‘Poetin straft landen die tegen de EU aanschurken’

Hij was een van de laatste vice-premiers onder Michaïl Gorbatsjov en opsteller van het befaamde 500-dagen plan, dat de Sovjet-Unie in anderhalf jaar tijd richting markteconomie moest sturen. Nu is Grigori Javlinski (63), medeoprichter van de liberale partij Jabloko (‘appel’), nog een van de weinige oppositiepolitici in Rusland die hun mond opendoen. Hij ziet zware tijden voor zijn landgenoten in het verschiet. Een gesprek.

Twee weken geleden kwamen de ministers van Buitenlandse Zaken van Rusland en de VS, aangevuld met Poetin, bijeen in Sotsji,. Wat was volgens u de reden van deze plotseling ingelaste topontmoeting?

‘Ik zie het als een teken dat de situatie in Oekraïne nu echt heel erg gevaarlijk is, omdat geen van de partijen in staat is het conflict te stoppen. Rusland noch Oekraïne heeft de vrijwilligersbataljons nog onder controle. Ik vind het veelzeggend dat de Navo voor het eerst ook de boodschap aan Kiev heeft gestuurd, dat Oekraïne militair terughoudend moet zijn.’

Rusland lijkt zich inmiddels wat te herstellen van een paar rampzalige maanden, waarin de financieel-economische situatie hard achteruit ging. Is het land op de weg terug naar herstel?

‘Ik geloof er niks van, het is slechts een tijdelijk effect. Onder economen bestaat er consensus dat het bruto nationaal product van Rusland aan het eind van het jaar zal dalen met 3 tot 4 procent. Dat is veel. Het betekent stijgende werkloosheid, inkomensdaling en een neergang van de industriële productie. Ik verwacht dat de olieprijs eind 2015 weer op het zelfde lage niveau staat als eind vorig jaar. Rusland kent diepe structurele problemen, want al eind 2013, nog voor de sancties, was de groei praktisch nul. Terwijl de olieprijzen toen nog wel hoog waren toen.’

Waar gaat het precies mis?

‘Het hoofdprobleem is dat het Kremlin nooit eigendomsrechten goed verankerd heeft, dat de rule of law nog steeds niet heerst. Er is nooit iets mee gedaan, die punten zijn voor 100 procent van de agenda. Daardoor is er nog altijd geen attractief zakenklimaat voor buitenlandse investeerders.’

Maar Rusland heeft China nu toch als nieuwe vriend? Misschien heeft het het Westen inderdaad niet meer nodig?

‘Het partnerschap met China is niet serieus en berust op slechts propaganda, bestemd voor binnenlandse consumptie. Rusland is militair en economisch veel te klein voor China. Bovendien staat Peking zelf voor grote binnenlandse problemen en zal het ‘baby’ Rusland niet voeden. China is pro-China en anders niet. De kern van het probleem is dat Rusland een anti-Europese koers is ingeslagen. Daardoor verliezen we tijd, resources en levens. Het is een doodlopende straat.’

Het partnerschap met China is niet serieus

Ruslandhaters verkneukelen zich nu over de grote economische problemen van het land. Maar is een eventuele ineenstorting van de Russische economie niet levensgevaarlijk, ook voor Europa?

‘Een heftige crisis als in de zomer van 1998 verwacht ik niet. Het zal heel anders gaan, langzamer, verspreid over meer tijd. Ik verwacht dat als het economisch echt de verkeerde kant opgaat, het regime zich weer in een buitenlands avontuur zal storten en onrust gaat stoken ergens. Om de aandacht af te leiden.’

In Rusland en Oost-Oekraïne roepen mensen dat het Westen de opstand op de Majdan in Kiev heeft georganiseerd en dat Rusland de Krim wel moest annexeren om te voorkomen dat het schiereiland anders in handen van de Navo zou vallen. Zit er een kern van waarheid in dit verhaal?

‘Het is simpel: heel het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was gebaseerd op de wil van het mensen om af te rekenen met het communisme en bij Europa te gaan horen. Poetin draait dat nu om en straft de landen die aanschurken tegen de EU. Hij dwingt ze lid te worden van zijn eigen Euraziatische Unie (waarvan naast Rusland, de voormalige Sovjetstaten Belarus, Armenië, Kazachstan en Kirgizië deel uitmaken, red). Maar het is Poetins fantasie, want een ‘Euraziatische cultuur’ is er niet, het is gevaarlijke demagogie.’

Maar in de Donbass zeggen ze juist helemaal niks met Europa te hebben, met zijn liberale wetten en losse manier van leven?

‘Voor zover ik weet, is niet iederéén in Europa homoseksueel en heeft niet iedere vrouw twee tot drie keer per jaar een abortus. Maar de levenstandaard in Europa is wel onmiskenbaar vele malen hoger dan in de Donbass. En dat vind ik heel sneu voor de mensen daar. Ze zijn gehersenspoeld door de Russische propaganda.’

In Europa is niet iedereen homo en heeft niet iedere vrouw heeft twee keer per jaar een abortus

Zijn de sancties tegen Rusland vanwege de bemoeienis met Oekraïne  effectief?

‘De reisverboden van de entourage rond Poetin zijn zinloos. Die mensen hebben een heel andere mentaliteit. Ze zijn loyaal aan Poetin en geld hebben ze hoe dan ook. Dat spenderen ze nu in Sotsji of China of Thailand. De overige sancties doen Rusland beslist pijn, maar ze zullen de Russische politiek niet snel veranderen.’

In Rusland hoor je altijd: er is geen alternatief voor Poetin. Zit daar iets in?

‘Dat zeggen ze in elk bijna totalitair regime. En het is moeilijk een alternatief te vinden. Maar vroeg of laat komt het er. In 1987 vierde de Communistische Partij van de Sovjet-Unie nog groots haar 70-jarig bestaan, vier jaar later lag de Unie uiteen. Nu viert Rusland met veel machtsvertoon dat het 70 jaar geleden het fascisme heeft verslagen. Maar wat is er over drie jaar?’

De dreiging voor het regime zou wel eens eerder van extreem nationalisten kunnen komen, dan van de liberale oppositie. Er zijn mensen die zeggen dat we Poetin nog niet eens zo slecht af zijn, omdat er nog veel gevaarlijker figuren in Rusland rondlopen.

‘Je altijd een slechter scenario verzinnen, maar dat is geen argument om het regime proberen te veranderen. Want dat zal moeten gebeuren. Met alleen maar Poetin te vervangen, ben je er niet. Het hele systeem moet op de schop: een gelijke wet voor iedereen, een onafhankelijke rechter en onvoorwaardelijke eigendomsrechten.’

In Europa bent u de ideale presidentskandidaat voor Rusland. U heeft zich twee keer eerder verkiesbaar gesteld, zou u dat in 2018 opnieuw doen?

‘Ik zou vooral voor de Russen de ideale kandidaat zijn en hun eerlijk willen vertellen, wat er is misgegaan in die roerige jaren ’90. Juist daarom is Poetin bang voor politici als ik. Of ik meedoe? Ik sluit het niet uit.’

Is Rusland wel klaar voor liberale ideeën als die van Jabloko?

‘Nog niet, maar mensen krijgen u ook niet het echte, eerlijke verhaal te horen. En u zult er van versteld staan hoe snel mensen kunnen veranderen. Ook in Rusland.’

Uw vroegere vriend Boris Nemtsov is afgelopen voorjaar vermoord, waarschijnlijk vanwege zijn openlijke kritiek op het Kremlin. U doet het zelfde als hij, loopt uw leven geen gevaar?

‘Ik krijg dreigementen, maar daarover kan ik niet uitweiden. Het hoort bij het werk van een politicus.'

 

 

Mijn gekozen waardering € -

Joost Bosman (1969) is correspondent in Rusland en de rest van de voormalige Sovjet-Unie voor onder meer het AD, De Tijd, BNR en Reporters Online.