – en dus voordat er verkoopaantallen bekend waren – was het manuscript al aan dertig landen verkocht, soms voor bedragen van wel zes cijfers. Inmiddels staat de teller op een kleine veertig vertalingen en werkt Romain Puértolas aan het scenario voor de verfilming van de roman. Op tafel in zijn Parijse appartement liggen al een paar verschillende uitgaven van zijn boek. ‘Ik heb straks een hele collectie, met allemaal andere covers. En met andere namen voor de hoofdpersoon, omdat ze in elk land er dan hun eigen woordgrapjes mee kunnen maken.’
Spijkerbed
De wonderbaarlijke reis van de fakir die vastzat in een IKEA-kast is een kolderiek verhaal over een Indiase fakir die bij de IKEA in Parijs een spijkerbed komt kopen van het type Pasópputprykt. Deze Ajatashatru (spreek uit: A ja, tast maar toe) Lavash Patel is een man van middelbare leeftijd met een grote borstelsnor, piercings en een smoezelige tulband, en een meesteroplichter bovendien. Om een hotelovernachting uit te sparen maakt Ajatashatru het zich na sluitingstijd gemakkelijk in de IKEA. Dan komen werknemers de nodige meubels inladen die op transport gaan naar Engeland.
De fakir verstopt zich in een kast, maar dat is nou net een van de meubelstukken die worden ingepakt. Zo komt hij met kast en al terecht in een vrachtwagen, waarin vijf Soedanezen zich verstopt hebben die de grens over proberen te vluchten. Het stel wordt gesnapt en op het eerstvolgende vliegtuig naar Barcelona gezet. Zo begint er voor Ajatashatru een reis die hem als een soort Mr. Bean van het ene ongelukje naar het andere toeval brengt. Van Engeland en Spanje gaat de reis naar Italië en Libië, en uiteindelijk weer terug naar Frankrijk, alwaar het verhaal – uiteraard – een happy Bollywood-einde krijgt.
Niet het type boek dat je in Frankrijk hoort te lezen, zegt Puértolas met een grijns – dat moeten serieuze, intellectuele romans zijn. ‘De algehele stemming in Frankrijk is vrij somber. Ik ben er trots op dat ik me daar op geen enkele manier aan heb geconformeerd. Ik heb geschreven wat ik wilde en ben trouw gebleven aan wie ik ben. Het publiek is míjn wereld binnengetreden. Blijkbaar hebben mensen er behoefte aan iets vrolijkers te lezen en te lachen.’
Lichtvoetigheid
Ondanks de lichtvoetigheid raakt Puértolas in zijn roman echter wel degelijk aan serieuze thema’s. Hij steekt goedmoedig de draak met eigenaardigheden van verschillende bevolkingsgroepen en culturen, met stereotypen en vooroordelen. Daarnaast laat hij de fakir in aanraking komen met armoede, illegaliteit en immigratie, waardoor hij gedwongen wordt na te denken over hoe hij zelf zijn leven wil leiden. De passages over de vluchtelingenproblematiek zijn uit het leven gegrepen: Puértolas werkte jarenlang bij de grenspolitie, de afdeling die belast was met het oprollen van illegale immigratienetwerken en het oppakken van mensensmokkelaars. Als analist onderzocht hij de identiteitspapieren en verblijfsvergunningen die in beslag werden genomen op hun echtheid.
‘Soms ging ik mee bij een operatie om zes uur ’s ochtends – het tijdstip waarop mensen thuis van hun bed gelicht worden – en moest ik ter plaatse de papieren bekijken die iemand bij zich had. Ik schreef rapporten over illegale immigratie in Frankrijk. Vanuit een objectief standpunt uiteraard, er zat geen emotie bij. In deze roman wilde ik over dit onderwerp schrijven als “Romain de mens”, niet als “Romain de politie-inspecteur”. Wat zou ik zelf doen als ik aan de verkeerde kant van de Middellandse Zee was geboren? Wat zou ík doen als illegale immigrant, en waarom? De Franse politie heeft een slecht imago. Maar autoriteiten zijn ook mensen, en als iemand drastische maatregelen moet nemen, wil dat niet zeggen dat hij daar geen gevoel bij heeft. Een land en samenleving heeft grenzen nodig en je kunt nu eenmaal niet iedereen toelaten, maar in mijn hoofd en mijn hart zou ik het liefste leven in een wereld zonder grenzen. Ik hou niet van muren, van conflict. In Parijs hebben we alle nationaliteiten bij elkaar en die zijn heel goed gemengd. Ik vind dat leuk, die verschillende culturen door elkaar heen. Dat heb ik ook in mijn roman gestopt. Wat mij betreft is de wereld zo veel mooier met al die verschillende kleuren.’
Het gekke verhaal van die fakir met zijn borstelsnor die de hele wereld over reist in een kast, vliegtuig, koffer en luchtballon, heeft wel wat weg van de opmerkelijke levenswandel van de schrijver zelf. Als kind wilde hij in een badkuip wonen. Heet water, een boek: meer had hij niet nodig om gelukkig te zijn. Puértolas, die zijn achternaam dankt aan zijn Spaanse grootvader, groeide op als enig kind van twee (gescheiden) ouders die in het leger dienden. Zijn vader vertelde over zijn spannende avonturen in de oorlogen waar hij naartoe werd uitgezonden en bracht hem zo de liefde voor verhalen bij. ‘Hij heeft vast veel nare dingen gezien, maar hij was een heel sterk en optimistisch mens. Als hij verhalen vertelde, benaderde hij de dingen vanuit een ander, positief perspectief. Ik heb mijn vrolijke, opgeruimde aard van mijn familie geërfd.’
Wortels
Elke paar jaar verhuisde hij met zijn moeder naar een nieuwe woonplaats. Ook als volwassene maakte Romain Puértolas omzwervingen en woonde hij een tijd in Barcelona, Madrid, Brighton en nu dus in Parijs. ‘Ik heb eigenlijk geen wortels, behalve in mijzelf. Ik kan vandaag hier wonen, en morgen daar; ik leer de taal en pas me aan. Om de paar jaar heb ik weer een heel nieuw leven en beroep. Dan gebeurt er iets waardoor alles verandert. Net zoals in het boek. Of zoals in een tekenfilm: dat je op straat loopt en er ineens een piano uit de lucht valt. Elke twee, drie jaar valt er weer een piano op mij.’
Zo was hij als dertienjarige al dj en componeerde hij songs voor vijf bands met verschillende muziekstijlen tegelijkertijd. ‘Het ging net als met schrijven: ik kon een nummer maken in vijf minuten. De stroom hield nooit op. Hetzelfde gebeurde toen ik later korte films maakte. Maar goed, ik was dus dj, en op een gegeven moment dacht ik: ik kan niet mijn hele leven acht uur op een dag staan scratchen. Dat is geen beroep. Ik moet volwassen worden, ik wil straks ook trouwen en kinderen krijgen.’
Luchtverkeersleider
Omdat hij gestudeerd had voor docent Spaans en Frans, vertrok hij naar Spanje om daar les te geven en te werken als tolk-vertaler. Na een paar jaar wilde hij meer verdienen en besloot hij luchtverkeersleider te worden. Hij volgde een opleiding, spijkerde in Brighton zijn Engels bij en nam er vlieglessen, zijn studie bekostigdend met het schoonmaken van de fruitmachines in een attractiepark. Na jaren studeren haalde hij zijn examen… niet. ‘Het was een wereld voor slechts een handjevol uitverkorenen; je kwam er nauwelijks tussen. Ik wachtte op het volgende examen, maar dat kwam nooit.’
Puértolas ging op het vliegveld van Barcelona werken, eerst als grondsteward, later als chef d’avion. ‘Daar zat ik dus in de luchtvaart tussen allemaal techneuten, met een linguïstische achtergrond. Ik besefte: ik zal nooit hogerop komen. Toen herinnerde ik me mijn kinderwens om politieman te worden, een combinatie van Colombo en Starsky & Hutch. Die opleiding moest ik vanwege mijn leeftijd in Frankrijk doen, en daarom ben ik hiernaartoe terug verhuisd.’
Dan vergeten we nog even het feit dat hij ook nog een tijdje “anti-goochelaar” was: in een programma op YouTube legde hij alle goocheltrucs uit van beroemde goochelaars en daarmee dreef hij David Copperfield bijkans tot waanzin. ‘En nu ben ik ineens geen politieman meer maar een bestsellerschrijver. Het wordt met elke piano beter.’
Puértolas lacht en haalt zijn schouders op. ‘Wat ik er maar mee wil zeggen, is dat als je écht iets wilt en je er helemaal voor inzet, je heel veel kunt bereiken. Dat is wat ik ook met dit boek wil vertellen. Als je arm bent geboren, wil dat niet zeggen dat je geen minister kunt worden. Sommige Franse ministers zijn Algerijnse immigranten. Maar als je iets wilt bereiken, moet je er wel voor werken. Veel mensen zijn lui en verbergen dat achter klachten over vooroordelen of racisme. Bullshit. Je kunt ervoor kiezen om niets te doen en in bepaalde omstandigheden te blijven zitten, of je kunt iets doen om ze te veranderen. Je hebt altijd een keuze.’
Want als je maar één leven hebt, waarom zou je je daar niet alles uithalen wat erin zit? ‘Ik wil niet doodgaan en dan mijn hele leven politieman geweest zijn, of mijn hele leven op dezelfde plek gewoond hebben. Ik wil de wereld ontdekken, maar heb eigenlijk al genoeg aan reizen in mijn hoofd. Ik leid twee levens tegelijkertijd. Als ik lees of schrijf, dan ben ik op reis. Dan leef ik een ander leven, een leven zonder administratie en problemen.’
Hij wijst naar de stapel boeken op de salontafel. ‘Hoeveel zijn het er? Zeven? Dat zijn de boeken die ik momenteel aan het lezen ben. En er ligt nog een achtste in het toilet.’
Heel véél parallelle levens dus, want daarnaast schrijft Puértolas ook nog eens vijf romans tegelijkertijd. ‘Mijn volgende boek is al klaar, maar mijn uitgever wil het pas uitbrengen in 2015. Een kwelling! Wat ik nu schrijf, verschijnt dus zelfs pas in 2017. Ik kan alleen niet ophouden met schrijven, ik móét schrijven, all the time. Dus tegen die tijd geef ik hem een hele stapel romans en zeg: kies maar. De meeste van mijn boeken zullen dus helaas niet worden gepubliceerd tijdens mijn leven, dat is wel jammer.’ Hij grijnst. ‘Ach… krijgen mijn kinderen toch nog een heel grote privécollectie.’
Romain Puértolas – De wonderbaarlijke reis van de fakir die vastzat in een IKEA-kast
Vertaling Lidewij van den Berg en Katrien Vandenberghe
De Bezige Bij, € 18,90/ € 14,99 (e-book)
