En het dient gezegd: het is razend knap hoe documentairemaker Erwin Otten dat alles in 43 minuten inzichtelijk heeft gemaakt. Wie het programma gemist heeft: het is online te zien op deze webpagina (en een transcriptie alhier).
Wat was er ook alweer gebeurd? In 2017 richtten tv-producent Thijs Bayens en
Pieter van Twisk het Cold Case Diary-project op, waarin achterhaald zou worden wie Anne Frank verraden zou hebben. Bijna vijf jaar later, op 16 januari 2022 heeft het Amerikaanse CBS-programma 60 Minutes de wereldprimeur. De Joodse notaris Arnold van den Bergh zou de verrader zijn. Hoe precies en waarom is te lezen in een dik boek, dat in dertien talen in een veelvoud van landen wordt uitgebracht.
Farce
Het is echter een farce: het hele cold case-onderzoek blijkt gebouwd op gebakken lucht. Op de dag dat het boek in Nederland verschijnt, schrijft cineast Hans Fels in een opiniestuk in de Volkskrant:
“In oorsprong zijn dit soort cold case-projecten een televisie-format, ontwikkeld door filmproducenten voor wie geld en continuïteit van hun bedrijf voorop staan en die duidelijk geen enkele emotionele verwantschap hebben met het onderwerp. Omdat al lange tijd overduidelijk was tot welke conclusie men zou komen, is in de loop van het onderzoek het tv-format uitgegroeid tot een gigantische geldmachine: boeken die uitkomen in god mag weten hoeveel talen, ongetwijfeld tv-rechten in even zoveel landen. Een never ending story met misschien nog meer afleveringen in de toekomst.”
De documentaire van Erwin Otten toont vooral de ontwikkelingen rond het boek in Nederland. Door uit te lichten hoe een aantal kranten en de NOS zich willens en wetens liet misbruiken door de Nederlandse uitgever en het zogenaamde coldcaseteam. En door in te zoomen op hoe datzelfde coldcaseteam misbruik maakte van de goede trouw van Mirjam de Gorter, kleindochter van de ten onrechte beschuldigde notaris.
Valse voorwendselen
Al in een vroeg stadium is zij benaderd door coldcaseteamlid Thijs Bayens. Die vertelt haar niet dat het coldcaseteam haar grootvader van verraad verdenkt, maar dat hij onderzoek doet naar verzet en onderduik in Laren. De Gorter is hem behulpzaam en wijst Bayens op boeken waarin vermeld staat dat haar grootouders ondergedoken hebben gezeten.
Willens en wetens schuift het coldcaseteam deze en andere ontlastende informatie over de notaris terzijde. Het doel van het project is immers een schuldige te vinden. En als het even kan iemand die niet eerder als serieuze verdachte is aangewezen.
Hoe komen ze bij de notaris uit? In een anoniem briefje dat voor het eerst in 1958 in de stukken voorkomt, beschuldigt een onbekend persoon de notaris van het verraad. De Nederlandse politie en diverse historici hebben sedertdien die anonieme aanklacht bestudeerd en geconcludeerd dat deze niet serieus te nemen is.
Mirjam de Gorter vat wat er gebeurd is goed samen: Dit is hoe je de maatschappij vervuilt met lasterlijke onzin.” (…) Hier wordt een waangeschiedenis, een leugen dus, naar buiten gebracht. En je kunt het niet stoppen.”
Het stoppen van de leugen
Maar misschien kan het toch gestopt worden. Door de scherpe en vakkundige kritiek van Duitse historici en onderzoeksjournalisten heeft de beoogde uitgever van de Duitse editie, Verlagsgruppe HarperCollins, de geplande uitgave uitgesteld. Dat uitstel komt, zeker na de verschijning van het kritisch rapport van Nederlandse historici, hoogstwaarschijnlijk op afstel neer. Na de tv-documentaire vorige week deelde woordvoerder Anna Mamar van de Verlagsgruppe aan Sven Felix Kellerhoff van Welt mee: “Er zijn sinds de laatste verklaring geen nieuwe ontwikkelingen.”
Terugvordering subsidie door gemeente Amsterdam?
In 2017 kende de gemeente Amsterdam het coldcase-project een subsidie van 100.000 euro toe, mede op basis van een in de subsidieaanvraag opgevoerde lijst van deskundigen die aan het project zouden meewerken. Na de verschijning van het boek, waarin diezelfde deskundigen als “consultants” worden opgevoerd, blijkt dat zij daar niets van wisten.
In februari 2022 kondigt de toenmalige Amsterdamse wethouder Touria Meliani (Kunst en Cultuur) onderzoek aan naar de mogelijkheid tot terugvordering van de verstekte subsidie. Na de uitzending van de tv-documentaire vragen we hoe het met dat onderzoek vordert. Krista Verweij, woordvoerder van wethouder Shula Rijxman (ICT en Digitale Stad), die nu verantwoordelijk is voor dit onderzoek, deelt ons mee:
“De gemeente Amsterdam onderzoekt of de onderzoeksaanpak uit de aanvraag voldoende is gevolgd. Op basis daarvan wordt het eventuele vervolg bepaald. Het onderzoek door de gemeente is nog niet afgerond. Zodra de resultaten bekend zijn, zullen wij dit eerst met de gemeenteraad delen. Wij verwachten dit in september of oktober te kunnen doen.”
Wat nu?
Het zou heel goed zijn als Otten de huidige documentaire van een Engelstalige vertaling voorziet én een tweede documentaire over deze zaak maakt, maar dan met de focus op de Verenigde Staten, de andere Engels- en ook de Spaanstalige landen. Want daar wordt tot op de dag van vandaag grof geld gemaakt met het omstreden boek. Zo stond het maandenlang in de Top-10 van best-verkochte boeken in Canada, is het massaal door bibliotheken ingekocht en verschijnen nog steeds lofzangen op het “meeslepende meesterwerk” van Rosemary Sullivan – de door het coldcaseteam ingehuurde bestsellerauteur die ”het onderzoek” op papier vastlegde.
In de op 7 juni 2022 uitgezonden documentaire is deze Sullivan vrijwel afwezig. En dat is jammer, want in de afgelopen maanden verscheen ze in meerdere online uitgezonden video-interviews, waarin ze nogal wat zotte, en dus prima bruikbare uitspraken deed (zie bijvoorbeeld dit).
Een Engelstalige documentaire over het bedrog rond ‘Het verraad van Anne Frank‘ in Amerika en Canada zou het publiek daar de ogen kunnen openen. Het meest voor de hand liggende tv-programma, CBS 60 Minutes, door ons geattendeerd op de Engelse versie van het kritisch rapport, antwoordt helaas niet op de vraag hoe men daar denkt het in hun uitzending wereldwijd gekickstarte bedrog recht te trekken.
Toch tv-serie?
Nu is het coldcaseteam, ondanks de vernietigende kritiek, nog steeds van plan een tv-serie over hun “onderzoek” uit te brengen. Coldcaseteamleider Pieter van Twisk zegt daarover in de docu:
“Wij hebben een agentschap in Amerika die zich daarmee bezig houdt. Die heeft gezegd: ‘nou, we gaan het eventjes on hold zetten; de nasleep is óók heel interessant, we willen kijken wat we daarmee kunnen doen.”
Gezien het gegeven dat de leden van het coldcaseteam zich sinds het uitbarsten van de kritiek op hun project steevast als slachtoffers van een groot complot positioneren, belooft zijn voornemen weinig goeds.
De talkshows
Terug naar Nederland. In de recente documentaire toont Otten fragmenten uit drie talkshows: De Wereld Draait Door (2 oktober 2017), alsmede M en Op1 (beide op 17 januari 2022). Het is beschamend om te zien hoezeer Matthijs van Nieuwkerk, Margriet van der Linden en de mij niet bij naam bekende presentatoren van Op1 klakkeloos de hen door het coldcaseteam en uitgever voorgeschotelde reclameteksten rondbazuinen.
Vooral Van Nieuwkerk betoont zich een recidivist: in 2016 liep hij voorop met het verkondigen van het waanidee dat Hitler gedichten geschreven zou hebben. Dit ter promotie van een ander bedrogboek, Bloemen van het kwaad, van de Amsterdamse oplichter Paul Damen (sinds kort hoofdredacteur van De Republikein). Zelfs nadat wij Van Nieuwkerk en zijn redactie bewijsmateriaal toonden van wie de werkelijke maker van het zogenaamde Hitlergedicht was, volhardde hij in de verkondiging van de nazipropaganda over Hitler-de-dichter (want dat is het), in 2019, in weer een ander prime time tv-programma.
Maar al even beschamend is het om te zien hoe tal van gasten in die programma’s, zonder ook maar het boek gelezen te hebben, met hun meningen klaar zaten. Er is maar een oplossing tegen deze babbelterreur: niet meer kijken.
En voor al die domme redacties en journalisten die erin zijn gestonken: Hitler verkoopt. Anne Frank verkoopt. Jack the Ripper verkoopt. Marilyn Monroe verkoopt. Elk sensationeel bericht over dit soort iconische personen verkoopt des te beter. En daarom is het de plicht van elk integer journalist wilde claims over hen éérst zorgvuldig te onderzoeken vóór tot berichtgeving over te gaan.
Deze serie bestaat uit:
Deel I: De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’.
Deel II: De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’: the show must go on.
Deel III: Interview met Rosemary Sullivan. De canard van ‘Het verraad van Anne Frank’.
Deel IV: De datering van het anonieme briefje.
Deel V. Gerommel in Duitsland en mysterieus gedoe in Nederland.
Deel VI. Ondank vernietigend rapport blijft HarperCollins wereldwijd bukllshitboek verkopen.
Deel VII: Razend knappe tv-documentaire.
Deel VIII: Raad voor Journalistiek: NRC onzorgvuldig in berichtgeving Het Verraad van Anne Frank.
Deel IX: Amsterdam doet heronderzoek terugvordering subsidie.
Deze artikelen zijn ook in het Engels verschenen, zie “The Betrayal of Anne Frank. A 21st century canard“.
Fotocollage © Bart FM Droog, 2022.
