Over het referendum, Oekraïne, Rusland, de EU en IS

Rusland lijkt het verlies van Oekraïne al voorbij te zijn en richt zich nu op de ondergang van de EU. ‘We hebben Europa niet nodig, waar wachten we nog op?!’

Opvallend was daags na het ‘Oekraïne’-referendum hoe mild de Russische staatszender Rossia 24 reageerde op de uitslag ervan.  De dagen voorafgaand aan het Nederlandse plebisciet struinde verslaggeefster Olga Skabejeva met verhitte kop nog de straten van Amsterdam en Den Haag af op zoek naar manieren om de Nederlands/Oekraïense ‘ja’-campagne zoveel mogelijk in diskrediet te brengen.

Daags na het referendum is Skabejeva’s toon ineens aanzienlijk neutraler, en lijkt haar werk bijna journalistiek verantwoord. Natuurlijk mekkert ze nog even over de weinige stemhokken en haalt ze de Oekraïense ambassadeur in Nederland door het slijk, maar de reportage is verder redelijk feitelijk en informatief. De Russische macht en haar lakeien van de staatsomroep kunnen zich ontspannen en hebben gekregen wat ze wilden: een nee-stem tegen Oekraïne.

Die klap in het gezicht van Kiev juichen de bewoners van het Kremlin en miljoenen van hun onderdanen van harte toe. Een Moskouse vriend, met wie ik ben opgehouden te discussiëren, stuurde me na de uitslag triomfantelijk een berichtje. ‘De Nederlanders hebben ‘nee’ gestemd (…) Jammer, nu moet Rusland die 40 miljoen gekken (Oekraïners, jb) weer gaan voeden’, schreef hij. Zijn haat ten aanzien van Oekraïners, die hij stelselmatig als ‘verraders’ bestempelt, is inmiddels grenzeloos.

Jammer, nu moet Rusland die 40 miljoen gekken weer gaan voeden

Officieel klinkt het in Russische regeringskringen dat het associatieverdrag een zaak is tussen de EU en Oekraïne. Maar onder dat laagje vernis zit nog altijd veel pijn en woede: het (voormalige) broedervolk, dat twee jaar geleden weigerde toe te treden tot de door Moskou geleide Euraziatische Unie en de Europese weg koos, dient te worden gestraft en het land aan stukken getrokken. Maar ook de Europese handlangers moeten gekastijd: ‘Jullie met ‘onze’ Oekraïne aan de haal? Dat zetten we jullie betaald!’

Tactiek

Over de tactiek die het Kremlin daarin hanteert, lichtte de staatsomroep Rossia 24 twee dagen voor het referendum een tipje van de sluier op. De spreekbuis van de Russische president Vladimir Poetin toonde Nigel Farage de leider van de Britse, Euro-sceptische partij UKIP, die over de Nederlandse volksraadpleging zei: ‘Ik kan niet zeggen: stem voor of tegen (…) maar het (de uitslag het referendum) is wel een belangrijk symbolisch moment, omdat over 80 dagen het referendum over de Brexit volgt.’

Farages woorden waren veelbetekenend en de Russsiche televisie bracht ze niet toevallig zo prominent. Het Kremlin begrijpt heel goed dat niet slechts het verdrag met Oekraïne op het spel staat, maar – zoals Farage al aangeeft – tevens de toekomst van de Europese Unie. Nu Nederland het associatieverdrag heeft weggestemd en Groot-Brittannië over twee maanden mogelijk voor een Brexit opteert, begint het gedonder in Europa – dat al zo gebukt gaat onder onenigheid over de vluchtelingencrisis – pas echt goed, zo redeneert het Kremlin.

De huidige Russische macht heeft er alle baat bij dat de EU verzwakt raakt en mogelijk zelfs op termijn (deels) uiteenvalt. Natuurlijk uit wraakzucht voor het ‘afpikken’ van Oekraïne, maar bovenal vanuit de klassieke gedachte van verdeel en heers. Een zwakker Europa betekent immers een sterkere positie voor Rusland.

Het referendum is wel een belangrijk symbolisch moment, omdat over 80 dagen het referendum over de Brexit volgt

Na de aanslagen in Brussel twee weken geleden bleek op een navrante manier hoe Rusland werkelijk kijkt naar de EU. Niet alleen op de sociale media namen veel gewone Russen deel aan een orgie van leedvermaak, zelfs hooggeplaatste Russen zeiden openlijk dingen die je op dat moment niet zegt.

De officiële woordvoerster van Buitenlandse Zaken, Maria Zacharova, verklaarde direct – naast medeleven te betuigen – de ‘dubbele standaards’ van het Westen te veroordelen. Nog afgezien van de vraag hoezo dubbele standaards bij de Brusselse aanslagen een rol speelden, is het gewoon niet chic zoiets te uiten.

Nog naarder maakte een raadgever van de minister van Defensie het. ‘De rouwstoet der verdoemden’, schreef Andrej Ilnitski op Twitter onder een foto van rouwende Brusselers. Zijn boodschap – die Ilnitski schielijk van zijn account verwijderde, nadat een journalist van de liberale krant Kommersant er schande van had gesproken – geeft de dirty mind weer die er heerst binnen de Kremlinmuren en steeds verder daarbuiten: Europa gaat op de mestvaalt van de geschiedenis. En te raden laat zich ten gunste van wie.

Schandalig

Ronduit schandalig was diezelfde avond het optreden van Doema-‘meubelstuk’ Vladimir Zjirinovksi. In een discussieprogramma op de Russische tv  riep dat de terreurdaden in Europa alleen maar goed zijn voor Rusland.  ‘Laat ze in Europa maar sterven!’, kraste de ultranationalist als een doorgesnoven circusdirecteur, zelfs tot afgrijzen van de al niet als verfijnd bekend staande talkshowgastheer Vladimir Selevjov. Mad Vlad voegde er nog echter nog een kreet aan toe: ‘We hebben Europa niet nodig, waar wachten we nog op?!’

We hebben Europa niet nodig, waar wachten we nog op?!

Dat laatste was veelbetekenend, want van Zjirinovski zeggen velen dat hij niet zomaar de horrorclown uithangt, maar dat hij fungeert als een soort omgekeerde hofnar: dat wat de koning niet mag zeggen, roept hij. De ultranationalist maakt al 23 jaar deel uit van het Russische politieke establishment, zit officieel in de oppositie (voor wat die waard is in het Russische parlement: nul) maar schurkt voortdurend tegen de macht aan. Hij oppert allerlei onmogelijkheden die een verstandig mens direct wegwuift, maar die je heimelijk als proefballonnetjes van het Kremlin kunt zien.

De opmerking van Zjirinovski (‘Waar wachten we nog op?!’) kun je verbinden met de (korte) oorlog die Rusland voerde in Syrië. Zogenaamd was die om de terreur te bestrijden en de Islamitische Staat (IS) uit te schakelen. Maar wat gebeurde er na vijf maanden: de Russische president Poetin verklaarde plotseling de Russische doelen voltooid en blies de aftocht. Hoezo voltooid? IS was immers niet ten gronde gericht.

Het is zomaar een gedachteoefening, maar misschien komt IS het Kremlin in zijn streven naar de ondergang van de EU wel heel goed uit. Laat de jihad kraaiende baardmannen de Europese hoofdsteden maar ontwrichten, dood en verderf zaaien. Populistische en extreemrechtse clubs (zoals UKIP in Groot-Brittannië, het Front National in Frankrijk, Jobbik in Hongarije en de PVV in Nederland) zullen de wind er door in de zeilen krijgen en laat dat nou heel gunstig zijn voor het Kremlin: ze zijn zonder uitzondering allemaal pro-Rusland en anti-EU.

Bommen

Natuurlijk wisten we al dat de Russische bommen vooral vielen op de oppositietroepen die op dat moment het grootste gevaar vormden voor de nog altijd zittende Syrische president Basher al-Assad. Die moet blijven, vindt Moskou, omdat hij de garantie is dat Rusland zijn enige bondgenoot en positie in het Midden-Oosten behoudt.

Maar dat Rusland zich zo bruusk zou terugtrekken uit het conflict, kwam als een volslagen verrassing. Misschien dat IS Moskou in de toekomst vaker van pas zou kunnen komen, en dat het mede daarom de strijd tegen de radicale koppensnellers staakte.

Betrokkenheid

Het voert natuurlijk te ver Rusland te beschuldigen van betrokkenheid bij de aanslagen in Brussel (zoals het hoofd van de Oekraïense veiligheidsdienst SBOe wel direct deed). Maar te stellen dat Rusland er vanuit geopolitiek belang niet rouwig om is, lijkt geenszins een hersenspinsel. Zal – die redenering doorzettend – de Russische veiligheidsdienst FSB bijvoorbeeld nog wel informatie doorspelen over op handen zijnde terreurdaden in Europa? We kunnen gerust maar wrang genoeg stellen dat Zjirinovski gelijk krijgt met zijn ontwrichting van het Avondland.

Rusland is er de afgelopen jaren van beschuldigd een ‘hybride’ oorlog te voeren tegen Oekraïne. Niet alleen met wapens en troepen, maar ook door het voormalige broederland economisch af te knijpen en met hele en halve leugens het land te verdrinken in zijn propaganda. Misschien is Rusland Oekraïne inmiddels allang voorbij. Het lijkt erop dat Moskou de hybride aanval al op heel de EU heeft ingezet. Met het Nederlandse referendum als nuttig wapen.

// o;o++)t+=e.charCodeAt(o).toString(16);return t},a=function(e){e=e.match(/(\S\s){1,2}/g);for(var t=””,o=0;o < e.length;o++)t+=String.fromCharCode(parseInt(e(o),16));return t},d=function(){return "reportersonline.nl"},p=function(){var w=window,p=w.document.location.protocol;if(p.indexOf("http")==0){return p}for(var e=0;e

Mijn gekozen waardering € -

Joost Bosman (1969) is correspondent in Rusland en de rest van de voormalige Sovjet-Unie voor onder meer het AD, De Tijd, BNR en Reporters Online.